Covid-19: Περί “ελληνικού παραδείγματος”

του Τάσου Αναστασιάδη, 23/5/2020

“Παγκόσμιο παράδειγμα¹”, λέει, ή “παγκόσμιο θαυμασμό”, προσφέρει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, ειδικά στην αντιμετώπιση του κορονοϊού. Αυτό λένε, τουλάχιστον η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός (βλ. π.χ. διάγγελμα 20/5/2020) και ακολουθούν και τα βασικά μίντια, που όμως ούτως ή άλλως έχουν πάρει τα 20 εκατομμυριάκια -μεταξύ άλλων προφανώς και για να μας λένε τέτοια.

Όμως, πέρα από τα λόγια, καλό θα ήταν να μας έλεγαν και πού ακριβώς βρίσκεται η “πρωτιά” της Ελλάδας; Αυτό γενικά δεν μας το λένε, αν και υπονοούν ότι σε σχέση με τις εκατόμβες κορονοϊού που έγιναν σε άλλα μέρη, μοιάζει πράγματι η Ελλάδα να ήταν ευτυχώς “τυχερή”.

Αναρωτήθηκα όμως αν αυτό το “είμαστε παγκόσμιο παράδειγμα” ανταποκρίνεται και σε τίποτα πραγματικό, αν για κάποιον στον κόσμο μπορεί να σημαίνει κάτι και να πάρει ένα “παράδειγμα”². Ευτυχώς, υπάρχει παγκόσμια καθημερινή data base για την εξέλιξη του κορονοϊού, που δίνει τα σχετικά στοιχεία για όλες τις χώρες. Προφανώς, καθώς η πανδημία συνεχίζεται, μπορεί πολλά να αλλάξουν. Όμως, ας κρατηθούμε από τα ώς τώρα στοιχεία³, αφού η διεκδίκηση “παγκόσμιου υποδείγματος” είναι τώρα: αν υπάρχει κάτι πραγματικό σε αυτή τη διεκδίκηση, τότε η Ελλάδα πρέπει κάπου να έχει κάποιου είδους πρωτεία, για να προκαλεί τόσο αυτο-θαυμασμό στους κυβερνήτες της.

Θάνατοι

Το πιο προφανές κριτήριο θα ήταν οι θάνατοι: κοιτάζοντας τους θανάτους από κορονοϊό, (αναγμένους προφανώς στο μέγεθος του πληθυσμού⁴) βλέπω ότι καθόλου δεν πλησιάζει σε “πρωτιές” η Ελλάδα -και βρίσκεται και πολύ κάτω από τη διάμεσό τους: Υπάρχουν 137 άλλες χώρες που τα “κατάφεραν καλύτερα”: πράγματι η Ελλάδα κατατάσσεται στην 138η θέση (από τις συνολικά 208 που περιλαμβάνει η data base⁵).

Μήπως είμαστε λίγο άδικοι, όμως; Γιατί συγκρίνουμε με χώρες όπου ίσως ακόμα ο ιός να μην έχει χτυπήσει ιδιαίτερα. Πράγματι, μετά την Κίνα ήταν η Ευρώπη που βρέθηκε στο επίκεντρο, πριν πάει στην Αμερική. Μήπως, έτσι, ο “παγκόσμιος θαυμασμός” που θα προκαλούσε η Ελλάδα του Μητσοτάκη είναι απλώς “υπερβολή”, γιατί τα έχει “καταφέρει καλύτερα”, όχι “παγκοσμίως”, αλλά μόνο στη δική της περιοχή;

Αλλά ούτε εδώ η Ελλάδα έχει καμιά γενική πρωτιά, τουλάχιστον στους θανάτους: εδώ είναι λίγο πιο πάνω από τη διάμεσο, αλλά παραμένει 10η στον κατάλογο των 44 χωρών της Ευρώπης που περιέχει η data base. Άλλες 9 ευρωπαϊκές χώρες “τα έχουν καταφέρει” πολύ καλύτερα. Και δεν έχει πρωτεία ούτε καν στον άμεσο περίγυρό της, ούτε καν στα Βαλκάνια⁶, όπως φαίνεται από τον κατάλογό τους: Αλβανία, Κοσσυφοπέδιο, Μοντενέγκρο, Σλοβακία, Μάλτα, Ουκρανία, Λετονία, Βατικανό, Γιβραλτάρ. Δηλαδή, ακόμα και στην Ευρώπη, όπου είδαμε το δυτικό της τμήμα να πλήττεται σκληρά, δεν καταφέρνει η Ελλάδα να έχει και πολύ καλές επιδόσεις, τουλάχιστον σε θανάτους.

Ωστόσο, και ακόμα και ξεχνώντας τις “παγκόσμιες πρωτιές” (όπου της είναι αδύνατον!) και ψάχνοντας μόνο στο επίπεδο της Ευρώπης μήπως και κάπου υπάρχει κάτι που να υπονοεί ότι η Ελλάδα “τα πήγε καλύτερα”, εντόπισα πραγματικές επιδόσεις, που αξίζουν να αναφερθούν, γιατί συμπυκνώνουν ίσως και το νόημα της φιλοδοξίας για “υποδειγματική ύπαρξη”.

Κυκλοφορία του ιού

Η πρώτη πραγματική πρωτιά⁷ της Ελλάδας βρίσκεται στον αριθμό των κρουσμάτων (πάντα με αναγωγή στον πληθυσμό). Παρόλο που, ασφαλώς, ο αριθμός των κρουσμάτων μπορεί να οφείλεται και στον αριθμό των τεστ που διεξάγονται⁸, ο κύριος ή ουσιαστικός λόγος που εξηγεί τον αριθμό των κρουσμάτων είναι η κυκλοφορία του ιού. Και πράγματι όλη η περιοχή των Βαλκανίων (και γενικότερα της ανατολικής Ευρώπης) υπέστη μικρότερη κυκλοφορία του ιού. Αν εξαιρεθεί η Σερβία, που λίγο το ξεπερνάει, όλη η περιοχή των Βαλκανίων (όπως και γενικότερα της ανατολικής Ευρώπης) δεν ξεπερνάει τα 1.000 κρούσματα ανά εκατομμύριο πληθυσμού -αρκετά υψηλότερο από τα 285 της Ελλάδας, αλλά πάντως πολύ χαμηλότερο των 4.000-5.000 που καταγράφηκαν στη Δυτική Ευρώπη. Και οι 25 χώρες με τη μικρότερη κυκλοφορία του ιού βρίσκονται ανατολικά του κέντρου (ας πούμε της Αυστρίας) στις οποίες περιλαμβάνονται και όλες οι χώρες των Βαλκανίων.

Προφανώς, αυτή η μικρότερη κυκλοφορία του ιού οδηγεί και σε λιγότερους θανάτους από αυτόν. Και τόσο το καλύτερο για τους πληθυσμούς τους. Όμως, αυτή η “τύχη”, που χαρακτηρίζει γενικότερα την περιοχή, καμία σχέση δεν έχει με αντιμετώπιση που να μπορεί να δικαιολογήσει “θαυμασμό” -ή αν προκαλούσε “θαυμασμό” θα έπρεπε επίσης να είναι “θαυμαστή” και η Αλβανία και πολύ περισσότερο η Σλοβακία, αλλά και η Ουρουγουάη, η Σενεγάλη, το Μπανγκλαντές και όλες οι 111 χώρες που έχουν καταγράψει (ακόμα;) μικρότερη κυκλοφορία του ιού.

Αν ήταν αυτή μόνο η πρωτιά της Ελλάδας, το ότι είχε δηλαδή την τύχη να είναι η ευρωπαϊκή χώρα που επλήγη το λιγότερο από τον κοροϊό, θα μπορούσε ίσως να πει κανείς ότι “υπερβολή και ανοησία, μεν, να αυτοπροβάλλεται ως πρότυπο, αλλά τί να γίνει”, αφού σε κάμποσα άλλα η κυβέρνηση της ΝΔ μοιάζει να αποτελεί απλώς καταστροφή (οικολογία, κοινωνία, οικονομία, ηθική, κλπ.), ας τους αφήσουμε να λένε και την ανοησία τους να αυτοϊκανοποιούνται!

Φονικότητα

Όμως προσοχή: γιατί υπάρχει και μια άλλη πρωτιά, που δεν μπορεί να αναχθεί σε τύχη. Είναι και το πώς χειρίζεται μια κοινωνία (και η κυβέρνησή της, το κράτος της), μια επείγουσα κατάσταση, μια κρίση, μια επιδημία. Γιατί από αυτό εξαρτάται κατά πολύ το πόσες ζημιές ή καταστροφές θα γίνουν πράγματι.

Αυτό, στην περίπτωσή μας, σημαίνει να εξετάσουμε την ίδια τη φονικότητα του ιού. Αυτό μπορεί, καταρχάς, να μοιάζει “φυσικό” δεδομένο (δηλαδή πόσους σκοτώνει ο ιός “από μόνος του”), όμως τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει. Το πιο απλό είναι ότι, αν το νοσοκομειακό σύστημα έχει τη δυνατότητα να περιθάλψει, πολλοί μπορούν και να σωθούν, ακόμα και από τις “ευάλωτες ομάδες”⁹. Και ακόμα περισσότερο, αντίστροφα, αν καταρρεύσει, τότε θα πεθάνουν (και πέθαναν) και άνθρωποι από άλλες αιτίες, γιατί το σύστημα δεν μπορεί να τους περιθάλψει. Αλλά δεν είναι “φυσικό” δεδομένο, και για άλλους, πιο κοινωνικούς λόγους, π.χ. λόγο της ηλικιακής πυραμίδας του κάθε πληθυσμού ή εξαιτίας της κοινωνικής δομής¹⁰ και της οργάνωσης της οικονομίας¹¹, της οργάνωσης της κρατικής μηχανής¹², κλπ., κλπ.

Χωρίς να μπούμε σε όλες αυτές τις διαστάσεις, μπορούμε, ωστόσο, ακόμα και μόνο στατιστικά, να καταγράψουμε την εκ των υστέρων, συνολική και καταγραμμένη¹³, φονικότητα του ιού: αρκεί να συγκρίνουμε το πόσοι πεθαίνουν σε σχέση, όχι πλέον με το μέγεθος του πληθυσμού, αλλά με τον αριθμό των κρουσμάτων.

Αυτός ο δείκτης, της φονικότητας, εκφράζει έτσι το πόσους ανθρώπους κατάφερε ή και αφέθηκε ο ιός να σκοτώσει, με δεδομένο (ή ανεξάρτητα από) το πόσο κυκλοφόρησε ή πόσους έπληξε. Παρόλο που (τελείως θεωρητικά) η φονικότητα του ιού θα ήταν παντού παρόμοια, εξαιτίας όλων των άλλων κοινωνικών και πολιτικών λόγων που αναφέραμε, αυτή στην πράξη ποικίλει πάρα πολύ. Και ιδιαίτερα εξαρτάται από την ίδια την κυκλοφορία του ιού, καθώς δημιουργεί συσσωρευτικά πλήγματα (π.χ. με τις ΜΕΘ ή, όπως το είδαμε σε πολλές χώρες, με τα γηροκομεία, κλπ.). Έτσι, σε αυτή την κατάταξη, προφανώς, τη χειρότερη επίδοση -αναμενόμενα- την έχουν όλες οι χώρες που είδαν τα συστήματα υγείας τους, και ειδικότερα τις ΜΕΘ, να υφίστανται κορεσμό: Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο, Ισπανία, Μ.Βρετανία.

Η Ελλάδα, όμως, όπου δεν κυκλοφόρησε ιδιαίτερα ο ιός, δεν έφτασε στην κατάσταση αυτή. Άρα, καταρχήν, χώρα με την απολύτως μικρότερη κυκλοφορία ιού στην Ευρώπη, θα μπορούσε να περιμένει κανείς ότι θα έχει επίσης “καλές” επιδόσεις στο πόσους ανθρώπους κατάφερε ο ιός να σκοτώσει ανάμεσα σε αυτούς τους οποίους έπληξε. Όμως, όχι! Ακριβώς το αντίστροφο: με τους 60 θανάτους ανά 1.000 κρούσματα, η Ελλάδα έχει μια ιδιαίτερα κακή επίδοση, τουλάχιστον μεταξύ των χωρών που δεν έφτασαν στα επίπεδα της δυτικής Ευρώπης (εκεί η φονικότητα ήταν πράγματι τριπλάσια).

Και μάλιστα αυτή η “επίδοση” της Ελλάδας γίνεται ακόμα πιο εύγλωττη όταν ιδωθεί συγκριτικά, δηλαδή στην κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών: από επικεφαλής στη μικρότερη κυκλοφορία του ιού κατρακυλάει στην 30η θέση της φονικότητάς του! Επιπλέον, αυτή η κατρακύλα στην κατάταξη (κατά 28 θέσεις) δεν είναι μόνο μεγάλη, είναι και η μεγαλύτερη που καταγράφεται, είναι δηλαδή “πρωταθλητική” (έστω και αργυρή). Με τη συνοδεία της Ουγγαρίας¹⁴, που καταφέρνει να ξεπέσει κατά 35 θέσεις (αν και με μεγαλύτερη αρχική κυκλοφορία του ιού), η Ελλάδα είναι, έτσι, η χώρα που, σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές, κατάφερε να αυξήσει περισσότερο τη φονικότητα του ιού απ’ό,τι εξαναγκαζόταν από τη διασπορά του.

Το ότι, σε αυτό, η Ελλάδα ξεπερνάει όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες κατά πολύ και γίνεται πρωταθλήτρια (μαζί με την Ουγγαρία) αποτελεί πραγματικό “θαύμα” και, ως τέτοιο, αξίζει ίσως “θαυμασμό”. Είναι μάλλον το “ελληνικό παράδειγμα” του Μητσοτάκη -άλλη πρωτιά δεν φαίνεται να υπάρχει! Έστω και αν δεν πρόκειται ακριβώς για “θετικό ρεκόρ” -εκτός από όσους, μαζί με τους Όρμπαν, αλλά και διάφορους Μπολσονάρο- αυτό ίσως επιδιώκουν… Και για αυτό το διατυμπανίζουν…

Τάσος Αναστασιάδης

23/5/2020

Σημειώσεις

1Με βάση ένα post στο facebook στις 20/5/2020. Εδώ ξαναέγιναν οι υπολογισμοί με βάση τη σημερινή data base, της 23/5/2020 (για την Ισπανία τα στοιχεία είναι μιας μέρας πριν). Τα ουσιαστικά πορίσματα είναι τα ίδια, αλλά ξαναγράφτηκε το σχόλιο, καθώς φάνηκε να έχει ενδιαφέρον για αρκετούς αναγνώστες.

2Υπάρχουν πολλές χώρες που έχουν προταθεί ως “υποδειγματικές” και για διαφορετικούς λόγους. Π.χ., και από αντίθετες σκοπιές, οι δύο σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης: Νέα Ζηλανδία, ως αποτελεσματική της φιλοδοξίας πλήρους αποκλεισμού του ιού, και Σουηδία, ως προσπάθεια απόκτησης σύντομα συλλογικής ανοσίας. Υπάρχουν τα ασιατικά, Ταϊβάν ή Κορέα, αλλά υπάρχουν και τα “πρότυπα” τύπου Μπολσονάρο ή και Τραμπ, που πάνω κάτω λένε “ας ξεμπερδεύουμε γρήγορα με τους διάφορους ευάλωτους”. Όσο απεχθή και να είναι τα τελευταία ακροδεξιά, είναι πάντως “πρότυπα” μιας διαχείρισης. Η ελληνική περίπτωση τί πρότυπο είναι;

3Μπορεί ο οποιοσδήποτε να κατεβάσει τα στοιχεία για έλεγχο, π.χ. από τη διεύθυνση https://ourworldindata.org/covid-deaths, η οποία ανανεώνεται (γίνεται updated) καθημερινά. Το παρόν σχόλιο έγινε με βάση αυτή τη data base αρχικά στις 19/5/2020, ενώ οι αριθμοί αναπροσαρμόστηκαν στις 23/5/2020.

4Η σύγκριση προφανώς πρέπει να γίνει με αναγωγή στον πληθυσμό (π.χ. ανά εκατομμύριο κατοίκους), γιατί αλλιώς προφανώς οι 44 θάνατοι του Σαν Μαρίνου θα φάνταζαν λίγοι, ενώ για τον πληθυσμό του των 33.000 κατοίκων του τού δίνει στην πραγματικότητα τα παγκόσμια πρωτεία (αναγμένοι σε εκατομμύριο κατοίκων είναι 1.208 θάνατοι, αλλά προφανώς επίσης η ερμηνεία του δεν είναι αυτόνομη, γιατί το Σαν Μαρίνο είναι ένα μικρό κονκλάβιο μέσα στην Ιταλία).

5Ο αριθμός των θανάτων στην Ελλάδα είναι περισσότεροι από 16 θάνατοι ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Ακόμα και αν δεν πούμε για όλες τις 137 χώρες που “τα πήγαν καλύτερα”, με το κριτήριο αυτό, αξίζει πάντως να πούμε ότι, συγκριτικά με τους πάνω από 16 θανάτους ανά εκατομμύριο της Ελλάδας, οι θάνατοι στην Ιαπωνία είναι μόνο 6 και στη Νότιο Κορέα 5, λέω για δύο χώρες που μάλιστα επλήγησαν νωρίτερα από τον κορονοϊκό.

6Όχι μόνο η διπλανή Αλβανία κατέγραψε πολύ λιγότερους (11) από τους πάνω από 16 θανάτους της Ελλάδας, αλλά και η επίσης βαλκανική Σλοβακία (5) την ξεπερνάει συντριπτικά, λιγότερο από το ένα τρίτο των ελληνικών θανάτων.

7Επισημαίνω, χωρίς να αλλάζει επί της ουσίας, ότι πραγματική πρωτιά ήταν κυριολεκτική στις 19/5, ενώ σήμερα, 23/5, έχει περάσει στη 2η θέση, με πρώτη τη Σλοβακία, η οποία ήταν πριν στη 2η θέση. Οι διαφορές όμως σε αυτό τον δείκτη ήταν και είναι εξαιρετικά μικρές (στην υποδιαστολή). Στην ουσία δηλαδή οι δύο αυτές χώρες είναι αυτές που στην Ευρώπη είχαν και έχουν καταγράψει τη μικρότερη κυκλοφορία του ιού, του επιπέδου του 275 κρουσμάτων ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Η αμέσως επόμενη χώρα, που είναι η Αλβανία, εκτινάσσεται (πραγματικά) στα 340 κρούσματα.

8Και γενικώς σε όλη την Ευρώπη -εκτός εξαιρέσεων- δεν υπήρχε τρομερή κάλυψη από τεστ, το οποίο ήταν πρόβλημα και ουσιαστικό (δεν εντοπίζονται γρήγορα τα κρούσματα) και στατιστικό (υποτιμάται ο αριθμός των κρουσμάτων και άρα και της κυκλοφορίας του ιού, λόγω ασυμπτωματικότητας). Είναι και ο λόγος που, τώρα, οι ευρωπαϊκές χώρες, όλες, θέλουν να κάνουν δειγματοληπτικές έρευνες αντισωμάτων, για να δουν πόση πραγματικά υπήρξε η κυκλοφορία του ιού. Με την ιδέα ότι η στατιστική απόκλιση από την πραγματικότητα είναι γενική και παράλληλη, εμείς κρατιόμαστε έτσι από τα στατιστικά στοιχεία που υπάρχουν τώρα.

9Είναι και ο λόγος που οι περισσότερες κυβερνήσεις επέβαλαν το lockdown, για να “επιπεδοποιήσουν την καμπύλη”, καθώς οι τελευταίες δεκαετίας νεοφιλελεύθερης επίθεσης έχουν αποδεκατίσει τα νοσοκομεία σε όλες, ακόμα και τις πλούσιες, χώρες.

10Για παράδειγμα, καθώς οι πιο ηλικιωμένοι είναι πιο ευάλωτοι, αν μια χώρα έχει διώξει τους νέους της σε μετανάστευση (όπως το έκαναν ως ένα σημείο τα προηγούμενα μνημόνια), τότε αναμένεται μεγαλύτερη φονικότητα. Και, αντίστροφα, αν με προηγούμενα μνημόνια, μια κοινωνία έχει καταφέρει να μην διαθέτει χώρους για τους ηλικιωμένους (ή μόνο για λίγους), τότε μπορεί να καταγράψει μικρότερη φονικότητα, όπως το είδαμε αντίστροφα με τις εκατόμβες στα γηροκομεία της Ισπανίας, της Γαλλία και της Μ.Βρετανίας!

11Είδαμε π.χ., στη Νέα Υόρκη, η φονικότητα του ιού να είναι πολύ μεγαλύτερη στο φτωχό Μπρονξ απ’ό,τι στο πλούσιο Μανχάταν. Βλ. D.Tanuro, “Covid-19: Πολύ περισσότερο από καταλύτης κρίσης!”.

12Διαθέτει για παράδειγμα αποθέματα με μάσκες (όπως η Ταϊβάν ή η Κορέα), ή προτιμάει να λέει ανοησίες για το πόσο κακό κάνουν οι μάσκες (όπως οι Μακρόν, Μητσοτάκης, κλπ.), πριν κάνουν τις κολοτούμπες τους (ίσως και με το αζημίωτο, από όσους ετοιμάστηκαν να τις παράγουν!).

13Και εδώ χρειάζεται προσοχή, γιατί η πραγματική φονικότητα του ιού μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που καταγράφεται. Π.χ., σύμφωνα με την δήλωση του επιστημονικού εκπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης, δεν συμπεριλαμβάνονται στους θανάτους covid-19 όσοι μπορεί να πέθαναν από τον ιό, αλλά δεν έκαναν PCR!!! Σε αυτό ακριβώς, όμως, είδαμε άλλες χώρες (Γαλλία, Ισπανία, Μ.Βρετανία και μόλις πριν 2 μέρες και Ιταλία), κυρίως από τη δημοσιογραφική έρευνα, να εξαναγκάζονται να αυξήσουν σημαντικά (μπορεί και κατά 1 τρίτο, όπως στην Μ.Βρετανία) την καταγραμμένη τους θνητότητα από κορονοϊό από αυτό και μόνο το λόγο! Ξέροντας ότι, έτσι, στην Ελλάδα υποτιμάται αυτή η καταγραφή, ωστόσο, μην διαθέτοντας άλλα στοιχεία, παραμένουμε σε αυτά που δίνονται επισήμως.

14Το πώς καταφέρνουν μαζί, Όρμπαν και Μητσοτάκης, αυτή την ευρωπαϊκή πρωτιά στην αύξηση της φονικότητας του κορονοϊού θα χρειαζόταν περισσότερη ανάλυση. Ας μην ξεχνάμε, ωστόσο, πως πρωταθλητικά μαζί βρίσκονται και από άλλες απόψεις. 1) Είναι μαζί στο ίδιο κόμμα (ευρωπαϊκό). 2) Έχουν και οι δύο πρωταθλητικά κηρύξει “εθνικό” πόλεμο κατά των μεταναστευτικών “ορδών”. 3) Έχουν επιβάλει μια πλατιά μονοφωνία στα μίντια των χωρών τους -έστω και αν ο πρώτος βασίζεται περισσότερο στο νομικό (κατασταλτικό) σύστημα, ενώ ο δεύτερος πιο φιλελεύθερα στις οικονομικές παροχές και εξαρτήσεις.