των Ilya Matveev & Ilya Budraitskis

Οι εκλογές στη Ρωσία:

Το Κρεμλίνο σε υποχώρηση;

[Αναδημοσίευση από το: elaliberta.gr ]

Στις 19 Σεπτεμβρίου, ολοκληρώθηκαν οι τριήμερες εκλογές στη Ρωσία με το αναμενόμενο αποτέλεσμα – η ΕΡ (Ενωμένη Ρωσία / Единая Россия / Γιεντίναγια Ροσίγια), το κόμμα του Κρεμλίνου, κέρδισε και πάλι τη συνταγματική πλειοψηφία στη Δούμα, την κάτω βουλή του ρωσικού κοινοβουλίου. Από την ίδρυσή του το 2001, το κόμμα κατείχε πάντα την πλειοψηφία των εδρών. Αν και οι εκλογές στη Ρωσία δεν είναι ούτε ελεύθερες ούτε δίκαιες, τα αποτελέσματα δεν είναι και 100% παραποιημένα. Οι πολιτικοί πράκτορες του καθεστώτος πρέπει να εξασφαλίζουν κάθε φορά την πανηγυρική νίκη της ΕΡ χωρίς να χάνουν την αύρα της αξιοπιστίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκλογικής περιόδου, η πρόκληση ήταν ιδιαίτερα δύσκολη: Η δημοτικότητα της ΕΡ, ακόμη και σύμφωνα με τις επίσημες έρευνες, βρισκόταν μόλις και μετά βίας στο 30%: σχεδόν δεν ήταν αρκετή για μια απλή, πόσο μάλλον για μια συνταγματική πλειοψηφία. Παρ’ όλα αυτά, το κόμμα κέρδισε 324 έδρες από τις 450, μόλις 19 λιγότερες από ό,τι το 2016. Για το αποτέλεσμα αυτό έπρεπε να θυσιαστεί η αξιοπιστία – και θυσιάστηκε.

Πηγή: Meduza.io

Το παραπάνω διάγραμμα διασποράς είναι η απλούστερη οπτική απόδειξη της εκτεταμένης εκλογικής απάτης στη Ρωσία. Οι κουκκίδες αντιπροσωπεύουν μεμονωμένα εκλογικά τμήματα, με τον άξονα Χ να δείχνει την προσέλευση και τον άξονα Υ το ποσοστό της ψήφου για την ΕΡ. Το σχήμα που μοιάζει με κομήτη υποδεικνύει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της συμμετοχής και της ψήφου για το κόμμα του Κρεμλίνου – όσο υψηλότερη είναι η συμμετοχή στο εκλογικό τμήμα, τόσο περισσότερες ψήφοι δίνονται για την ΕΡ. Το «κεφάλι» του κομήτη –ένα πυκνό σύννεφο κουκκίδων– ενώνει τα εκλογικά τμήματα με περισσότερο ή λιγότερο ειλικρινή αποτελέσματα. Ωστόσο, η «ουρά» περιλαμβάνει τα εκλογικά τμήματα με παρατυπίες. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να εξηγηθεί μια τόσο ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της συμμετοχής και της ψήφου υπέρ της ΕΡ: η προσθήκη επιπλέον ψηφοδελτίων διαφόρων μορφών και μεγεθών (οι φωτογραφικές και βιντεοσκοπημένες αποδείξεις τέτοιων πρακτικών είναι, φυσικά, άφθονες). Στην πραγματικότητα, οι κουκκίδες στην επάνω δεξιά γωνία του διαγράμματος είναι τα εκλογικά τμήματα όπου τόσο η συμμετοχή όσο και η ψήφος υπερ της ΕΡ είναι κοντά στο 100% – τα αποτελέσματα εκεί είναι παραποιημένα στο σύνολό τους. Τέτοια εκλογικά τμήματα βρίσκονται κυρίως στα λεγόμενα «εκλογικά σουλτανάτα», όπου η νοθεία είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Το μεγαλύτερο μέρος του Καυκάσου εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία.

Η ανίχνευση της νοθείας δεν περιορίζεται μόνο στη χρήση του διαγράμματος διασποράς που παρουσιάζεται παραπάνω. Μπορούμε επίσης να τη δούμε στα πραγματικά αποτελέσματα των εκλογών. Το κέντρο της κεφαλής του κομήτη προσεγγίζει την εθνική συμμετοχή και τις ψήφους για την ΕΡ που δεν επηρεάστηκαν από την νοθεία. Από τις τελευταίες εκλογές, που διεξήχθησαν το 2016, ο κομήτης έπεσε – δηλαδή, η πραγματική υποστήριξη για την ΕΡ μειώθηκε κατά περίπου 10 μονάδες, από 40% σε 30% (ποσοστό που αντιστοιχεί στις προεκλογικές δημοσκοπήσεις). Ωστόσο, τα επίσημα αποτελέσματα δεν μειώθηκαν τόσο πολύ, γεγονός που υποδηλώνει ότι η κλίμακα της νοθείας έχει αυξηθεί δραματικά από το 2016, ίσως σε ένα ιστορικά υψηλό επίπεδο.

Η οργανική υποστήριξη προς το καθεστώς μειώνεται. Μετά από μια δεκαετία οικονομικής στασιμότητας που διακόπτεται από βαθιές κρίσεις, η κυβέρνηση έχει ξεμείνει από ιδέες και δεν έχει όραμα για το μέλλον. Τα αποτελέσματα της «συσπείρωσης πίσω από τη σημαία» της περιπέτειας της Κριμαίας έχουν εξαφανιστεί και ο πόνος των μέτρων λιτότητας, ιδίως η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης το 2018, έχει γίνει αισθητός για τον πληθυσμό. Σε αυτή τη δυσμενή συγκυρία, το Κρεμλίνο αναγκάστηκε να διεξαγάγει εκλογές με ιδιαίτερη σημασία για το μέλλον του: η Δούμα που θα εκλεγεί αυτόν τον Σεπτέμβριο θα έχει την ευθύνη στην προσπάθεια του Πούτιν να επανεκλεγεί πρόεδρος το 2024. Η αποτυχία της να εξασφαλίσει μια σαρωτική νίκη ενδέχεται να επιδεινώσει το «πρόβλημα του 2024», το οποίο αποτελεί μακράν το σημαντικότερο εμπόδιο για το καθεστώς. Το Κρεμλίνο, εκτιμώντας αυτό, ενεργεί όλο και πιο βίαια και αλλοπρόσαλλα. Ο Αλεξέι Ναβάλνι δηλητηριάστηκε και στη συνέχεια φυλακίστηκε, η οργάνωσή του απαγορεύτηκε ως «εξτρεμιστική»- πολλά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης έκλεισαν- ακτιβιστές της αντιπολίτευσης στάλθηκαν στη φυλακή ή στην εξορία. Οι εκλογές διεξήχθησαν σε τρεις ημέρες, δημιουργώντας πρόσθετες ευκαιρίες για νοθεία. Η στρατηγική του Κρεμλίνου ήταν να κινητοποιήσει ομάδες που εξαρτώνται από το κράτος, όπως οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι εργαζόμενοι σε κρατικά εργοστάσια, αποφεύγοντας παράλληλα την υψηλή «πραγματική» προσέλευση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ψήφο διαμαρτυρίας.

Η ΕΡ ξεκίνησε την εκστρατεία της την περασμένη άνοιξη με τη διεξαγωγή των λεγόμενων «προκριματικών εκλογών». Ο επίσημος σκοπός τους ήταν να εντοπίσουν τους ισχυρότερους υποψηφίους του κόμματος σε μονοεδρικές περιφέρειες, αλλά στην πραγματικότητα αυτό τους επέτρεψε να δοκιμάσουν την ικανότητα του τεράστιου διοικητικού μηχανισμού για καταναγκαστική ψήφο. Οι κρατικοί υπάλληλοι αναγκάστηκαν από τα αφεντικά τους να εγγραφούν ως συμμετέχοντες στις «προκριματικές εκλογές», οι οποίες τελικά προσέλκυσαν 12 εκατομμύρια ψηφοφόρους (οι μισοί από αυτούς με ηλεκτρονική ψηφοφορία). Ο αριθμός αυτός ήταν ήδη πάνω από το 40% της επίδοσης της ΕΡ στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Έτσι, η ΕΡ χρειαζόταν περίπου 15 εκατομμύρια περισσότερες ψήφους για να επιτύχει τον στόχο της και να ανακτήσει τη συνταγματική της πλειοψηφία (τουλάχιστον 300 βουλευτές). Με το ποσοστό του κόμματος να μειώνεται σταθερά, η επιτυχία θα μπορούσε να εξασφαλιστεί κυρίως μόνο με την περαιτέρω επέκταση της υποχρεωτικής ψηφοφορίας.

Για να ενισχυθεί η υποστήριξη προς την ΕΡ, η οποία στα μάτια των περισσότερων Ρώσων συνδέεται με τη μείωση του βιοτικού επιπέδου και την αυξανόμενη καταστολή, η λίστα του κόμματός της είχε στην κορυφή δύο από τα πιο δημοφιλή μέλη της κυβέρνησης – τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και τον υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού. Τον Αύγουστο, η κυβέρνηση προέβη επίσης σε εφάπαξ πληρωμή 10.000 ρουβλίων (117 ευρώ) σε συνταξιούχους και οικογένειες με παιδιά, την οποία τα κρατικά μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν ως πρωτοβουλία του κυβερνώντος κόμματος. Το κύριο μήνυμα της προεκλογικής εκστρατείας της ΕΡ ήταν η ανάγκη διατήρησης της σταθερότητας, καθώς κάθε προσπάθεια αμφισβήτησης του status quo θα επιδείνωνε την κατάσταση και θα αξιοποιούνταν από εξωτερικούς εχθρούς για την αποδυνάμωση της χώρας.

Οι εκλογές μετατράπηκαν έτσι σε οιονεί δημοψήφισμα, στο οποίο οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να αποδεχθούν ή να απορρίψουν το σημερινό καθεστώς. Σε αυτό το διπολικό σύστημα, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας (ΚΚΡΟ / Коммунистическая Партия Российской Федерации, КПРФ / Κομμουνιστίτσεσκαγια Πάρτια Ροσσίσκοϊ Φεντεράτσιι) έγινε τελικά ο πιο προφανής τρόπος καταγραφής της διαφωνίας. Παρά τον παραδοσιακό κομφορμισμό της ηγεσίας του και τις στενές επαφές του με το Κρεμλίνο, το ΚΚΡΟ ήταν το πιο αντιπολιτευτικό από όλα τα κοινοβουλευτικά κόμματα στην προηγούμενη Δούμα: το μόνο που ψήφισε με συνέπεια κατά των αντιλαϊκών συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων του 2018 και των τροποποιήσεων του Συντάγματος το 2020 που επέτρεψαν στον Πούτιν να επανεκλεγεί πρόεδρος για δύο ακόμη θητείες. Αυτή η θέση προσέλκυσε νέους ψηφοφόρους στο ΚΚΡΟ τα τελευταία χρόνια: κατοίκους των μεγάλων πόλεων, απογοητευμένους νέους και τη μορφωμένη μεσαία τάξη, για τους οποίους η παραδοσιακή ιδεολογία του ΚΚΡΟ -ένα μείγμα σταλινισμού, εθνικισμού και σοσιαλδημοκρατίας- είχε λιγότερη σημασία από τον μαχητικό αντιπολιτευτικό δυναμισμό του. Η εμφάνιση αυτού του νέου εκλογικού σώματος έχει επίσης μεταμορφώσει τη ρητορική του κόμματος (η οποία εστιάζει όλο και περισσότερο στη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη) καθώς και τα στελέχη του. Τα τελευταία χρόνια, ένας αριθμός λαμπρών νέων ηγετών του κόμματος ξεπήδησε σε διάφορες περιοχές της χώρας, σηματοδοτώντας μια ρήξη με την παλιά εικόνα του ΚΚΡΟ ως ένα αρχαϊκό απομεινάρι του σοβιετικού κρατικού μηχανισμού.

Στο Σαράτοφ, για παράδειγμα, ο Νικολάι Μπονταρένκο, 35 ετών, μέλος της τοπικής ηγεσίας του ΚΚΡΟ και ένας από τους πιο δημοφιλείς πολιτικούς vloggers [=video-blog] στη Ρωσία, κατέβηκε ως υποψήφιος σε μονοεδρική περιφέρεια. Το κανάλι του στο YouTube, το οποίο έχει περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο συνδρομητές, περιλαμβάνει ζωντανές αναφορές από διαδηλώσεις και συνεδριάσεις του περιφερειακού κοινοβουλίου, όπου ο Μπονταρένκο έρχεται τακτικά αντιμέτωπος με τους βουλευτές της ΕΡ. Οι αρχές κατέβαλαν εξαιρετικές προσπάθειες για να εμποδίσουν τον Μπονταρένκο να μπει στην Κρατική Δούμα: οι υποστηρικτές του και οι παρατηρητές των εκλογών συλλαμβάνονταν συνεχώς από την αστυνομία. Ο Μπονταρένκο έχασε τελικά από έναν ελάχιστα γνωστό στέλεχος της ΕΡ από το Σαράτοφ. Εν τω μεταξύ, στη βόρεια περιοχή της Δημοκρατίας Κόμι, ο τοπικός ηγέτης του ΚΚΡΟ, Όλεγκ Μιχαήλοφ, 34 ετών, κατάφερε να νικήσει τον αντιπάλό του από την ΕΡ, αφού έγινε γνωστός ως μία από τις φυσιογνωμίες μιας διαμαρτυρίας εναντίον της κατασκευής ενός τεράστιου χώρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων. Στη Μόσχα, το ΚΚΡΟ υποστήριξε την υποψηφιότητα ενός πανεπιστημιακού συνδικαλιστή ακτιβιστή, του 37χρονου μαθηματικού Μιχαήλ Λομπάνοφ. Η εκστρατεία του υποστηρίχθηκε και στελεχώθηκε από μέλη ριζοσπαστικών αριστερών ομάδων, όπως το Ρωσικό Σοσιαλιστικό Κίνημα (Российское социалистическое движение / Ροσίσκοε Σοτσιαλιστίτσεσκοε Ντβιζιένιε). Ο Λομπάνοφ, ο οποίος περιγράφει ανοιχτά τον εαυτό του ως δημοκράτη σοσιαλιστή, μπόρεσε να αντλήσει υποστήριξη από ένα ευρύ φάσμα ψηφοφόρων και να προκαλέσει δυναμικά τον αντίπαλό του της ΕΡ, έναν γνωστό παρουσιαστή προπαγανδιστικού talk-show στη ρωσική τηλεόραση, τον οποίο κέρδισε κατά 12% (περισσότερες από 10.000 ψήφους)- αν και η νίκη τελικά εκλάπη με εκλογική νοθεία της ΕΡ.

Ένα από τα κύρια προβλήματα για το Κρεμλίνο κατά τη διάρκεια αυτής της προεκλογικής περιόδου ήταν η σΜετάφραση: elaliberta.grτρατηγική της «έξυπνης ψήφου» που πρότεινε ο Αλεξέι Ναβάλνι πριν από δύο χρόνια. Η ουσία αυτής της στρατηγικής ήταν να εντοπιστεί ο ισχυρότερος αντίπαλος της ΕΡ σε μια μονοεδρική περιφέρεια και να παροτρύνει όλους τους ψηφοφόρους της αντιπολίτευσης να υποστηρίξουν αυτόν τον υποψήφιο, ανεξάρτητα από την κομματική του ένταξη, με μοναδικό στόχο τη μείωση του αριθμού των εδρών που διαθέτει η ΕΡ. Με την αξιοπιστία του κυβερνώντος κόμματος να μειώνεται σταθερά, η έξυπνη ψήφος είχε γίνει μια σοβαρή απειλή για τις πιθανότητες της ΕΡ να κερδίσει τη συνταγματική πλειοψηφία στο νέο κοινοβούλιο. Οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για να μπλοκάρουν όλες τις ιστοσελίδες που προσέφεραν συμβουλές «έξυπνης ψήφου» (ακόμη και η Apple και η Google αναγκάστηκαν να συμμορφωθούν και να αφαιρέσουν τις εφαρμογές για τα τηλέφωνα του Ναβάλνι λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές). Παρ’ όλα αυτά, οι λίστες «έξυπνης ψήφου», οι περισσότερες από τις οποίες ήταν κατειλημμένες από τους εκπροσώπους του ΚΚΡΟ, κυκλοφόρησαν ευρέως στο διαδίκτυο. Σε πολυάριθμα βίντεο, οι υποστηρικτές του Ναβάλνι υποστήριξαν το ΚΚΡΟ στην ψηφοφορία με κομματική λίστα ως το μόνο κόμμα της αντιπολίτευσης που εγγυάται ότι θα περάσει το όριο του 5% για κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.

Όταν δημοσιεύθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα των εκλογών, τα οποία βασίστηκαν στην ψηφοφορία στα κανονικά εκλογικά κέντρα και όχι στην ηλεκτρονική ψηφοφορία, έδειξαν μια τεράστια αύξηση της υποστήριξης προς το ΚΚΡΟ, οι υποψήφιοι του οποίου κατέκτησαν τη νίκη σε πολλές μονοεδρικές περιφέρειες. Στη Μόσχα, οι υποψήφιοι του ΚΚΡΟ και του φιλελεύθερου κόμματος Γιαμπλόκο κέρδισαν 8 από τις 15 περιφέρειες. Στο σύνολο της Μόσχας, το ΚΚΡΟ κατέλαβε την πρώτη θέση στις κομματικές λίστες, παίρνοντας το 31% των ψήφων (ενώ η ΕΡ πήρε 29%). Ωστόσο, το επόμενο πρωί, όταν δημοσιοποιήθηκαν τα αποτελέσματα της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, η εικόνα ήταν αντίστροφη: Η ΕΡ ήταν πλέον η νικήτρια σε όλες τις μονοεδρικές περιφέρειες της Μόσχας, με απόλυτη νίκη στις κομματικές λίστες. Η ηλεκτρονική ψηφοφορία αποδείχθηκε το ατού του Κρεμλίνου, που του επέτρεψε να χειραγωγήσει το αποτέλεσμα προς όφελός του.

Παρόλα αυτά, ακόμη και μετά από όλες τις μηχανορραφίες του Κρεμλίνου, τα αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν σημαντική αύξηση της υποστήριξης για το ΚΚΡΟ. Σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκλογές, το κόμμα πήρε 3 εκατομμύρια περισσότερες ψήφους και ήρθε δεύτερο πίσω από την Ενωμένη Ρωσία με 18,9%. Σε τέσσερις περιοχές (περιοχή Χαμπάροφσκ, Γιακουτία, Μαρί Ελ και Αυτόνομη Περιοχή Νενέτσκι), το ΚΚΡΟ ήρθε πρώτο, ξεπερνώντας το κυβερνών κόμμα. Παρά την επίσημη νίκη της ΕΡ (49,8% για τις κομματικές λίστες και 198 έδρες από τις 225 στις μονοεδρικές περιφέρειες), η θέση της είναι πιο αδύναμη από ποτέ. Χωρίς τον εξαναγκασμό των ψηφοφόρων και την νοθεία, είναι πλέον απίθανο να κερδίσει την πλειοψηφία. Περαιτέρω απώλειες υποστήριξης θα ωθήσουν τις αρχές σε ανοιχτά κατασταλτικές μεθόδους και θα επιταχύνουν τη μετάλλαξη του καθεστώτος σε μια απόλυτη δικτατορία.

Το άλλο κύριο αποτέλεσμα των εκλογών ήταν η επιτυχία του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο έγινε τελικά η κύρια νόμιμη αντιπολιτευτική δύναμη της Ρωσίας. Αντίθετα, το δεξιό-λαϊκιστικό LDPR του Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι εγκατέλειψε την εικόνα του ως κόμμα διαμαρτυρίας και έχασε σχεδόν το μισό των ψήφων του (7,4% έναντι 13,1% στις προηγούμενες εκλογές). Η νέα θέση του ΚΚΡΟ θα ενεργοποιήσει αναπόφευκτα μια εσωτερική αντίφαση μεταξύ της παλιάς ηγεσίας, που έχει συνηθίσει να δρα εντός των ορίων που θέτει η κυβέρνηση Πούτιν, και της νεότερης γενιάς ακτιβιστών, που είναι αποφασισμένη να μετατρέψει το ΚΚΡΟ σε ένα μαζικό κόμμα εξωκοινοβουλευτικής διαμαρτυρίας. Η ριζοσπαστική αριστερά, η οποία ανέκαθεν θεωρούσε το κόμμα ως ένα κομφορμιστικό κατάλοιπο της σοβιετικής γραφειοκρατίας, ανίκανο για μαχητική, ανεξάρτητη πολιτική, θα πρέπει επίσης να προσαρμόσει την τακτική της.

Ilya Matveev και Ilya Budraitskis *

29/9/2021

Μετάφραση: elaliberta.gr από:

Ilya Matveev, Ilya Budraitskis, “Kremlin in Decline?”, New Left Review, 23 Σεπτεμβρίου 2021, https://newleftreview.org/sidecar/posts/kremlin-in-decline?pc=1381. Αναδημοσίευση: Europe Solidaire Sans Frontières, 29 Σεπτεμβρίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article59724

Στα γαλλικά: Ilya Matveev, Ilya Budraitskis, «Russie. Le parti de Poutine, un déclin électoral qui se confirme» από το A l’Encontre, 29/9/2021, και αναδημοσίευση Europe Solidaire Sans Frontières, 2 Οκτωβρίου 2021, http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article59711

* Ο Ιlya Budraitskis είναι ιστορικός, παραγωγός του podcast Polititcheskyï dnievnik (Πολιτική καθημερινά) και είναι μέλος του Ρωσικού Σοσιαλιστικού Κινήματος (ρωσικού τμήματος της 4ης Διεθνούς). Ο Ilya Matveev είναι οικονομολόγος και επίσης συμμετέχει στο podcast Polititcheskyï dnievnik.

Για Ρωσία, βλέπε επίσης στο site μας: