του Patrick M. Quinn
Μια παρουσίαση και κριτική του βιβλίου “Μπορούμε Και Καλύτερα: Ιδέες για την Αλλαγή της Κοινωνίας” του David Camfield
Του Ντέιβιντ Κάμφηλντ το Μπορούμε Και Καλύτερα αντιπροσωπεύει μια σημαντική συνεισφορά στη φιλολογία της Αριστεράς. Καναδός ακαδημαϊκός και ακτιβιστής, ο Κάμφηλντ έχει γράψει ένα έξοχα αναγνώσιμο και προσβάσιμο βιβλίο που στοχεύει σε ένα ευρύ κοινό.
Αν και σχετικά σύντομο, οι 132 σελίδες κειμένου περιέχουν ιστορική, κοινωνιολογική, ψυχολογική, οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ανάλυση. Αυτό στο οποίο ο Κάμφηλντ στοχεύει είναι πράγματι φιλόδοξο, αλλά πιάνει καλά τον στόχο.
Ο συγγραφέας προσφέρει μια γενική θεώρηση της σύγχρονης κοινωνίας, κυρίως του Καναδά, των ΗΠΑ και της Βρετανίας, μια ανάλυση της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας στη διάρκεια των χιλιετιών, και προβάλλει το τι πρέπει να γίνει για να αμφισβητήσουμε και να μεταμορφώσουμε θετικά την επικρατούσα καπιταλιστική κοινωνική, πολιτική και οικονομική τάξη.
Ο Κάμφηλντ καταπιάνεται με την κεντρική ερώτηση του “τι να κάνουμε” για να μεταμορφώσουμε θετικά την κοινωνία, τοποθετώντας αυτή την κρίσιμη συζήτηση στο πλαίσιο της ανάλυσής του για το πώς η ανθρώπινη κοινωνία έχει αλλάξει κατά τη διάρκεια των αιώνων.
Ο Κάμφηλντ ονομάζει “αναδομημένο ιστορικό υλισμό” τη μέθοδο που χρησιμοποιεί για να αναλύσει τι συνέβη στο παρελθόν όπως και την σύγχρονη κοινωνία.
Βρίσκω την ορολογία αυτή κάπως περίεργη – μακράν καλύτερα θα ήταν αν είχε ονομάσει την αναλυτική του μέθοδο “επικαιροποιημένο και διευρυμένο ιστορικό υλισμό” μιας και η μέθοδος που χρησιμοποιεί δεν είναι ούτε νέα ούτε “αναδομημένη”.
Τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού ανέπτυξαν οι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς στα μέσα του 19ου αιώνα και αναπτύχθηκε περαιτέρω από τους Βλαδιμίρ Λένιν και Λέον Τρότσκι ανάμεσα σε άλλους, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς άντλησαν από το έργο του γερμανού φιλόσοφου Χέγκελ τη διατύπωση της θεωρίας του ιστορικού υλισμού. Ο Ένγκελς χρησιμοποίησε την αναλυτική μέθοδο του ιστορικού υλισμού όταν έγραψε το 1844 το βιβλίο του Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία καθώς και το Η Καταγωγή της Οικογένειας, της Ατομικής Ιδιοκτησίας και του Κράτους.
Ο Καρλ Μαρξ χρησιμοποίησε τον ιστορικό υλισμό σε όλα τα ιστορικά και πολιτικά του γραπτά. Ήταν η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε από τον Λένιν στο Κράτος και Επανάσταση και στο Τι Να Κάνουμε; και από τον Λέον Τρότσκι στο μεγαλειώδες Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης.
Ο Κάμφηλντ έχει επικαιροποιήσει και διευρύνει τη θεωρία του ιστορικού υλισμού, όπως το θέτει η ιστοσελίδα των εκδοτών για να “ενώσει τον κριτικό Μαρξισμό με αντιλήψεις από τον αντιρατσιστικό κουήρ φεμινισμό” – έννοιες με τις οποίες σπάνια ασχολούνται κλασικοί μαρξιστές διανοητές.
Ανοικοδομώντας την Αριστερά
Το Μπορούμε Και Καλύτερα συνεισφέρει στην επίκαιρη συζήτηση στην αριστερά για το τι χρειάζεται να γίνει ώστε να ανοικοδομήσουμε τον σοσιαλισμό στον 21ο αιώνα.
Κατά τη διάρκεια τηςυ περιόδου 1917 έως 1990 η παγκόσμια αριστερά σημαδευόταν από την Ρώσικη Επανάσταση του 1917. Εκείνη η περίοδος, καλώς ή κακώς, έφτασε στο τέλος της το 1989-1990 με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης.
Σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας των γεγονότων του 1989-1990, η παγκόσμια αριστερά βρίσκεται σε απότομη πτώση από τότε. Σήμερα είναι ακόμα πιο αδύναμη από τότε που ο Μαρξ και ο Ένγκελς έγραψαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο το 1848 στη δίνη των βαρυσήμαντων αλλά τελικά ηττημένων επαναστάσεων εκείνης της χρονιάς.
Ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσει κανείς το βιβλίο του Κάμφηλντ πιθανώς θα ήταν να διαβάσει πρώτα την εισαγωγή “Περί Αυτού του Βιβλίου” και την κατάληξή του (Κεφάλαιο 15), το γλωσσάριο που ακολουθεί το κυρίως κείμενο, τις σημειώσεις, τις προτάσεις του για περαιτέρω ανάγνωση, τη βιβλιογραφία και τον πίνακα περιεχομένων του βιβλίου.
Ο πίνακας περιεχομένων αντανακλά τη δομή του βιβλίου και το πώς ο Κάμφηλντ χρησιμοποιεί το κάθε κεφάλαιο για να χτίσει πάνω στα προηγούμενα. Το βιβλίο διαιρείται σε τέσσερα μέρη: Μέρος Ι, με τίτλο “Δημοφιλείς αλλά Ελαττωματικές: Τρείς Σχολές Θεωρίας”, Μέρος ΙΙ, “Μία Εναλλακτική Πρόταση: Αναδομημένος Ιστορικός Υλισμός”, Μέρος ΙΙΙ, “Απαντώντας σε Μερικές από τις Ερωτήσεις του Σήμερα”, και Μέρος IV, “Ο Σκοπός Είναι να το Αλλάξουμε”.
Στο πρώτο μέρος, ο Κάμφηλντ εξιστορεί τρεις θεωρίες που υποστήριζαν οι υπερασπιστές της επικρατούσας οργάνωσης της σύγχρονης κοινωνίας – Ιδεαλισμός, Εξελικτική Ψυχολογία, και Νεοφιλελευθερισμός – και τις αντικρούει αποτελεσματικά.
Το δεύτερο μέρος εξηγεί τον ιστορικό υλισμό, και το χρησιμοποιεί γα να αναλύσει κοινωνίες του παρελθόντος και πώς οι κοινωνίες αλλάζουν και εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου. Στο Κεφάλαιο 7, ίσως το πιο σημαντικό κεφάλαιο του βιβλίου, ο Κάμφηλντ αναλύει λεπτομερώς τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής που κυριαρχεί, αξιολογεί τα δυνατά και αδύνατα σημεία του, απεικονίζει πώς η πατριαρχία και ο ρατσισμός είναι συστατικά στοιχεία του σύγχρονου καπιταλισμού, και αναλύει την τωρινή νεοφιλελεύθερη μορφή.
Στο τρίτο μέρος, θέτει και απαντά σε μια σειρά από κρίσιμες ερωτήσεις: αν ο σημερινός καπιταλισμός βελτιώνει τη ζωή για τους περισσότερους εργαζόμενους· γιατί γίνονται τόσα λίγα για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής· γιατί οι γυναίκες ακόμα καταπιέζονται από τον σεξισμό· γιατί ο ρατσισμός είναι θεμελιώδες στοιχείο του σύγχρονου καπιταλισμού· και πιθανώς ακόμα πιο σημαντικό, γιατί υπάρχει ελάχιστη “αντεπίθεση” στον όλεθρο του σύγχρονου καπιταλισμού.
Στο τέταρτο μέρος, ο Κάμφηλντ ρωτάει αν μια αλλαγή προς το καλύτερο είναι εφικτή και αν υπάρχει μια καλύτερη οργάνωση της κοινωνίας από τον καπιταλισμό. Απαντώντας και στις δύο ερωτήσεις θετικά, στη συνέχεια προτείνει μια στοιχειώδη στρατηγική για την αλλαγή, που βασίζεται στην εμπλοκή ενός όλο και μεγαλύτερου αριθμού ανθρώπων στον αγώνα ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα που τους καταπιέζει.
Τι είναι Ορθόδοξο;
Θα ευχόταν κανείς να είχε επιλέξει ο Κάμφηλντ έναν τίτλο που να περιγράφει καλύτερα αυτό για το οποίο γράφει. Και θα ευχόταν επίσης να είχε αντλήσει από το έργο άλλων που έχουν προηγηθεί, ιδιαίτερα τις συνεισφορές του Βέλγου Μαρξιστή και κοινωνικού και οικονομικού θεωρητικού, του Ερνέστ Μαντέλ.
Ενώ ο Κάμφηλντ επικρίνει τον “ορθόδοξο Μαρξισμό”, δεν διευκρινίζει τι εννοεί με αυτό. Και ενώ συνoπτικά συζητά τη στροφή προς τα δεξιά στις Ηνωμένες Πολιτείες, που έχει επιταχυνθεί από τον Ντόναλντ Τραμπ, θα ωφελούσε το βιβλίο αν εξέταζε σε μεγαλύτερο βάθος το ρόλο που παίζει ο ρατσισμός στη συσπείρωση της λευκής βάσης των οπαδών του Τραμπ.
Ίσως μια μικρή διαφωνία: δεν συμφωνώ με το χαρακτηρισμό του “κρατικού καπιταλισμού” που αποδίδει στο σύστημα που επικρατούσε στην πρώην Σοβιετική Ένωση και στους ανατολικο-ευρωπαϊκούς δορυφόρους της – για διάφορους λόγους, στους οποίους συγκαταλέγεται το ότι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός ουσιαστικά υποβαθμίζει τον όλεθρο του “πραγματικού” καπιταλισμού, όπου σήμερα ένα προνομιούχο 1% του πληθυσμού σφετερίζεται την υπεραξία που δημιουργείται από την εργασία του υφιστάμενου 99% και εξουσιάζει την κοινωνία.
Ανεξάρτητα από αυτές τις επιφυλάξεις, το Μπορούμε Και Καλύτερα είναι μια επίκαιρη συνεισφορά που ελπίζουμε ότι θα προκαλέσει περαιτέρω συζήτηση και θα βοηθήσει να οικοδομηθούν πλατιοί αγώνες εναντίον του καπιταλιστικού συστήματος – αγώνες που τελικά θα μπορέσουν να εξελιχθούν σε επίθεση με τη δυναμική να αντικατασταθεί το σύστημα αυτό από ένα δημοκρατικό σύστημα ισότητας για το όφελος όλης της ανθρωπότητας.
Patrick M. Quinn
Against the Current, 199, Μάρτιος-Απρίλιος 2019
Μετάφραση στα ελληνικά από την ΤΠΤ
[Βλ. και Περιεχόμενα τεύχους 3]
ΤΠΤ - "4" 
[…] P.M. Quinn: «Ιδέες για την Αλλαγή της Κοινωνίας» σελ.25 […]