Βιβλιοπαρουσίαση
Το «Πηγάδι της Μοναξιάς» και μια πιθανή ανάγνωση…
της Άννας Αποστολέλη
Τo «Πηγάδι της Μοναξιάς» της Ράντκλιφ Χολ εκδόθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά το 2004. Είναι ένα μυθιστόρημα, γραμμένο το 1928 και είναι ένα από τα πρώτα λεσβιακά μυθιστορήματα. Είναι το πρώτο βιβλίο που μιλάει ανοιχτά για την ερωτική επιθυμία και σχέση μεταξύ γυναικών, τον τρόπο που βιώνεται κοινωνικά αυτή η επιθυμία και περιγράφει τη λεσβιακή σκηνή του Παρισιού την περίοδο του μεσοπολέμου. Το βιβλίο έχει μείνει στην ιστορία, τόσο γιατί αμέσως μετά την πρώτη του έκδοση απαγορεύτηκε στην Αγγλία και η συγγραφέας του δικάστηκε για προσβολή των ηθών, όσο και γιατί έχει αναπτύξει μεγάλο διάλογο στους λεσβιακούς και φεμινιστικούς κύκλους όλα τα χρόνια από το 1928 έως σήμερα. Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα από τα κείμενα που διαβάστηκαν στην εκδήλωση με τίτλο: «Από την έρημη χώρα ανάμεσα στα δύο φύλα, στο φύλο και τη σεξουαλικότητα σήμερα».
Η εκδήλωση έγινε τον Μάιο του 2004 στο Ίδρυμα Πουλαντζά και οργανώθηκε από μέλη της Λεσβιακής Ομάδας Αθήνας και γυναίκες από τον ευρύτερο λεσβιακό και φεμινιστικό χώρο. Η εκδήλωση ήταν μία προσπάθεια να διαβαστεί το βιβλίο πολιτικά στην Ελλάδα του 2004 και να αρθρωθεί, με αφορμή την πρώτη του ελληνική έκδοση ο λόγος μιας πορείας/ιστορίας που θα φτάνει στο σήμερα.
Διάβασα το πηγάδι της μοναξιάς και άφησα την Στήβεν να μπει στο σπίτι μου, να ακολουθήσει τη ζωή μου τις μέρες που της έδινα εγώ ζωή διαβάζοντάς την.
Μπήκε λοιπόν στο σπίτι και τη ζωή μου, με εκνεύρισε, με πίεσε, αγανάκτησα με την αλαζονεία του μοναχικού της πόνου αλλά δεν την λυπήθηκα ποτέ. Και έχοντας πια διαβάσει και τις τελευταίες γραμμές του βιβλίου έσβησε σιγά σιγά ο εκνευρισμός, η πίεση, η αγανάκτηση και έμεινε η μη λύπη, ο μη οίκτος. Και αυτό νομίζω είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει να μου προσφέρει το βιβλίο.
Η Ραντκλιφ Χολ δίνει σάρκα και οστά στη Στήβεν, αλλά και σε όλες τις άλλες γυναίκες και τους άντρες του βιβλίου της και μας περιγράφει την ζωή τους. Μας βάζει χωρίς ενδοιασμούς και φόβους στην καρδιά αυτού του υπόγειου ποταμού που σύμφωνα με την συγγραφέα είναι «κυλάει αθόρυβα και υπόγεια σε όλες τις μεγάλες πόλεις και γλιστράει ανάμεσα από απόκρημνες όχθες για μέρη όπου δεν υπάρχει ψυχή ανθρώπου- στην πιο έρημη χώρα του σύμπαντος», εκεί όπου ζει αυτός ο κόσμος, οι ανεστραμμένοι. Μας βάζει στην καρδιά αυτού του ποταμού χωρίς οίκτο.
Χωρίς να μας αφήσει να νιώσουμε οίκτο. Παρακολουθούμε τις ηρωίδες να δίνουν τις μάχες τους με την κοινωνία, τον εαυτό τους, τον κόσμο όλο. Τις παρακολουθούμε να χάνουν πολλές από αυτές τις μάχες. Αλλά τις χάνουν χωρίς να ζητούν συμπόνια. Και έτσι μπορεί να μην τις χάνουν. Μπορεί και να τις κερδίζουν…
Και στο τέλος ζητούν από τον δικό τους «θεό» – τον όποιο μπορεί αυτός να είναι- δικαίωμα να υπάρχουν. Και αν οι χριστιανοί βροντοφωνάζουν με κάθε ευκαιρία «ελέησέ μας θεέ» οι ηρωίδες του βιβλίου φωνάζουν «αναγνώρισέ μας», άφησε μας να χάνουμε τις μάχες μας ως πρωταγωνίστριες…
Γιατί η Στήβεν είναι πρωταγωνίστρια στην ιστορία της. Δεν είναι άλλο ένα θύμα της κοινωνίας, όπως έχουμε μάθει να ακούμε μπορεί και να λέμε- τις λεσβιακές ιστορίες. Έχει την δύναμη να δώσει μία μάχη και έχει την ακόμα μεγαλύτερη δύναμη να αναγνωρίσει την ευθύνη της μπροστά στην ήττα.
Η Ραντκλιφ Χολ χτίζει σε όλο το βιβλίο αργά, κομμάτι-κομμάτι και μεθοδικά με προσοχή, αγάπη, μπορεί και θλίψη την θέση της Στήβεν απέναντι και ταυτόχρονα μέσα στο σύστημα. Ένα σύστημα που την θεωρεί μη κανονική. Χτίζει την σχέση της απέναντι στα δύο φύλα, απέναντι στην σεξουαλική κανονικότητα. Θαυμάζει το αρσενικό και ποθεί το θηλυκό. Θαυμάζει τον τρόπο που επιτρέπεται ο ετεροφυλόφιλος έρωτας να βιωθεί. Θέλει αυτόν τον τρόπο για τον εαυτό της.
Και έρχεται τελικά και πάλι πολύ μεθοδικά, σχεδόν συνειδητά η στιγμή της αναμέτρησης της Στήβεν με το κανονικό. Το κανονικό το οποίο προσωποποιείται στον Μάρτιν, τον «αντίζηλο». Και χάνει. Αλλά δεν χάνει από το κανονικό. Χάνει από τους όρους τους οποίους έχει αποδεχτεί για το παιχνίδι. Χάνει γιατί ο τρόπος που έχτισε την αντίληψη της για τον κόσμο την έκλεινε εκτός.
Και δανείζομαι ξανά τα λόγια της…
«τώρα είχε έρθει η ώρα να πληρώσει ακριβά όλο τον εγγενή σεβασμό της για τους κανονικούς ανθρώπους, που τίποτα δεν είχε κατορθώσει ποτέ της να τον σβήσει, ούτε καν όλα εκείνα τα χρόνια της καταδίωξης- ένα ακόμα φορτίο ήταν που είχε κληρονομήσει από τους σιωπηλούς και άγρυπνους ιδρυτές του Μόρτον. Έπρεπε να πληρώσει για εκείνο το ένστικτο που στην πρώτη παιδική ηλικία την έκανε να νιώθει σχεδόν λατρεία για την τελειότητα που μάντευε στην αγάπη ανάμεσα στους γονείς της.»
Χάνει λοιπόν γιατί στο παιχνίδι αυτό, αν μπορεί η μάχη με την κοινωνία και τον εαυτό να ιδωθεί ως παιχνίδι, έχει δεχτεί τις προϋποθέσεις του «κανονικού». Χάνει από τις προϋποθέσεις. Ο δυϊσμός αρσενικού-θηλυκού, ο θαυμασμός του έρωτα θηλυκού-αρσενικού είναι αυτά που ωθούν την Στήβεν στην ήττα. Και ευτυχώς!
Γιατί το παιχνίδι με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να το κερδίσει μόνο το κακό και έτσι να επιβεβαιώνει τη δύναμή του.
Και αν θα έπρεπε να απαντήσω στο ερώτημα γιατί το πηγάδι της μοναξιάς είναι ένα σύγχρονο έργο, θα έλεγα γιατί ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να κερδίσουμε τις προϋποθέσεις του προβλήματος. Ακόμα χάνουμε παιχνίδια επειδή δεχτήκαμε τους όρους που μας επέβαλαν. Γιατί ακόμα και σήμερα αντίσταση είναι η προετοιμασία να νικήσουμε τις προϋποθέσεις του προβλήματος. Ακόμα με τις προϋποθέσεις παλεύουμε. Σε όλα τα παιχνίδια/μάχες με την κοινωνία, σε κάθε αντίσταση στο σύστημα. Και αυτό που έχει να μας προσφέρει η Στήβεν σήμερα είναι η εξιστόρηση μιας ιστορίας που λέει είμαστε εδώ και μιλάμε για τον εαυτό μας και παλεύουμε και χάνουμε και δεν φοβόμαστε να αναγνωρίσουμε τις ευθύνες μας. Και καθώς μοιραζόμαστε τις ιστορίες μας, μαθαίνουμε και φτιάχνουμε το έδαφος για να συνεχίσουμε να παλεύουμε και να ελπίζουμε και έτσι να καταφέρουμε τελικά να νικήσουμε τις προϋποθέσεις.
ΤΠΤ - "4" 
[…] ΒΙΒΛΙΑ […]