του Gerry Foley *
Η νίκη του Luiz Ignacio da Silva («Λούλα») στις προεδρικές εκλογές στη Βραζιλία τον Οκτώβρη 2002 ήταν κορυφαίο γεγονός μέσα στα κύματα των εξεγέρσεων και μαζικών κινητοποιήσεων ενάντια στην καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική οικονομική επίθεση στη Λατινική Αμερική.
Μέσα απ’ αυτά τα κύματα μια σειρά νέων λαϊκιστικών κυβερνήσεων αναδύθηκαν και εγκαταστάθηκαν για να καταπολεμήσουν, όπως οι μάζες σε αυτές τις χώρες ελπίζουν, τις καταστροφικές επιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων και της συνθηκολόγησης με τον ιμπεριαλισμό, πρακτικές που χαρακτήρισαν την περιοχή τα τελευταία 20 χρόνια. Αυτά τα καθεστώτα όμως έχουν αποδειχθεί ανίκανα να πραγματοποιήσουν βασικές κοινωνικές αλλαγές μέσα στα όρια του εκμεταλλευτικού συστήματος στο οποίο ηγούνται.
Τέτοιες κυβερνήσεις διαμορφώθηκαν εκτός από τη Βραζιλία και στη Βενεζουέλα, στον Ισημερινό, στο Περού, στην Αργεντινή και στη Βολιβία. Η κυβέρνηση του Λούλα είναι αναμφίβολα η πιο σημαντική δοκιμασία αυτής της αρχικής αναζωογόνησης της λαϊκιστικής πολιτικής μεταρρυθμίσεων.
Αν και ο Λούλα έκανε κάποιες λαϊκιστικές και αντιιμπεριαλιστικές χειρονομίες, η κύρια προτεραιότητά του ήταν να καθησυχάσει τους καπιταλιστές και τους ιμπεριαλιστές διαβεβαιώνοντας ότι η κυβέρνησή του θα υπερασπιστεί τα συμφέροντά τους τόσο αποτελεσματικά όσο το έκανε η προηγούμενη ομολογουμένως νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση.
Ο Λούλα επεδίωξε και πέτυχε μια ανοιχτή συμμαχία με ένα τμήμα της βραζιλιάνικης αστικής τάξης που θεωρούσε ότι η πιο ασφαλής επιλογή της ήταν να κρυφτεί πίσω από έναν πρόεδρο που στηρίζεται στην εμπιστοσύνη των εργαζομένων. Η συμφωνία σφραγίστηκε με την αποδοχή από μέρους του Λούλα και του Κόμματος των Εργατών (ΡΤ), να βάλει υποψηφιότητα για αντιπρόεδρος ο ηγέτης ενός καπιταλιστικού κόμματος, ο Jose Alencar των Φιλελεύθερων.
Με αυτόν τον προσανατολισμό και τέτοιες επιλογές ήταν ολοφάνερο ότι ο Λούλα θα έπρεπε να επιτεθεί σε αυτά τα στοιχεία μέσα στο ΡΤ που παρέμειναν αφοσιωμένα στην προοπτική του σοσιαλισμού και στην υπεράσπιση των εργαζομένων. Το πρώτο βήμα ήταν η καθιέρωση ενός νομοσχεδίου για τη «μεταρρύθμιση» του συστήματος των συντάξεων σύμφωνα με τους στόχους του νεοφιλελευθερισμού σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα με αυτούς του προηγούμενου βραζιλιάνικου καθεστώτος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το μέτρο ήταν μια απάτη που στράφηκε ενάντια στην ιστορία και στο πρόγραμμα του ΡΤ.
Ενώ λοιπόν Βουλευτές του ΡΤ απειλούνταν ανοιχτά με διαγραφή, αν δεν υπερψήφιζαν το νομοσχέδιο, 4 των 91 βουλευτών του ΡΤ και μια των 14 γερουσιαστών δεν υποτάχθηκαν στις απειλές αυτές. Τα δικαιώματά τους τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και οι ηγέτες του κόμματος δήλωσαν ότι στην πραγματικότητα ήδη έχουν διαγραφτεί αν και η εθνική ηγεσία ακόμα δεν έχει πάρει κάποια τυπική απόφαση.
Η Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΔΣ), το βραζιλιάνικο τμήμα της 4ης Διεθνούς, είναι η μεγαλύτερη τάση μέσα στο ΡΤ με σαφώς αριστερή ταυτότητα. Αντιμέτωπη με την επίθεση του Λούλα η κοινοβουλευτική της ομάδα θρυμματίστηκε.
6 βουλευτές και 2 γερουσιαστές του ΡΤ είναι μέλη της ΔΣ. Στην περίπτωση της ψηφοφορίας για τη μεταρρύθμιση των συντάξεων διαφοροποιήθηκαν σε 3 κατευθύνσεις. Κάποιοι υπερψήφισαν το αντιδραστικό νομοσχέδιο δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι το έκαναν μόνο για λόγους κομματικής πειθαρχίας. Μια, η γερουσιαστής της ΔΣ Heloisa Helena, το καταψήφισε και άλλοι ψήφισαν αποχή. Κάποιοι ψήφισαν με διάφορους τρόπους για διαφορετικές εκδοχές του νομοσχεδίου ή προσπάθησαν να το αλλάξουν μέσω τροποποιήσεων.
Από τους 4 βουλευτές που καταψήφισαν τη «μεταρρύθμιση», οι δύο, η Luciana Genro και ο Baba, ανήκουν σε μικρότερες τροτσκιστικές ομάδες μέσα στο ΡΤ, στο CTS (Ρεύμα των Σοσιαλιστών Εργατών) και στο MES (Κίνημα της Σοσιαλιστικής Αριστεράς). Και οι δύο είχαν στο παρελθόν συνδέσεις στη διεθνή οργάνωση στην οποία ανήκει το PSTU (Ενωμένο Κόμμα των Σοσιαλιστών Εργατών), ένα σχετικά μεγάλο κόμμα με γύρω στα 2500 μέλη που πριν 10 χρόνια είχε διαγραφτεί από το ΡΤ.
Προλαβαίνοντας τη διαγραφή από το ΡΤ το CTS και το MES γρήγορα προσανατολίστηκαν στην προσπάθεια να δημιουργήσουν ένα νέο κόμμα στο πνεύμα του αριστερού προγράμματος του ΡΤ και ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με το PSTU. Η δεξιά πολιτική του Λούλα και τα μέτρα που πήρε ενάντια στην Αριστερά του ΡΤ προκάλεσαν μια κρίση των επαναστατικών δυνάμεων που έπαιξαν ηγετικό ρόλο στην οικοδόμηση του ΡΤ ως πλατιού αριστερού κόμματος.
Μέσα σ’ αυτήν την κατάσταση πραγματοποιήθηκε το συνέδριο της ΔΣ στο Σάο Πάολο στις 21-22/11. Ο αρθρογράφος είχε τη δυνατότητα να είναι παρατηρητής. Ήταν μια γεμάτη ενθουσιασμό συνέλευση 200 ατόμων, 120 αντιπροσώπων και 70 παρατηρητών, μιας ομάδας με μεγάλο δυναμισμό. Η αναλογία αντιπροσώπευσης ήταν περίπου 1:20. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν νέοι άνθρωποι, κυρίως στην ηλικία 25-35 χρόνων.
Η πλειοψηφία των αντιπροσώπων ήρθε από το Rio Grande do Sul, όπου η ΔΣ έχει τα περισσότερα μέλη της. Στο παρελθόν και ο κυβερνήτης της πολιτείας και ο δήμαρχος του Πόρτο Αλέγκρε, την πόλη του Παγκοσμίου Κοινωνικού Φόρουμ, ήταν μέλη της. Η ΔΣ ελπίζει ένα μέλος της να γίνει υποψήφιος δήμαρχος στο Πόρτο Αλέγκρε το 2004 όπως και κάποιο άλλο σε μια πόλη μιας άλλης πολιτείας.
Στη συζήτηση αποφεύχθηκαν οξύτητες. Το κύριο ζήτημα που απασχόλησε τη ΔΣ ήταν το πώς πρέπει να απαντήσει στα μέτρα που ο Λούλα επέβαλε και αν τα μέλη που διαγράφονται ή εξαναγκάζονται να αποχωρήσουν από το κόμμα, θα πρέπει να κατευθυνθούν στην οικοδόμηση ενός νέου κόμματος. Σε αυτό έγιναν αναφορές ως προς το «Σχέδιο Β». Αλλά προσπάθειες να συζητηθεί το «Σχέδιο Β» απορρίφθηκαν από τους περισσότερους. Η γραμμή που η μεγάλη πλειοψηφία υιοθέτησε ήταν να αγωνιστεί για την αλλαγή της κυβερνητικής και κομματικής πολιτικής.
Μερικοί αντιπρόσωποι πρότειναν τροποποιήσεις στο κύριο σχέδιο απόφασης με σκοπό να γίνουν κάποιες αλλαγές στη συμμετοχή της ΔΣ στην κυβέρνηση. Απορρίφθηκαν όμως ως αντίθετες με το σχέδιο απόφασης και κατατέθηκαν ως χωριστό σχέδιο απόφασης στην τελική συνεδρίαση.
Λιγότεροι του 10% υπερψήφισαν το εναλλακτικό σχέδιο απόφασης που δεν κάλεσε για τη συνολική παραίτηση των μελών της ΔΣ από την καπιταλιστική κυβέρνηση συνασπισμού αλλά μόνο για την παραίτηση των τριών μελών της ΔΣ από το υπουργείο της Δημοσίας Οικονομίας (Fazenda) που είναι το κέντρο της δεξιάς πτέρυγας μέσα στην κυβέρνηση.
Ένα μέλος της ΔΣ, ο Miguel Rossetto, είναι υπουργός για την Αγροτική Ανάπτυξη. Δεν έγινε πρόταση να παραιτηθεί από την κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα ήταν ο ήρωας του συνεδρίου παρουσιάζοντας ένα σχέδιο της κυβέρνησης να δώσει γη σε εκατοντάδες χιλιάδες αγροτικές οικογένειες. Βέβαια, η υποταγή της κυβέρνησης του Λούλα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ρίχνει μια σκιά πάνω σε αυτό το λαμπρό μέλλον του σχεδίου αυτού αφού η εκπλήρωση των απαιτήσεων του ΔΝΤ δε θα αφήσει χρήματα για την πραγματοποίηση της αγροτικής μεταρρύθμισης.
Καθώς το συνέδριο προχωρούσε και η γραμμή της παραμονής στο ΡΤ και στην κυβέρνηση συναντούσε όλο και περισσότερη συναίνεση, κάποιοι ομιλητές αναφέρθηκαν στο καθεστώς του Λούλα ως «την κυβέρνησή μας». Σε αυτό ο Daniel Bensaid, αντιπρόσωπος της ηγεσίας της 4ης Διεθνούς, άσκησε ήπια κριτική. Επεσήμανε ότι υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στο ΡΤ που είναι μια πολιτική οργάνωση με εργατική βάση και την κυβέρνηση που είναι θεσμικά συνδεδεμένη με το αστικό κράτος. Δεν την χαρακτήρισε όμως με σαφήνεια ως αστική κυβέρνηση.
Εν πάση περιπτώσει, το παρόν δίλημμα της ΔΣ είναι το τέλος ενός μακρινού δρόμου στρωμένου με κεντρίστικες αυταπάτες. Οι σύντροφοι της ΔΣ πίστευαν και εξακολουθούν να πιστεύουν ότι το ΡΤ αποτελεί το επαναστατικό όχημα για την κοινωνική αλλαγή στη Βραζιλία.
Έβλεπαν το ΡΤ σαν πολυτασικό εργατικό κόμμα που θα ήταν ο πολιορκητικός κριός στο δρόμο για τη σοσιαλιστική πολιτική. Έχασαν από τα μάτια τους την ανελέητη λογική του ταξικού αγώνα και ούτε πολιτικά ούτε οργανωτικά δεν ήταν προετοιμασμένοι για τη δεξιά στροφή του Λούλα.
Για όλους τους πρακτικούς σκοπούς το έργο της ΔΣ είχε ενσωματωθεί στο ρεφορμιστικό ΡΤ. Η λειτουργία της ως ανεξάρτητο επαναστατικό κόμμα είχε σχεδόν σταματήσει. Το συνέδριο ψήφισε για την ενίσχυση των οργανωτικών δομών και του τύπου της τάσης αλλά αυτό είναι πολύ λίγο και έρχεται αργά.
Κανένα από τα μέλη με τα οποία μίλησα δεν πίστευε ότι η ΔΣ είναι σε θέση να δρα τόσο εντός όσο και εκτός του ΡΤ, όπως αναμφίβολα θα πρέπει να κάνει για να επιζήσει κάτω από τις παρούσες συνθήκες.
Μια τάση, που η πολιτική πειθαρχία της αποδείχθηκε αδύναμη και της λείπει μια σαφής ταξική προοπτική, κινδυνεύει να γίνει κομματάκια, όταν αφενός η ηγεσία του ΡΤ της προσφέρει κυβερνητικά πόστα και αφετέρου διαγράφει όσους παραμένουν πιστοί στις επαναστατικές αρχές τους.
Για να επιζήσει ως επαναστατική οργάνωση, η ΔΣ θα πρέπει να τολμήσει ένα ριζικό αναπροσανατολισμό στη νέα κατάσταση από οργανωτική όσο και πολιτική άποψη.
Gerry Foley*
* Μετάφραση από την αμερικάνικη εφημερίδα Socialist Action, Δεκέμβρης 2003. Το άρθρο γράφτηκε πριν τις διαγραφές των 4 βουλευτών από το ΡΤ το Δεκέμβρη.
ΤΠΤ - "4" 
[…] Βραζιλία: Κρίση στο βραζιλιάνικο Κόμμα των εργατών […]