Ο Τρότσκι για τους βαλκανικούς πολέμους 1912-13

ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-13, του Λ.Τρότσκι

Tραγικά επίκαιρο και ενδιαφέρον είναι το βιβλίο του Λέον Τρότσκι «Τα Βαλκάνια και οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-13», που εκδόθηκε πρόσφατα από το Θεμέλιο σε μετάφραση Παρασκευά Ματάλα. Πρόκειται, για μια συλλογή άρθρων του Λέον Τρότσκι όταν ήταν πολεμικός ανταποκριτής στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-13. Το βιβλίο δεν έχει καθαρά θεωρητικό αλλά ούτε και αποκλειστικά αφηγηματικό χαρακτήρα. Από τη δημοσιογραφική αφήγηση δε λείπει καθόλου η πολιτική ανάλυση και η ιδεολογική τοποθέτηση του συγγραφέα. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου ανακαλύπτει κανείς την εκπληκτική λογοτεχνική ικανότητα, το βάθος της ανάλυσης, αλλά και τη δημοσιογραφική δεοντολογία που χαρακτηρίζουν τον Τρότσκι.

Το βιβλίο περιλαμβάνει αναλύσεις γύρω από τον πολιτικό χάρτη των Βαλκανίων, τη φύση των καθεστώτων των Βαλκανικών χωρών, τα διάφορα εθνικά ζητήματα, όπως το Μακεδονικό και το Αρμενικό. Υπάρχουν συνεντεύξεις υπουργών και διάφορων σημαντικών πολιτικών προσώπων, αλλά και διαπιστώσεις του ίδιου του συγγραφέα για την κρυμμένη, απάνθρωπη πλευρά του πολέμου. Επίσης, γίνεται αναφορά και για το νεαρό σοσιαλδημοκρατικό κίνημα των Βαλκανικών χωρών. Ο Τρότσκι, σε αντίθεση με πολλούς συμπατριώτες του, δε λαμβάνει το μέρος κανενός από τους εμπολέμους. Το ιδεολόγημα του Πανσλαβισμού, που ήταν τότε ιδιαίτερα δημοφιλές στη Ρωσια, όχι μόνο δεν τον συγκινεί, αλλά αντίθετα ασκεί οξεία πολεμική στους φιλελεύθερους υποστηρικτές του. Η θέση του Τρότσκι για την πολύπαθη αυτή χερσόνησο, «την τόσο προικισμένη από τη φύση, αλλά και τόσο αδικημένη από την ιστορία», δεν είναι άλλη από τη δημιουργία μιας δημοκρατικής Βαλκανικής Ομοσπονδίας.

Ο Τρότσκι, με αυτά τα άρθρα, συνθέτει μια πραγματική και ζωντανή εικόνα της Βαλκανικής Χερσονησου. Μια εικόνα, που εκτός από ιστορική, εχει και ιδεολογική αξία μια που σήμερα το 1912 φαίνεται να είναι κοντινότερο παρά ποτέ. Ναι, το βιβλίο αυτό είναι επίκαιρο και είναι ίσως το καλύτερο και διαφωτιστικότερο που έχει βγει για τα Βαλκάνια, παρόλο που έχουν περάσει πάνω από 80 χρόνια από τη συγγραφή του. Φυσικά η αξία του δεν περιορίζεται μόνο για το βαλκανικό χώρο. Είναι χρήσιμο για την κατανόηση όλων των εθνικιστικών συγκρούσεων που μαστίζουν σήμερα τον πλανήτη. Ουσιαστικά, πρόκειται, για μια μαρξιστική θεώρηση των εθνικών συγκρούσεων, παρόλο που τα κείμενα αυτά έχουν δημοσιογραφικό χαρακτήρα. Αυτό καταλαβαίνει κανείς διαβάζοντας τη θέση του Τρότσκι σε κάποιο από τα άρθρα του βιβλίου που λέει:

«Ο αφηρημένος ανθρωπιστικός – ηθικιστικός τρόπος να βλέπεις την ιστορική διαδικασία είναι ο πιο στείρος απ’ όλους. Ναι, το ξέρω καλά.

Όμως αυτή η χαοτική μάζα υλικών αποκτημάτων, συνηθειών, εθίμων και προκαταλήψεων που ονομάζουμε πολιτισμό, μας υπνωτίζει όλους, εμφυσώντας μας την ψευδή πεποίθηση πως το βασικό πράγμα στην ανθρώπινη πρόοδο έχει ήδη κατακτηθεί και τότε έρχεται ο πόλεμος και αποκαλύπτει πως δεν έχουμε ακόμα μπουσουλίσει πέρα από τη βαρβαρική περίοδο της ιστορίας μας. Μάθαμε πώς να φοράμε τιράντες, να γράφουμε έξυπνα κύρια άρθρα, και να φτιάχνουμε σοκολάτες γάλακτος, όταν όμως πρέπει να πάρουμε σοβαρές αποφάσεις για το πώς κάποιες λίγο διαφορετικές φυλές μπορούν να συμβιώσουν σε μια προικισμένη ευρωπαϊκή χερσόνησο, είμαστε ανίκανοι να βρούμε κάποια άλλη μέθοδο πέρα από τη μαζικής κλίμακας αλληλοεξόντωση».

Στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, με την εθνικιστική έξαρση μέσα και έξω από τα σύνορα της Ελλάδας να οργιάζει και με την απειλή ενός βαλκανικού πολέμου να πλανάται πάνω από την πολύπαθη χερσόνησο, το βιβλίο αυτό κρίνεται απαραίτητο σε όποιον θέλει να αντισταθεί στην επέλαση του εθνικισμού και του σοβινισμού.

Γιάννης Μανιάτης