Δύο κείμενα για τον Michel Lequenne, ένα της Catherine Samary και ένα του Michael Löwy
Οι δικοί μας:
Michel Lequenne (1921-2020)
Catherine Samary:
Michel Lequenne, ένας αιώνας στράτευσης
Ο Μισέλ Λεκέν έσβησε, ήσυχα, στο γηροκομείο, μετά από 99 χρόνια μιας μακρόχρονης ζωής αγωνιστικής στράτευσης. Συμμεριζόμαστε, με τη συντρόφισσά του, Μαρτίν, και τους οικείους του, μια μεγάλη θλίψη.
Ο Μισέλ, αυτοδίδακτος, εντυπωσίαζε για την ευρεία του κουλτούρα και τις μαρξιστικές του «συγκεκριμένες» αναλύσεις «συγκεκριμένων καταστάσεων», ενάντια σε κάθε δογματισμό. Αναγκασμένος να δουλεύει από τα 14 χρόνια του, ήταν, όπως ακριβώς και ο Μάρτιν Έντεν [του Τζακ Λόντον], κυριολεκτικά διψασμένος για διάβασμα. Θα γίνει διορθωτής, κάνοντας από το 1947 καριέρα στις εκδόσεις, την οποία θα τελειώσει το 1974 ως επικεφαλής της υπηρεσίας ανάγνωσης – διόρθωσης της Encyclopædia Universalis. Λιποτακτώντας από τις αναγκαστικές στρατεύσεις (ιδιαίτερα την Υποχρεωτική Εργασία των ναζί στον πόλεμο), ταυτόχρονα στρατεύτηκε στην παράνομη και τροτσκιστική συλλογική αντίσταση.
Το 1946, γίνεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Διεθνιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος, γαλλικού τμήματος τη 4ης Διεθνούς, της οποίας επίσης θα εκλεγεί επανειλημμένως και στην Εκτελεστική της Επιτροπή. Συμμετέχει σε όλες τις σημαντικές συζητήσεις της 4ης Διεθνούς -με το ψευδώνυμο Hoffmann- και για πολλά χρόνια ήταν από τους βασικούς της « T3 », μίας από τις τάσεις της «Λίγκας», γαλλικού τμήματος της 4ης Διεθνούς, την οποία εγκαταλείπει το 1988. Ενεπλάκη σε πάρα πολλές συζητήσεις και ήταν ένας από τους ιδρυτές της επιθεώρησης Critique communiste, όπου δημοσίευσε πολλές μελέτες μαρξιστικής θεωρίας, παλαιάς και σύγχρονης ιστορίας, καθώς και ιστορίας της σκέψης, όπως και πολλές λογοτεχνικές κριτικές και κριτική τέχνης, δραστηριότητα που την συνέχισε και μετά τη συγχώνευση της επιθεώρησης αυτής με την ContreTemps, το 2009.
Μας άφησε πολλά έργα -που πάνε από τον Χριστόφορο Κολόμβο ώς τις Μεγάλες Κυρίες των Γραμμάτων περνώντας από την Ιστορία του τροτσκισμού-, που μπορούμε να τα βρούμε στο site που έφτιαξε σε ηλικία 96 ετών [http://lequenne.michel.free.fr/]. Από το 1978 ώς το 1995, ήταν μέλος της σουρεαλιστικής ομάδας.
Όλοι(-ες) όσοι τον γνώρισαν θα θυμούνται το γέλιο του, καθώς και το πλατύ «ποιητικό» του καπέλο. Συμφωνούσες ή όχι μαζί του, και με τις εξάρσεις του, πάντως είχες πάντα να μάθεις κάτι από αυτόν. Σε έσπρωχνε να σκεφτείς. Θα μας λείψεις, Μισέλ/Οφμάν…
Catherine Samary / Verla
14/2/2020
[Μετάφραση ΤΠΤ από τα γαλλικά]
Michael Löwy:
Michel Lequenne (1921-2020) : Ένας ιδιόμορφος τροτσκιστής
Ο Μισέλ Λεκέν μας άφησε στις 13 Φεβρουαρίου 2020, σε ηλικία 98 χρονών. Ήταν ένας ιδιόμορφος, μη τυπικός τροτσκιστής, μια φυσιογνωμία εκτός συναγωνισμού, από τη δύναμη των πεποιθήσεών του, από την πολεμική του πνοή, την εξαιρετική του κουλτούρα -αυτοδίδακτος!-, πολιτική, λογοτεχνική, καλλιτεχνική και ιστορική, από τη ροπή του προς αιρετικές στάσεις με την ταυτόχρονη πίστη του στην κληρονομιά του κόκκινου Οκτώβρη.
Τον Μισέλ τον γνώρισα το 1962, ως ηγέτη της Επαναστατικής Σοσιαλιστικής τάσης του PSU. Η Κατρίν Σαμαρύ, που τον γνώρισε επίσης την ίδια εποχή, τον περιγράφει ως εξής: «Ήταν εντυπωσιακός, με ένα αστείο γέλιο και ένα μεγάλο καπέλο ποιητή, με πλατιά βάση». Βρεθήκαμε συχνά μαζί στις «τασιακές» συζητήσεις των δεκαετιών του 1970 και 1980, καθώς και μέσα στο… σουρεαλιστικό κίνημα και παραμείναμε φίλοι, ακόμα και αν οι αναλύσεις μας για ορισμένα γεγονότα του παρελθόντος -Κροστάνδη 1921!- ήρθαν σε αντιπαράθεση…
4η Διεθνής
Ταπεινής καταγωγής, ο νέος Μισέλ Λεκέν, γεννημένος στην Άβρη το 1921, αρχίζει να πολιτικοποιείται στις γραμμές του κινήματος Auberges de jeunesse [πανδοχεία νέων]. Αρνούμενος την υποχρεωτική εργασία του καθεστώτος του Βισύ, θα ενταχθεί γρήγορα, το 1943, στην τροτσκιστική ομάδα Οκτώβρης (Henri Molinier), που θα αποτελέσει τη μία από τις συνιστώσες του Διεθνιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCI), γαλλικού τμήματος της 4ης Διεθνούς. Το 1946 εκλέγεται στην Κεντρική Επιτροπή του PCI, εκπροσωπώντας τη λεγόμενη «αριστερή» τάση, μαζί με τους Pierre Frank, Marcel Bleibtreu και Marcel Gibelin. Την περίοδο 1948-1950, είναι ένας από τους κύριους οργανωτές των ταξιαρχιών αλληλεγγύης με τη Γιουγκοσλαβία, που προώθησε η 4η Διεθνής.
Ο Λεκέν και ο Μπλεμπτρέ θα είναι από τους πρώτους που αντιτάχθηκαν στον προσανατολισμό που πρότεινε από το 1952 ο Μισέλ Πάμπλο, γραμματέας της 4ης Διεθνούς: ότι ο πόλεμος θα κινδύνευε να ξεσπάσει άμεσα, δύο στρατόπεδα θα συγκρούονταν, ο ιμπεριαλισμός και η Σοβιετική Ένωση και οι τροτσκιστές θα έπρεπε να κάνουν εισοδισμό στα κομμουνιστικά κόμματα, ιδιαίτερα στη Γαλλία. Αρνούμενος αυτή τη «στρατοπεδική» λογική, θα διαγραφεί, μαζί με την πλειοψηφία του PCI, από την 4η Διεθνή. Όπως το ξέρουμε, αυτή ήταν η αρχή μιας καταστροφικής διαδικασίας διεθνών διασπάσεων που θα οδηγήσει, σε μια δεκαετία, στην περιθωριοποίηση του τροτσκισμού. Μόλις τρία χρόνια αργότερα, το 1955, αντιτασσόμενοι στην οπορτουνιστική πορεία του Pierre Lambert, οι Λεκέν και Μπλεμπτρέ διαγράφονται από το PCI (μελλοντική OCI). Συμμετέχοντας σε διάφορες προσπάθειες συσπείρωσης της σοσιαλιστικής αριστεράς, θα συμβάλουν, το 1960, στην ίδρυση του PSU [Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα], όπου ο Λεκέν θα οργανώσει την Σοσιαλιστική Επαναστατική τάση. Τέλος, το 1961, ο Μισέλ αποφασίζει να επανέλθει στο PCI και στην 4η Διεθνή και εκλέγεται, το 1965, στη Διεθνή Εκτελεστική Επιτροπή.
Σουρεαλισμός
Η αφήγησή του για τα χρόνια της κρίσης, στο βιβλίο του «le Trotskysme, une histoire sans fard» [= «Τροτσκισμός, μια ιστορία χωρίς παραμορφώσεις»] (Syllepse, 2005), αποτελεί αξιοσημείωτη συμβολή, από μια αιρετική οπτική, για την ιστορία της 4ης Διεθνούς και του γαλλικού της τμήματος. Η μόνη μου επιφύλαξη αφορά την ανάλυσή του για την αντίσταση (ιδιαίτερα την κομμουνιστική), που μου φαίνεται υπερβολικά αρνητική, καθώς μειώνει αυτόν τον αγώνα, τον συχνά ηρωικό (ας σκεφτούμε τον Manouchian και τους συντρόφους του της «Κόκκινης Αφίσας»), ανάγοντάς τον απλώς στο εθνικιστικό σύνθημα του ΚΚ Γαλλίας (PCF) το 1944, το «ο καθένας και το Γερμανό του» [« À chacun son boche »]…
Σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια, ο Μισέλ, που βγάζει τα προς το ζειν κάνοντας τον διορθωτή – επιμελητή, συνεχίζει τις πολιτιστικές του δραστηριότητες: μεταφράζει, μαζί με τη γυναίκα του, την Soledad Estorach (παλιά της CNT-FAI), γραπτά του Χριστόφορου Κολόμβου -είναι ένα πάθος που θα το συνεχίσει σε όλη του τη ζωή- και προσεγγίζει και το σουρεαλισμό. Το 1966 θα προτείνει μάλιστα στον Αντρέ Μπρετόν και στους φίλους του της σουρεαλιστικής ομάδας Παρισιού, στο όνομα του PCI, την ανασυγκρότηση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ανεξάρτητης Επαναστατικής Τέχνης (FIARI) -δυστυχώς, χωρίς επιτυχία. Μερικά χρόνια αργότερα, θα ενταχθεί στην σουρεαλιστική ομάδα που ανασυγκροτήθηκε το 1970, με πρωτοβουλία του Vincent Bounoure.
Το 1968, ο Λεκέν βάζει το συνδικάτο του, των διορθωτών, της CGT να υιοθετήσει ένα ψήφισμα υποστήριξης του φοιτητικού κινήματος. Κατά τη δεκαετία του 1970, θα συμμετάσχει στην πολιτική ζωή της Κομμουνιστικής Λίγκας (Ligue Communiste), επικεφαλής της αιρετικής της τάσης, «Τ3». Θεωρώντας (με βάση τα έργα του Ερνέστ Μαντέλ) ότι η τάξη των εργαζομένων περιλαμβάνει τόσο τη χειρωνακτική όσο και τη διανοητική εργασία, τόσο τη βιομηχανία όσο και τις υπηρεσίες, θα αρνηθεί τη «στροφή προς τη βιομηχανία» που υιοθέτησε η πλειοψηφία της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Λίγκας (LCR). Την ίδια εποχή πάντα, τέλη της δεκαετίας του 1970, θα αντιταχθεί στην πλειοψηφία και σε πολλά άλλα ζητήματα, όπως: στην (καταστροφική) πρόταση της «ενοποίησης των τροτσκιστών» (δηλαδή με την λαμπερτική OCI), στην υποστήριξη της ΕΣΣΔ στην εισβολή στο Αφγανιστάν. Αντίθετα, και πάλι μειοψηφικός, υποστηρίζει την βιετναμέζικη εισβολή στην Καμπότζη, η οποία έσωσε το λαό αυτόν από τη συνέχιση της πολποτικής γενοκτονίας. Ασφαλώς, ο Μισέλ Λεκέν δεν ήταν αλάθητος, αλλά είμαστε αναγκασμένοι να αναγνωρίσουμε ότι σε όλα αυτά τα επίδικα, και σε πολλά άλλα ακόμα, το μόνο του άδικο ήταν ότι είχε δίκιο πολύ νωρίς…
Κούραση από τις εσωτερικές συζητήσεις
Η σκέψη του επίσης θα στραφεί προς την παλιά τροτσκιστική συζήτηση για τη φύση της σταλινικής ΕΣΣΔ: με τον εξόριστο στο Παρίσι αργεντίνο φίλο του, τον «Heredia» (Angel Fanjul), o «Hoffmann» (Λεκέν) προτείνει, στα συνέδρια της 4ης Διεθνούς στη δεκαετία του 1980, να εγκαταλειφθεί η παλιά θέση του «εκφυλισμένου εργατικού κράτους” και να αντικατασταθεί από το «γραφειοκρατικό κράτος”, στο οποίο δεν υπάρχει πλέον τίποτα το εργατικό. Τελικά, το 1988, στη διάρκεια μιας κρίσης που προκλήθηκε κατά την προεδρική καμπάνια του Pierre Juquin, αποφασίζει να εγκαταλείψει την LCR και τη Διεθνή. Δεν πρόκειται, όπως το εξηγεί ο ίδιος, για ρήξη με τον τροτσκισμό ή με τους αγωνιστές του κινήματος, για τους οποίους κρατάει μεγάλη εκτίμηση και φιλία, αλλά για κούραση από τις εσωτερικές συζητήσεις και επιθυμία να πάρει μια απόσταση για να μπορέσει να ασχοληθεί με τα συγγράμματά του.
Και πράγματι, από τη στιγμή αυτήν είναι που θα γράψει και θα δημοσιεύσει μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα έργα του: πέρα από την ιστορία του τροτσκισμού που ήδη αναφέρθηκε, μια περίεργη αυτοβιογραφία με τη μορφή καταλόγου βιβλίων που διάβαζε («Le Catalogue – pour Mémoires»[«Ο Κατάλογος – για Μνήμη»], Syllepse, 2009), ο πρώτος τόμος του «Grandes dames des lettres. De Sappho à Ann Radcliffe»[«Μεγάλες Κυρίες των Γραμμάτων, από την Σαπφώ ώς την Αν Ράντκλιφ»] (Syllepse, 2011), καθώς και μια σκέψη για την ιστορία του κομμουνισμού, το «Contre-révolution dans la révolution»[«Αντεπανάσταση μέσα στην επανάσταση»] (Éric Jamet éditeur, 2018). Μπορεί να μην συμμερίζεται κανείς αναγκαστικά την κάπως άκριτη αντίληψη για τα «λενινιστικά» χρόνια της ρώσικης επανάστασης (1917-1923) που παρουσιάζει το έργο αυτό -το οποίο είναι και κατά κάποιον τρόπο η πολιτική του διαθήκη-, αλλά η ανάλυσή του για τη σταλινική αντεπανάσταση είναι θαυμαστή.
Ο ακούραστος αυτός εικονοκλάστης της κάθε πνευματικής ένδειας θα μας λείψει…
Στην κόρη του, Delphine, και στη συντρόφισσά του, Martine Roux, όλη μας η αλληλεγγύη.
Michael Löwy
15/2/2020
[Μετάφραση ΤΠΤ από τα γαλλικά, site του NPA]
[Το ίδιο και στα αγγλικά, από το International Viewpoint, και στα ισπανικά, από το Viento Sur]
Επίσης, στο site μας, μπορεί να βρεθεί στα ελληνικά, ένα παλαιότερο κείμενο του Μισέλ Λεκέν (μαζί με τον Τομά Μορντάν), από τον Σπάρτακο, αρ.29, Μάρτης 1991, με θέμα: «Τέχνη: το νεκρό και το ζωντανό»: https://wp.me/p6Uul6-sT [ΤΠΤ]
ΤΠΤ - "4" 
