Μεγα-πυρκαγιές Αυστραλίας:
Ένα κλιματικό « tipping point » μπροστά στα μάτια μας
Του Daniel Tanuro, 17/01/2020
Ο όρος « tipping point » [σημείο καμπής] περιγράφει ένα σημείο μεταπήδησης ενός συστήματος από μια κατάσταση ισορροπίας σε μια άλλη. Είναι η στιγμή που δεν είναι πλέον δυνατό να εμποδιστούν οι συσσωρευμένες ποσοτικές αλλαγές να οδηγήσουν σε ποιοτική αλλαγή. Ο όρος χρησιμοποιείται σε διάφορους τομείς, από τη μελέτη των πληθυσμών έως την κλιματική αλλαγή, περνώντας από τις κοινωνικές επιστήμες.
Το φάντασμα του “πλανήτη φούρνου”
Η εξέλιξη του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας μας προσφέρει ένα σημαντικό παράδειγμα ενός τέτοιου « tipping point » στον κλιματικό χώρο. Ξέρουμε ότι η εξαφάνιση όλου αυτού του πάγου που έχει συσσωρευτεί πάνω από το νησί θα προκαλούσε την άνοδο του νερού των ωκεανών κατά περίπου 7 μέτρα. Οι ειδικοί διαπιστώνουν ότι το λιώσιμό του επιταχύνεται ανησυχητικά1, όμως το παγοκάλυμμα αυτό δεν φαίνεται να έχει μπει ακόμα σε μια διαδικασία ανεπίστρεπτης διάλυσης. Σύμφωνα με τη ΔΕΕΚΑ [τη διακυβερνητική επιτροπή ειδικών για την κλιματική αλλαγή], το δικό του « tipping point » εκτιμάται πως βρίσκεται κάπου μεταξύ του +1,5°C και του +2,0°C αύξησης της θερμοκρασίας. Με τους σημερινούς ρυθμούς εκπομπών, θα μπούμε σε αυτή την επικίνδυνη περιοχή γύρω στο 2040…
Πρόσφατα, ορισμένοι επιστήμονες έχουν δώσει έμφαση στη δυνατότητα « tipping points » να προκληθούν μέσα από διαδικασίες θετικής ανάδρασης (δηλαδή ορισμένες επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας προκαλούν επιπρόσθετη αύξηση της θερμοκρασίας). Σύμφωνα με τις εργασίες αυτές2, η εξαφάνιση του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας θα χύσει τόσο μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού στη θάλασσα που τα ρεύματα στον Ατλαντικό ωκεανό θα υποστούν μεγάλες διαταραχές. Καθώς μερικά από αυτά τα ρεύματα καθορίζουν το κλίμα στην περιοχή του Αμαζονίου, τα δάση σε αυτή την περιοχή θα μετατραπούν πολύ γρήγορα σε σαβάνα. Η αλλαγή αυτή θα αποτελούσε ένα πρόσθετο « tipping point ».
Μια σαβάνα προφανώς απορροφάει πολύ λιγότερο CO2 απ’ό,τι ένα δάσος. Κατά συνέπεια, η συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα θα αυξανόταν κατά πολύ. Το οποίο θα οδηγούσε σε νέα αύξηση της θερμοκρασίας, έτσι που θα μπορούσε να ξεπεραστεί και ένα τρίτο « tipping point . Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό θα μπορούσε να ήταν η διάλυση δύο γιγαντιαίων παγόβουνων στην Ανταρκτική, του Thwaites στη δυτική ακτή και του Totten στην ανατολική ακτή. Ξέρουμε ότι αυτά είναι ήδη πολύ ευάλωτα (και σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες το Thwaites έχει ήδη ξεπεράσει το σημείο της μη επιστροφής3). Επίσης ξέρουμε ότι η εξαφάνισή τους θα προκαλούσε άνοδο του επιπέδου των θαλασσών κατά 7 μέτρα περίπου -όσο και η εξαφάνιση του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας.
7 μέτρα + 7 μέτρα, νά’μαστε κιόλας, με τρία « tipping points », σε 14 μέτρα άνοδο της επιφάνειας της θάλασσας.
Και δεν είναι το μόνο: το λιώσιμο του περμαφρόστ, μια εντατικοποίηση του φαινομένου El Niño, κατάρρευση κάποιου άλλου ανταρκτικού παγοκαλύμματος, κλπ., κλπ.: τα διάφορα « tipping points » έτσι θα μπορούσαν να διαδέχονται το ένα το άλλο. Τί θα συνέβαινε τότε; Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό το μικρό κλιματικό ντόμινο θα έσπρωχνε τη Γη πολύ γρήγορα σε ένα καθεστώς “πλανήτη φούρνου”, με μέση θερμοκρασία εδάφους κατά 4°C με 5°C βαθμούς πιο μεγάλη από σήμερα. Ο πλανήτης μας δεν γνώρισε τέτοιες συνθήκες από το Πλειόκαινο, πριν από 1,4 εκατομμύρια χρόνια (πολύ πριν την εμφάνιση του Homo sapiens). Τότε, η επιφάνεια των ωκεανών ήταν κατά 20 με 30 μέτρα πιο ψηλά απ’ό,τι σήμερα.
Η έκφραση “πλανήτης φούρνος” μοιάζει λίγο επιστημονικής φαντασίας, όμως η επιστημονική κοινότητα παίρνει πολύ σοβαρά το σενάριο αυτό κατά το οποίο “θετικές αναδράσεις” δένονται μεταξύ τους με « tipping points ». Η διαδικασία αυτή τότε θα οδηγούσε πολύ γρήγορα σε έναν κόσμο εξαιρετικά διαφορετικό από αυτόν που ξέρουμε και που γνώρισαν οι προγόνοι μας. Έναν κόσμο που ασφαλώς θα ήταν πολύ πιο φτωχός από την άποψη του βιολογικού του πλούτου. Ίσως ο homo sapiens να επιβιώσει, αλλά δύο πράγματα είναι σίγουρα: 1) δεν θα υπάρχει χώρος τα 7 με 8 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Και 2) οι πιο φτωχοί θα πληρώσουν το λογαριασμό, ενώ είναι αυτοί που είναι οι λιγότερο υπεύθυνοι για την οικολογική καταστροφή.
Ένα « tipping point » μπροστά στα μάτια μας
Ποιά είναι η σχέση όλων αυτών με τις μεγα-πυρκαγιές που πνίγουν την Αυστραλία; Είναι πολύ απλό: από τη μια, είναι αναμφισβήτητο ότι η καταστροφή αυτή είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής (ήδη από το 1986, ορισμένοι Αυστραλοί ειδικοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, έστω και μάταια: αυτό που συμβαίνει τώρα αντιστοιχεί, δυστυχώς, στις προβλέψεις τους4). Από την άλλη, είναι πιθανό οι τρομακτικές αυτές πυρκαγιές να αποτελέσουν από μόνες τους ένα « tipping point » -μια στιγμή επιτάχυνσης της πλανητικής οικολογικής κρίσης.
Στο επιπέδο της βιοποικιλότητας, το ζήτημα έχει ήδη κριθεί: πάνω από ένα δισεκατομμύρια ζώα πέθαναν στις φλόγες, με όσα επιβίωσαν δύσκολα να μπορέσουν να επιβιώσουν σε χώρους που τροποποιήθηκαν βαθιά, ενώ η ίδια η φωτιά έχει ήδη εξαφανίσει πολλά είδη φυτών και ζώων και ορισμένα μοναδικά οικοσυστήματα (όπως αυτό που έμενε από το πρωτογενές δάσος της Γκοντουάνα τα τελευταία 2,5 δισεκατομμύρια χρόνια!5) δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποκατασταθούν. Αυτό είναι εξορισμού ένα « tipping point ».
Στο επίπεδο του κλίματος, το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο, γιατί ορισμένα φαινόμενα επιδρούν αντίστροφα, όπως θα το δούμε.
Αλλά πριν από αυτό πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν πρέπει να ξεχάσουμε πως είναι η καύση των ορυκτών καυσίμων που παραμένει και με μεγάλη διαφορά η κύρια πηγή της κλιματικής μεταπήδησης. Οι εκπομπές CO2, που οφείλονται στις πυρκαγιές, εκτιμούνται σε 6,73 Gt, από την 1η Γενάρη ώς τις 30 Νοέμβρη του 2019. Συγκριτικά, οι εκπομπές από καύση ορυκτών καυσίμων ήταν 37,1 Gt το 2018 (και 33,1 Gt το 2010).
Ωστόσο, και οι εκπομπές εξαιτίας των πυρκαγιών δεν είναι αμελητέες. Για παράδειγμα, ήταν περισσότερες απ’όσες των ΗΠΑ, που εκπέμπουν κάτι παραπάνω από 5Gt διοξειδίου του άνθρακα ετησίως καίγοντας ορυκτά καύσιμα6. Και καθώς το κλιματικό σύστημα βρίσκεται κοντά σε ένα γροιλανδικού τύπου « tipping point », το γεγονός ότι οι αυστραλιανές μεγα-πυρκαγιές μειώνουν τα περιθώρια ελιγμών πριν από τη διαδικασία ντόμινο που περιγράψαμε προηγουμένως δεν είναι λεπτομέρεια.
Οι πυρκαγιές εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες CO2, μαύρου άνθρακα και αεροζόλ. Όταν πετιούνται στην ατμόσφαιρα, σε μεγάλα ύψη, τα διάφορα αυτά στοιχεία δεν έχουν τις ίδιες επιπτώσεις στο κλίμα. Το CO2 και ο μαύρος άνθρακας συμβάλλουν στην αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ τα αεροζόλ έχουν μια αντίστροφη επίπτωση ψύχρανσης, καθώς αντικατοπτρίζουν την ηλιακή ακτινοβολία (το ίδιο γίνεται και με τις εκρήξεις των ηφαιστείων). Ωστόσο, τα αεροζόλ μετά από μερικούς μήνες θα ξαναπέσουν στην επιφάνεια, ενώ το CO2 θα συσσωρευτεί στον αέρα για πάνω από έναν αιώνα. Μακροχρόνια, λοιπόν, η επίπτωση θέρμανση θα επικρατήσει.
Οι καπνός έχει και μια πρόσθετη επίπτωση προς αύξηση της θερμοκρασίας. Πράγματι, η αιθάλη και τα αεροζόλ θα ξαναπέσουν στην επιφάνεια, και συχνά πολύ μακρυά από την Αυστραλία. Πρόσφατα, παρατηρήθηκε καφέ αιθάλη να έχει επικαθήσει στους πάγους της Νέας Ζηλανδίας, και μάλιστα τέτοια αποθέματα έφτασαν έως και την Ανταρκτική. Όμως, το χιόνι και ο πάγος, αν αναμειχθούν με τέτοια σωματίδια χάνουν τα ίδια τη δυνατότητα αντανάκλασης της ακτινοβολίας του ήλιου7 και, κατά συνέπεια, επιταχύνεται το λιώσιμό τους.
Ένας μεγάλος άγνωστος είναι η επίπτωση της καταστροφής επί των δασών μεσοπρόθεσμα. Η Αυστραλία γνωρίζει πυρκαγιές κάθε χρόνο. Έως τώρα, τα δάση αντιστάθηκαν και αποκαταστάθηκαν. Ιδιαίτερα, οι ευκάλυπτοι είναι φυτά που αντιστέκονται πολύ καλά στη φωτιά. Όμως, από τη μια, οι τωρινές φωτιές είναι πρωτόγνωρες και, από την άλλη, η αύξηση της θερμοκρασίας και η ξηρασία κινδυνεύουν να καταστήσουν την αναζωογόνησή τους πιο δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Ένα ώριμο δάσος μπορεί να αντισταθεί για καιρό σε στρες νερού. Όμως, το τελευταίο καθιστά πολύ δύσκολη την ανάπτυξη και την επιβίωση νεαρών φυτών που μεγαλώνουν σε γυμνό έδαφος, σε ατμόσφαιρα που έχει γίνει πολύ ξηρή εξαιτίας της εξαφάνισης του δάσους, όπου και οι φωτιές, εξαιτίας αυτού, γίνονται πιο πιθανές. Η Αυστραλία βρίσκεται σε ένα πολυετή κύκλο ξηρασίας8. Σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένοι ειδικοί φοβούνται πως ένα μεγάλο τμήμα των δασών της δεν πρόκειται να αποκατασταθεί και ότι θα αντικατασταθεί από θαμνοειδή, που απορροφούν πολύ λιγότερο CO29.
Οι αισιόδοξοι μπορεί να πουν ότι η Αυστραλία διαθέτει εδάφη που είναι, κυρίως, αμμώδη, αργιλικά, ασβεστολιθικά, δηλαδή μάλλον φωτεινά, και ότι αυτά τα εδάφη αντανακλούν μεγαλύτερη ποσότητα ηλιακής ακτινοβολίας όταν έχουν θαμνοειδή φυτά παρά όταν καλύπτονται από δάση. Ένα δάσος με πολλά φύλλα αποτελεί, πράγματι, σκοτεινή μάζα που δεν αντανακλάει παρά το 15% με 20% της ακτινοβολίας -δύο φορές λιγότερο περίπου από ένα ανοικτόχρωμο έδαφος. Αλλά είναι πολύ αμφισβητήσιμο αν αυτή η ψυχραντική επίπτωση ενός αυξημένου albedo μπορεί να αντισταθμίσει τη θερμαντική επίπτωση του CO2 που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα με την καταστροφή εκατομμυρίων εκταρίων δάσους.
Κακόμοιρα δάση!
Γενικότερα στον κόσμο είναι πολλά τα δάση που πλήττονται. Μόνες τους ή προκαλλούμενες, οι πυρκαγιές τείνουν να πολλαπλασιαστούν και η αύξηση της θερμοκρασίας τις καθιστά όλο και πιο τρομακτικές και δύσκολο να ελεγχτούν. Πρόσφατα είδαμε στην Καλιφόρνια, στην Βολιβία, στον Ισημερινό, στην Ινδονησία, στο Κονγκό, στο Μεξικό και στη Μεσόγειο (δες π.χ. την τρομακτική πυρκαγιά που σκότωσε πάνω από 80 ανθρώπους στην Ελλάδα το 2018…). Στις πυρκαγιές προστίθενται, στον παγκόσμιο Νότο, και οι αποψιλώσεις που προκαλεί η εξορυκτική φρενίτιδα των καπιταλιστών του ξύλου, της κτηνοτροφίας, της σόγιας, του ηλιέλαιου, καθώς και της εκμετάλλευσης ορυκτών, πετρελαίου ή υδροηλεκτρικών.
Στις αναπτυγμένες χώρες, στις εύκραττες περιοχές, η δασική επιφάνεια αυξάνει εδώ και αρκετές δεκαετίες. Ωστόσο, εδώ και πολλά χρόνια, η υγεία των δέντρων τείνει να μειωθεί, εξαιτίας -μεταξύ άλλων- πιο σοβαρών καυσώνων. Άλλωστε, οι πυρκαγιές πολλαπλασιάζονται έως και στα πιο βόρεια μέρη, όπως η Σουηδία, ο Καναδάς, η Σιβηρία. Σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, οι εκκλήσεις σωματιδίων που οφείλονταν σε πυρκαγιές, ασυνήθιστες για αυτές τις περιοχές, ήταν ίσως ένας από τους σημαντικούς παράγοντες του λιωσίματος του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας, που κατέγραψε ρεκόρ το 201210.
Εάν οι εκπομπές CO2 συνεχίσουν να αυξάνονται, είναι σίγουρο ότι οι πυρκαγιές στα δάση θα πολλαπλασιαστούν. Σε ποιό βαθμό; Ορισμένοι επιστήμονες από την Καλιφόρνια εκτιμούν ότι η σχέση ανάμεσα σε αύξηση της θερμοκρασίας και σε πυρκαγιές δεν είναι γραμμική αλλά εκθετική11. Όπως ήδη το ξέρουμε, τα κλιματικά προγράμματα των εθνικών κυβερνήσεων (οι “εθνικά καθορισμένες συμβολές”) μας οδηγούν προς μια αύξηση της θερμοκρασίας μεγαλύτερη του +3°C στα τέλη του αιώνα. Σύμφωνα με την ΔΕΕΚΑ, σε μια τέτοια αύξηση της θερμοκρασίας η συχνότητα των πυρκαγιών θα αυξηθεί κατά πάνω από 60% στην επιφάνεια του πλανήτη. Πρόσφατα, ορισμένοι επιστήμονες από τη Βραζιλία και τις ΗΠΑ έφτασαν στο συμπέρασμα ότι, αν δεν υπάρξει αλλαγή πολιτικής, ο Αμαζόνιος σε 30 χρόνια θα μπορεί να γνωρίσει τη μοίρα που γνωρίζει η Αυστραλία σήμερα12.
Δυστυχώς, φοβόμαστε ότι οι προειδοποιήσεις αυτές δεν θα εισακουστούν περισσότερο από αυτές που είχαν γίνει πριν 30 χρόνια από Αυστραλούς επιστήμονες, όταν προειδοποιούσαν για την πιθανότητα η αύξηση της θερμοκρασίας να προκαλέσει όλο και πιο σοβαρές πυρκαγιές.
Η αιτία αυτής της κώφωσης, πράγματι, δεν πέφτει από τον ουρανό: είναι το προϊόν του γεγονότος ότι οι κυβερνήσεις βρίσκονται στην υπηρεσία καπιταλιστικών συμφερόντων, επομένως της συσσώρευσης του κεφαλαίου, που πηγάζει αναπόφευκτα από τον ανταγωνισμό για την αγορά ανάμεσα στους ιδιώτες ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής. Όμως, είναι ακριβώς αυτή η δυναμική συσσώρευσης χωρίς τέλος που αποτελεί την αιτία της κλιματικής μεταπήδησης.
Ένας συστηματικός κλιματο-αρνητισμός
Μεταξύ των καπιταλιστικών αυτών κυβερνήσεων, η κυβέρνηση της Αυστραλίας παίζει έναν ιδιαίτερα κυνικό, εγκληματικό, ρόλο. Η χώρα είναι μία από τους μεγαλύτερους ρυπαντές σε CO2 ανά κάτοικο ετησίως στον κόσμο (πάνω από 15t, περισσότερο και από τις ΗΠΑ -μόνο οι μοναρχίες του Κόλπου τα καταφέρνουν χειρότερα). Αλλά, από τις αρχές των κλιματικών διαπραγματεύσεων, το 1992, οι πολιτικοί υπεύθυνοι των κομμάτων εξουσίας το μόνο που κάνουν είναι να φρενάρουν τα μέτρα που θα έπρεπε να πάρουν.
Ήδη από τη διαπραγμάτευση του πρωτοκόλλου του Κυότο, το 1996-97, η Αυστραλία αποφάσισε να μη δεχτεί καμία μείωση στις εκπομπές της που θα είχε την οποιαδήποτε αρνητική επίπτωση στην ανταγωνιστικότητα της χώρας. Έτσι, η χώρα ευνόησε ιδιαίτερα την αγορά των “πιστώσεων εκπομπών”. Σε εθνικό επίπεδο, αρκέστηκε, στην ουσία, να φυτέψει δέντρα και να επιβραδύνει την αποψίλωση δασών (για να μη μιλήσουμε για τα λεφτά που πρόσφερε για τη σφαγή καμήλων -που είχαν εισαχθεί τον 19ο αιώνα- με την πρόφαση ότι τα ζώα αυτά παράγουν πολύ μεθάνιο).
Αυτή η πολιτική είναι που διατηρήθηκε συστηματικά ώς σήμερα. Στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, η Αυστραλία δεσμεύτηκε να μειώσει τις εκπομπές της κατά 26% με 28% ώς το 2030. Σε σχέση με αυτό, να θυμίσουμε ότι, για να επιτευχθεί ο στόχος του μέγιστου +1,5°C χωρίς “προσωρινό ξεπέρασμα”, απαιτείται η μείωση των καθαρών παγκόσμιων εκπομπών κατά 58%. Και αν συμπεριλάβουμε τις ιστορικές ευθύνες, η συμβολή της Αυστραλίας θα έπρεπε να είναι 70% περίπου…
Η αυστραλιανή κυβέρνηση δεν αρκείται στο να πατάει γερά το φρένο όταν γίνεται λόγος για μειώσεις εκπομπών. Επιπλέον, κλέβει κιόλας, χρησιμοποιώντας τα δύο παιχνιδάκια που την βολεύουν: τη φυσική απορρόφηση CO2 και τις αγορές πιστώσεων άνθρακα.
Από τη μια, ο τρόπος υπολογισμού των εκπομπών άλλαξε, για να αυξηθεί ο συνυπολογισμός των ποσοτήτων CO2 που απορροφούνται από τα δάση. Η αλλαγή αυτή είχε ως αποτέλεσμα ο όγκος των εκπομπών επί της προηγούμενης, εργατικής, κυβέρνησης να αναθεωρηθεί προς τα πάνω και μετά να μειωθεί ελαφρώς από τότε που κυβερνάει η συντηρητική κυβέρνηση. Αν και προσοχή: οι εκπομπές που οφείλονται σε πυρκαγιές δεν συνυπολογίζονται13.
Από την άλλη, οι Αυστραλοί εκπρόσωποι στην COP25 έδωσαν μάχη, μαζί με τη Βραζιλία, την Κίνα και την Ινδία, για να παραμείνουν ανταλλάξιμες και στον “νέο μηχανισμό αγοράς” (του άρθρου 6 της συμφωνίας του Παρισιού) οι απούλητες πιστώσεις άνθρακα που είχαν δημιουργηθεί στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κυότο. Ωστόσο, έχει αποδειχτεί πως μόλις το 2% των πιστώσεων αυτών αντιστοιχούσαν αληθινά σε πραγματικές μειώσεις14.
Αυστραλία: τροφοδότης ορυκτών για το παγκόσμιο καπιταλιστικό εργαστήριο
Η εξήγηση για την κλιματική θέση της Αυστραλίας πρέπει να αναζητηθεί στην ιδιαίτερη θέση που η κυρίαρχη τάξη της διάλεξε να καταλάβει στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Πλούσια και ιμπεριαλιστική, δυτική, χώρα, που κυβερνιέται από λευκούς, η Αυστραλία δεν είναι βιομηχανικό έθνος, αλλά εξαγωγέας πρώτων υλών: γεωργικών προϊόντων, άνθρακα, αερίου, σιδήρου και άλλων μεταλλευμάτων, που η γεωγραφική της θέση της επιτρέπει να αξιοποιεί στο εμπόριο με την Κίνα. Αυτός ο ρόλος της, ως προνομιούχος τροφοδότης του “εργαστηρίου του πλανήτη” είναι που επέτρεψε στην Αυστραλία να είναι μία από τις λίγες χώρες που δεν επλήγησαν από την κρίση του 2008.
Παρά τις μικρές αποχρώσεις, τα δύο κύρια κόμματα (εργατικοί και συντηρητικοί) βασικά είναι στην υπηρεσία του συστήματος αυτού και των πολιτικών που αυτό απαιτεί. Πρέπει να είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική, για να τροφοδοτεί την Κίνα με πρώτες ύλες, καθώς ο ανταγωνισμός είναι σκληρός με τις “αναδυόμενες” χώρες του Νότου. Πρέπει, επομένως, να είναι ιδιαίτερα νεοφιλελεύθερη.
Οι επιπτώσεις αυτού είναι παντού, σε όλους τους χώρους. Ενεργειακά: το 80% του ηλεκτρισμού παράγεται με βάση το κάρβουνο (και ας είναι η ηλιακή πηγή υπεράφθονη!). Κοινωνικά: από το 2003 ώς το 2015, ο μέσος πλούτος του πιο πλούσιου 20% των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 53%, ενώ του πιο φτωχού 20% των νοικοκυριών μειώθηκε κατά 9%. Περιβαλλοντικά: οι φυσικοί πόροι προσφέρονται στον ιδιωτικό τομέα (ιδιαίτερα το νερό, θεωρούμενο ως “ορυκτός πλούτος” εισήχθη στο χρηματιστήριο15). Δημοκρατικά: η αυστραλιανή εξουσία έχει μια ιδιαίτερα άθλια πολιτική απώθηση των μεταναστών16 και βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της καταστολής των συνδικάτων, των δημοσιογράφων και των “οικο-κοινωνικών” κινημάτων που αμφισβητούν την καταστροφή του περιβάλλοντος17. Επιστημονικά: η κυβέρνηση προσέφερε 4 εκατομμύρια αυστραλιανά δολάρια στον κλιματο-αρνητιστή Bjørn Lomborg και του είχε προσφέρει ακόμα περισσότερα, για να εγκατασταθεί στο Πανεπιστήμιο του Πέρθ, σχέδιο που αναγκάστηκε να αποσύρει μετά από την εξέγερση των επιστημόνων18…
Η κυριαρχία του μεγάλου εξορυκτικιστικού κεφαλαίου στην αυστραλιανή πολιτική ζωή απεικονίζεται πολύ καλά μέσα από την τελευταία εκλογική καμπάνια. Ο ζάπλουτος του κάρβουνου Clive Palmer (γνωστός κλιματο-αρνητιστής, διάσημος ιδιαίτερα για το σχέδιο να επεκτείνει ένα τερματικό σταθμό κάρβουνου καταστρέφοντας σοβαρά το μεγάλο τοίχος των κοραλίων) επένδυσε τεράστια ποσά (53,5 εκατομμύρια αυστραλιανά δολάρια, περισσότερα απ’όσα εργατικοί και συντηρητικοί μαζί!) στη δημιουργία ενός πολιτικού ψευτο-κόμματος, με μόνο στόχο να πάρει ψήφους από το εργατικό κόμμα και να εξασφαλίσει, έτσι, τη νίκη του Σκοτ Μόρισον, που είναι απόλυτα αφοσιωμένος στα δικά του σχέδια19.
Προς ένα κοινωνικό και πολιτικό « tipping point » ;
Η διαχείριση των μεγα-πυρκαγιών είναι κατ’εικόνα αυτής της πολιτικής, που είναι πουλημένη στο μεγάλο κεφάλαιο ώς το μεδούλι. Ο κατάλογος των ζημιογόνων πράξεων σε αυτή την κρίση είναι, πράγματι, τόσο μεγάλος που δεν μπορούν να αναφερθούν όλες στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου. Ο Μόρισον ξεκουραζόταν στην Χαβάη όσο η χώρα του βρισκόταν στην πυρά. Οι υπηρεσίες αντιμετώπισης των πυρκαγιών αποτελούνται αποκλειστικά από εθελοντές και από ανεπαρκείς εξοπλισμούς. Η ελαφρότητα της εξουσίας είναι απευθείας υπεύθυνη για το γεγονός ότι τουλάχιστον 23 άνθρωποι πέθαναν, ότι πάνω από 2.000 νοικοκυριά έχασαν το σπίτι τους, ότι πάνω από 250.000 κάτοικοι μεταφέρθηκαν, ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι αναπνέουν τοξικό καπνό και ότι χιλιάδες τρομοκρατημένοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε ακτές, καθώς ήταν περικυκλωμένοι από τοίχους φωτιάς που ξεπερνούσαν τα 70 μέτρα ύψος.
Όπως το γράφει και ένας νεοζηλανδός δημοσιογράφος, ένας τέτοιος απολογισμός δεν βγαίνει από το πουθενά: εκφράζει μια βαθιά περιφρόνηση απέναντι στον “όχλο”. Η Μαρία-Αντουανέτα έλεγε για τους πεινασμένους Γάλλους, το 1789, ότι δεν είχαν παρά να φάνε παντεσπάνι, αν δεν έβρισκαν ψωμί. Ο Μόρισον φαίνεται να πιστεύει πως η αναμετάδοση των αγώνων κρίκετ στην τηλεόραση και τα πυροτεχνήματα της Πρωτοχρονιάς (που κρατήθηκαν στο Σίντνεϋ εν μέσω καταστροφής!) θα κάνει τη μάζα των ανθρώπων να συνεχίσουν να περπατούν σαν υπνωτισμένοι προς τον κλιματικό κατακλυσμό, χωρίς να βγάλουν τα πολιτικά συμπεράσματα της καταστροφής, χωρίς να συνειδητοποιήσουν ότι η πολιτική αυτή πηγαίνει απευθείας προς ένα σενάριο όπου οι πλούσιοι θα την βγάλουν καθαρή, ενώ οι άλλοι θα ψοφίσουν με το στόμα ανοιχτό20.
Η έννοια του « tipping point » εφαρμόζεται και στις κοινωνικές επιστήμες, γράφαμε στην αρχή του άρθρου. Ας ελπίσουμε ότι η έκταση της καταστροφής θα χαρακτηρίσει την αρχή μιας μεταπήδησης της αυστραλιανής κοινής γνώμης. Ας ελπίσουμε ότι η κοινωνική πλειοψηφία θα δώσει τη μάχη για να πληρώσουν το λογαριασμό21, που προμηνύεται βαρύς, οι οικονομικοί αρμόδιοι και οι πολιτικοί λακέδες τους. Ας ελπίσουμε ότι θα αναδυθεί μια συμμαχία δυνάμεων που να είναι σε θέση να βάλει στην ημερήσια διάταξη τη ρήξη με τον παραγωγισμό, τον εξορυκτικισμό, το νεοφιλελευθερισμό, το ρατσισμό (κατά των μεταναστών και κατά των ιθαγενών) και την ιδεολογία της κυριαρχίας (πάνω στη φύση και πάνω στις γυναίκες). Η τοξικότητα αυτού του θανατηφόρου πλέγματος δε χρειάζεται άλλες αποδείξεις. Ένας άλλος κόσμος, μη καπιταλιστικός, είναι όχι μόνο εφικτός, είναι όλο και πιο επειγόντως αναγκαίος. Ας παλέψουμε πέρα από σύνορα για την έλευσή του.
Daniel Tanuro
17/1/2020
Σημειώσεις:
1Σε 10 χρόνια 4-άστηκε: Michael Bevis & al. « Accelerating changes in ice mass within Greenland, and the ice sheet’s sensitivity to atmospheric forcing », PNAS 5/2/2019.
2Το σενάριο αυτό περιγράφεται από: Will StefFen & al. (Aug. 2018) « Trajectories of the Earth System in the Anthropocene », PNAS, Aug. 2018 https://www.pnas.org/content/115/33/8252
3Under Way for the Thwaites Glacier Basin, West Antarctica », Science 16/5/2014, Vol. 344; Issue 6185.
4The Guardian, 16 Nov 2019
5Le Monde, 03 Δεκεμβρίου 2019. “Gondwana” ονομάζεται η ενιαία ήπειρος, από το διαχωρισμό της οποίας προήλθαν οι διάφοροι σημερινοί ήπειροι.
6Οι εκπομπές που οφείλονται σε πυρκαγιές ήταν ελαφρώς υψηλότερες από 8Gt το 2003, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus. Παρατηρείται μια ορισμένη τάση προς μείωση (αν και η Αυστραλία θα αλλάξει τα δεδομένα!), αλλά δεν πρέπει να ερμηνευθεί λαθεμένα: προέρχεται από το γεγονός ότι τα δάση αντικαθίστανται από καλλιέργειες και βοσκή.
7Η αντανάκλαση της ακτινοβολίας του ήλιου μετριέται με το albedo, που είναι το τμήμα της ηλιακής ακτινοβολία που αντανακλάει μια επιφάνεια. Το albedo είναι μηδέν σε μια μαύρη επιφάνεια και πλησιάζει το ένα σε μια πολύ άσπρη επιφάνεια.
8Το κλίμα στην Αυστραλία, όπως και στο Κέρας της Αφρικής, επηρεάζεται από μια πολυετή ταλάντωση (το “δίπολο του Ινδικού Ωκεανού”) που τείνει να καθιστά τον καιρό εναλλακτικά πιο ζεστό και υγρό στη Δύση και πιο ψυχρό και ξηρό στην Ανατολή. Φαίνεται ότι η κλιματική αλλαγή ενισχύει το φαινόμενο αυτό.
9Cf γνώμες που συνέλεξε ο Bob Berwyn για το Insideclimate news, 20/1/2020.
10Inside Climate News, 23 août 2018.
11Williams, A. P. & al.. (2019). « Observed impacts of anthropogenic climate change on wildfire in California ». Earth’s Future, 7, 892–910. https://doi.org/ 10.1029/2019EF001210 .
12Congresso em foco, 10 jan 2020.
13The Guardian, 22/12/2017.
14« How additional is the Clean Development Mechanism? », Öko-Institut E.V, Berlin 2016.
15Η Αυστραλία είναι η χώρα που πήγε πιο μακρυά απ’όλες στην ιδιωτικοποίηση και τη “χρηματιστηριοποίηση” του νερού (του οποίου η τιμή διαμορφώνεται καθημερινά στις αγορές). Εκατοντάδες αγρότες αναγκάστηκαν να σταματήσουν τη δραστηριότητά τους: χωρίς λεφτά, δεν έχουν και νερό για να αρδεύουν τις καλλιέργειες… αλλά οι agrobusiness ιδιοποιούνται τη γη και το νερό για να αρδεύουν τις μονοκαλλιέργειες με αμύγδαλα και να κερδοσκοπούν με τις τιμές. Σε 10 χρόνια το εμπόριο του νερού έχει γίνει το νέο ελντοράδο, με κύκλο εργασιών 2 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Ορισμένα νοικοκυριά αφιερώνουν ώς και το 25% του εισοδήματός τους ια να αγοράζουν νερό. Βλέπε το ρεπορτάζ της Arte « Main basse sur l’eau » https://www.youtube.com/watch?v=LsanRHMTS2g .
16Ο σημερινός πρωθυπουργός, Scott Morrison, διέπρεψε προηγουμένως ως υπουργός μετανάστευσης. Σε αυτή τη θέση είχε τελειοποιήσει το αυστραλιανό σύστημα εγκλεισμού των μεταναστών σε στρατόπεδα offshore, όπου οι μετανάστες επιβιώνουν σε τρομακτικές συνθήκες. Ας θυμίσουμε ότι το σύστημα αυτό παρουσιάζεται ως υπόδειγμ από τον τέως γραμματέα μετανάστευσης του βελγικού κράτους, τον φασίστα Théo Francken.
17Σύμφωνα με ένα νομοσχέδιο που συζητείται στην Τασμανία και που η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θέλει να γενικεύσει, οι ακτιβιστές περιβαλλοντολόγοι θα μπορούσαν να τιμωρούνται με ποινές που φτάνουν ώς 21 χρόνια φυλάκιση. Βλ. « Australia is committing Climate suicide », NYT 3/1/2020.
18Science, 12/5/2015 https://www.sciencemag.org/ .
19New Daily, 25/10/2019.
20James Plested, Red Flag, 06 Ιανουαρίου 2020.
21Στα μέσα Δεκεμβρίου, οι ασφαλιστικές εταιρείες αντιμετώπιζαν ήδη ένα λογαριασμό 240 εκατομμυρίων αυστραλιανών δολαρίων. Βλ. BBC News 20/12/2019.
Μετάφραση στα ελληνικά: Περιοδικό « Τέσσερα »
Πρωτότυπο, στα γαλλικά: Mégafeux en Australie : un « tipping point » climatique, en live
Μετάφραση στα ισπανικά: Emergencia climática, Megaicendios en Australia: un punto de inflexión climático, en directo
ΤΠΤ - "4" 
[…] στα μάτια μας», Περιοδικό Τέσσερα, 19 Ιανουαρίου 2020, https://tpt4.org/2020/01/19/%ce%b1%cf%85%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b1%ce%bb%ce%af%ce%b1-%cf%86%cf%89%cf%8…. Jonathan Neale, «Κλιματική αλλαγή και σοσιαλιστές», e la libertà, […]