της Catherine Samary
[Μεταφράσαμε και δημοσιεύουμε ένα κείμενο προβληματισμού σε σχέση με τις συζητήσεις της αριστεράς απέναντι στον πόλεμο της Ουκρανίας, της συντρόφισσας Κατρίν Σαμαρύ, από το: Revue L’Anticapitaliste n° 153 (Février 2024). ΤΠΤ – “4”]
Για μια « αριστερή ατζέντα » απέναντι στον πόλεμο στην Ουκρανία
“Στην αρχή της εισβολής, πολίτες όλων των κοινωνικών στρωμάτων έκαναν ουρές μπροστά από τα κέντρα επιστράτευσης. Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, δεν συμβαίνει το ίδιο. (…) Αλλά για να διακινδυνέψουν τη ζωή τους οι άνθρωποι πρέπει να είναι σίγουροι ότι είναι δίκαιο (…) Πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στον ορισμό του μέλλοντος της χώρας”1.
Μέλος της ουκρανικής οργάνωσης Sotsialnyi Rukh2 [=Κοινωνικό Κίνημα], ο Oleksandr Kyselov μας θυμίζει εδώ εξαρχής ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό που αγνοείται από πολλά ρεύματα της αριστεράς: το πόσο μαζική και λαϊκή ήταν η κινητοποίηση απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Απέναντι στη δυσκολία του να κρατηθεί στο επίπεδο αυτό η κινητοποίηση στο πλαίσιο ενός δολοφονικού πολέμου που διαρκεί και κοινωνικών επιθέσεων του καθεστώτος Ζελένσκυ, ο Κουσέλοφ υπογραμμίζει κατόπιν ένα διπλό διακύβευμα, δημοκρατικό και κοινωνικό. Στην ουσία αυτό είναι που ονομάζει “ατζέντα για την αριστερά”, που θα έπρεπε να το ιδιοποιηθούμε κι εμείς, αν ακούγαμε αυτά που αντιμετωπίζει η ουκρανική αριστερά και οι οργανώσεις της κοινωνίας αυτής που χτυπιέται άμεσα από τον πόλεμο αυτόν.
Αυτό ήταν και παραμένει η κατεύθυνση του αριστερού ευρωπαϊκού δικτύου που δημιουργήθηκε την Άνοιξη του 2022, του ENSU/RESU3 [Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αλληλεγγύης με την Ουκρανία]: Η πλατφόρμα του εκφράζει τη στήριξη προς την ουκρανική λαϊκή αντίσταση ενάντια στη ρωσική εισβολή, απορρίπτοντας όλες τις αποικιοκρατίες και σε βάση ανεξαρτησίας από όλες τις κυβερνήσεις. Ο προσανατολισμός αυτός ξεχωρίζει από διάφορες άλλες αντιπολεμικές ατζέντες ρευμάτων που αναφέρονται στην αριστερά, ιδιαίτερα από όσες βάζουν στην ίδια μοίρα την Ουκρανία και τη Ρωσία όπου κυριαρχεί ένας ολιγαρχικός καπιταλισμός, γιατί ο διεθνισμός τους είναι τυφλός απέναντι στις σχέσεις νεοαποικιακής και αυτοκρατορικής κυριαρχίας της Ρωσίας. Εμείς επικρίνουμε τις στάσεις αυτές που αγνοούν την ουσιαστική διάσταση εθνικής απελευθέρωσης της Ουκρανίας απέναντι στη ρωσική κατοχή. Αυτό είναι που τις κάνει να κρύβουν ή και να παραγράφουν τον κρίσιμο ρόλο της ένοπλης και μη ένοπλης αντίστασης της Ουκρανίας, η οποία έτσι θεωρείται ως απλό “πιόνι” (“proxy”) των δυτικών δυνάμεων. Ασφαλώς μπορούν να δηλώνουν τη θλίψη τους για τη μοίρα του ουκρανικού πληθυσμού που καταδικάζεται έτσι να γίνει κρέας για κανόνια, για κάποια ξένα συμφέροντα (τους στόχους του δυτικού ιμπεριαλισμού), παθητικά θύματα, στο όνομα του οποίου, έτσι, ιδιοποιούνται το δικαίωμα να τους κηρύσσουν ότι πρέπει να σταματήσουν να αγωνίζονται. Υπάρχουν δύο παραλλαγές αυτής της αντίληψης:
- Εάν αναγνωρίζεται η ύπαρξη ενός ρώσικου ιμπεριαλισμού, τότε ο πόλεμος καταδικάζεται ως “ενδοϊμπεριαλιστικός”, με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να ανταγωνίζονται με τη Ρωσία για τον έλεγχο της Ουκρανίας.
- Ορισμένα άλλα ρεύματα θεωρούν πως τα ρωσικά επιχειρήματα είναι θεμελιωμένα (έστω και αν μπορεί να θεώρησαν την εισβολή καταχρηστική): αυτά θεωρούν έτσι το ΝΑΤΟ ως την αιτία ενός πολέμου που θα τον είχε ξεκινήσει η Ρωσία για να προστατευτεί από αυτό, ξαναπιάνοντας επίσης τη θεώρηση της πτώσης του ουκρανού (“φιλορώσου”) προέδρου Γιανουκόβιτς το 2014 ως ένα αντιρωσικό και “φασιστικό πραξικόπημα” που στηρίχτηκε από το ΝΑΤΟ4.
Εξάλλου, υπήρξε και ένα φεμινιστικό μανιφέστο το Μάρτη του 2022 που επίσης υποστήριξε μια ειρηνιστική στάση απέναντι στον πόλεμο, αγνοώντας την άποψη των ουκρανών φεμινιστριών: εγώ αρνήθηκα τότε να συνυπογράψω εκείνο το κείμενο5 ακριβώς για αυτό τον λόγο, παρότι προφανώς συμμεριζόμουν την υποστήριξη προς τις ειρηνιστικές ρωσίδες φεμινίστριες. Επικρίνοντας το μανιφέστο αυτό, το φεμινιστικό εργαστήριο του ENSU ήρθε σε επαφή με ουκρανές γυναίκες και υποστήριξε το δικό τους Φεμινιστικό Μανιφέστο με τίτλο “Το δικαίωμα στην αντίσταση”6. Αυτή ήταν και η πρώτη διεθνής πράξη που απεικόνιζε την “αριστερή ατζέντα” για υποστήριξη μιας δημοκρατικής και ανεξάρτητης Ουκρανίας και που επεκτάθηκε και σε πολλές πρωτοβουλίες συλλογής υλικού και συνδικαλιστικών αποστολών σε άμεση σύνδεση με οργανώσεις της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών.
Να γίνουν ορατές οι αιτίες του πολέμου και η ουκρανική αντίσταση
Πολλά από τα χαρακτηριστικά του πολέμου αυτού εξηγούν -χωρίς να το δικαιολογούν- την κυρίαρχη τάση της αριστεράς να κρύβει την Ουκρανία και τη λαϊκή της αντίσταση στη ρωσική αυτοκρατορική εισβολή.
Αυτά μπορούν, πρώτον, να αναχθούν στην ίδια τη δυσκολία να υπάρχει “αριστερά” μέσα στην Ουκρανία, καθώς πρέπει να αγωνίζεται σε πολλά ταυτόχρονα μέτωπα7, καθώς πρέπει ταυτόχρονα: Να διαχωριστεί από το σταλινικό παρελθόν, που τόσο εξυμνεί ο Πούτιν. Να αντιταχθεί στην εισβολή και στη μεγαλορώσικη διεκδίκηση κυριαρχίας, αμφισβητώντας ταυτόχρονα τις κοινωνικές επιθέσεις του νεοφιλελεύθερου καθεστώτος του Ζελένσκυ και τις ιδεολογικές του θέσεις, που είναι τόσο πιο απολογητικές των “αξιών” της Δύσης όσο ακριβώς η χώρα χρειαζόταν εσπευσμένα τη χρηματική και στρατιωτική της βοήθεια απέναντι στη ρώσικη δύναμη. Καθώς και το ότι ο πόλεμος ενίσχυε το ΝΑΤΟ και ευνοεί τη στρατιωτικοποίηση των προϋπολογισμών.
Αλλά, σε αυτές τις δυσκολίες, πρέπει να προσθέσουμε και έναν ουσιαστικό ιδεολογικό και πολιτικό παράγοντα στην τοποθέτηση της αριστεράς απέναντι στον πόλεμο αυτόν: είναι το πώς αντιμετωπίζεται γενικότερα το “εθνικό ζήτημα”8 και ειδικότερα το ουκρανικό ζήτημα, ιδιαίτερα μεταξύ των μαρξιστών και πλατύτερα όσων διεκδικούν τα κινήματα χειραφέτησης. Μήπως είναι η ουκρανικότητα “αντιδραστική” ή “μικροαστική” στην ίδια της την ουσία; Την παραμονή της εισβολής, το Φλεβάρη του 2022, ο Πούτιν διεκδίκησε τον Στάλιν ενάντια στον Λένιν ο οποίος θα είχε “εφεύρει” την Ουκρανία -ένα αφήγημα που αμφισβήτησε πολύ ισχυρά η Hanna Perekhoda9. Ωστόσο, η Ουκρανία υπήρξε, αντίστροφα, για την εξέλιξη της σκέψης του Λένιν αυτό που ήταν η Ιρλανδία για τον Μαρξ10 στην απόρριψη μιας προλεταριακής ψευτο-καθολικότητας, υποτίθεται μαρξιστικής, αλλά τυφλωμένης απέναντι σε σχέσεις κυριαρχίας και καταπίεσης που συνδυάζονται με τις ταξικές σχέσεις. Η αναγνώριση του δικαιώματος των λαών να αυτοδιατίθενται, επομένως της πραγματικότητας ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ήταν ουσιαστική και παραμένει επίκαιρη ενάντια στη ρωσική ιμπεριαλιστική εισβολή στην Ουκρανία11.
Η αριστερή ατζέντα που υποστηρίζουμε εδώ περιέχει επομένως ένα ουσιαστικό καθήκον: να αποδείξει και να επιβεβαιώσει την πραγματικότητα της ουκρανικής λαϊκής αντίστασης στον πόλεμο. Ο Laurent Vogel, μέλος του βελγικού τμήματος του ENSU, υπογραμμίζει πόσο “η αντίσταση είναι συνολική: είναι στο μέτωπο κατά των κατοχικών δυνάμεων, είναι στα μετόπισθεν για μια πιο δημοκρατική κοινωνία με μεγαλύτερη ισότητα. Είναι σε αρκετές μικρές επιχειρήσεις, όπου αναδύθηκαν μορφές αυτοδιαχείρισης […]. Είναι σε μια σειρά ουσιαστικών δραστηριοτήτων, όπως η υγεία, η παιδεία, οι συγκοινωνίες, όπου η δημιουργικότητα της συλλογικής εργασίας αναγκάστηκε να εφεύρει επείγουσες λύσεις, αποδεικνύοντας μια πολύ μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από αυτά που πρότειναν οι μάνατζερς”12.
Μετά από δύο χρόνια πολέμου, η ίδια η λαϊκή αντίσταση γίνεται πραγματικά ευάλωτη, όπως το αναλύει η Oksana Dutchak, μέλος της συντακτικής επιτροπής της ουκρανικής επιθεώρησης Commons13. Και αναφέρεται σε ένα αίσθημα “αδικίας απέναντι στη διαδικασία της επιστράτευσης, όπου κριτήρια πλούτου ή/και διαφθοράς οδηγούν σε στράτευση κυρίως (έστω και αν όχι αποκλειστικά) ανθρώπων της εργατικής τάξης, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με την εξιδανικευμένη εικόνα του «λαϊκού πολέμου», στον οποίο θα συμμετείχε ολόκληρη η κοινωνία. […] Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινωνία στο σύνολό της έχει αποφασίσει να απέχει από την καταπολέμηση της ρωσικής επίθεσης, το αντίθετο μάλιστα: οι περισσότεροι κατανοούν τις ζοφερές προοπτικές που θα επέφερε μια κατοχή ή μια παγιωμένη σύγκρουση που θα μπορούσε να ενταθεί με νέες προσπάθειες [της Ρωσίας]. Ενώ η πλειοψηφία αντιτίθεται σε πολλές από τις ενέργειες της κυβέρνησης και μπορεί ακόμη και να την αντιπαθεί (μια παραδοσιακή στάση στην πολιτική πραγματικότητα της Ουκρανίας εδώ και δεκαετίες), η αντίθεση στη ρωσική εισβολή και η δυσπιστία απέναντι σε οποιαδήποτε ενδεχόμενη «ειρηνευτική» συμφωνία με τη ρωσική κυβέρνηση (που έχει παραβιάσει και συνεχίζει να παραβιάζει τα πάντα, από διμερείς συμφωνίες μέχρι το διεθνές δίκαιο και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο) είναι ισχυρότερη και είναι πολύ απίθανο να αλλάξει στο μέλλον. Ωστόσο, μια κοινωνικά δίκαιη θεώρηση των πολιτικών στη διάρκεια του πολέμου και στη μεταπολεμική ανασυγκρότηση αποτελεί προϋπόθεση για να στραφούν οι ατομικοί αγώνες επιβίωσης προς μια συνειδητή προσπάθεια κοινοτικού και κοινωνικού αγώνα -κατά της εισβολής, για κοινωνικοοικονομική δικαιοσύνη.”
Αγώνας σε πολλά μέτωπα, ενάντια σε όλους τους καμπισμούς
Είναι ένας τέτοιος αγώνας σε πολλά μέτωπα που δίνει στην αριστερή μας ατζέντα κοινωνικές και συνδικαλιστικές πίστες δράσης για να βοηθήσουμε την ουκρανική αντίσταση. Αλλά είναι επίσης και με αυτή τη λογική που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, με συγκεκριμένο τρόπο, το ζήτημα της διεύρυνσης της ΕΕ στην Ουκρανία και την υποστήριξη του αγώνα του ουκρανικού στρατού, που αποτελούν και τις κύριες πηγές αποκλίσεων14. Αυτό θα έπρεπε να συμβάλει στο να ξεπεραστούν οι διάφοροι “καμπισμοί”15 ή η επιλογή του “κύριου εχθρού” που οδηγούν στην υποστήριξη του “εχθρού του εχθρού μου” αποσιωπώντας τις δικές του αντιδραστικές πολιτικές.
Δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο έναν ιστορικό, δυτικό, ιμπεριαλισμό που ενσαρκώνεται από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Στην Ανατολική Ευρώπη, ο επιτιθέμενος, η άμεση απειλή, είναι ο ρώσικος ιμπεριαλισμός του Πούτιν16, που στηρίζεται από όλες τις παγκόσμιες ακροδεξιές. Η επιρροή της προπαγάνδας του στην αριστερά και σε πληθυσμούς που απέχουν από τη Ρωσία βασίζεται στην καταγγελία του των ηγεμονικών φιλοδοξιών του δυτικού ιμπεριαλισμού, όπως άλλωστε το κάνουν και άλλοι αντιδραστικοί αυταρχικοί επικεφαλής των BRICS+. Όμως αυτό που απορρίπτουν στη Δύση δεν είναι η κυρίαρχη ιμπεριαλιστική της πολιτική, αλλά το δυτικό μονοπώλιο σε αυτές τις σχέσεις. Αυτό που καταγγέλλουν στη Δύση, δεν είναι ούτε ότι αυτή αποκρύπτει την απόσταση ανάμεσα στις αναγνωρισμένες ελευθερίες και δικαιώματα (για τις γυναίκες, τους LGBT+, κλπ.) και στην πραγματικότητα, αλλά τα ίδια αυτά τα δικαιώματα.
Όμως επίσης πρέπει να αμφισβητηθεί και ένας “αντιρώσικος” καμπισμός, απολογητικός της Δύσης. Αυτό δεν είναι η περίπτωση του δικτύου ENSU/RESU. Αντίθετα, τα πλατιά δίκτυα αλληλεγγύης με την Ουκρανία μπορεί πράγματι να περιλαμβάνουν -και είναι σημαντικό αυτό- και μια “αντιρώσικη” ουκρανική μετανάστευση που στηρίζει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όπως του Ζελένσκυ, και είναι και άκριτη απέναντι στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Είναι σημαντικό να δραστηριοποιούμαστε με σεβασμό του πλουραλισμού μέσα στα μέτωπα αυτά, επιτρέποντας την αυτονομία έκφρασης του ENSU/RESU και των συνδικαλιστικών ρευμάτων. Αλλά πρέπει επίσης να προωθούμε και τις συζητήσεις στο εσωτερικό των αριστερών ρευμάτων για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να προχωρήσει μια εναλλακτική στις πρακτικές “λύσεις” που προσφέρονται στον ουκρανικό πληθυσμό, για να προστατευθεί από τις μεγαλορώσικες απειλές.
Από την ΕΕ ώς το ΝΑΤΟ, ποιά Ευρώπη ισότητας και αλληλεγγύης;
Οι συγκεκριμένες απαντήσεις αλληλεγγύης και από τα κάτω απέναντι στις επιθέσεις που δέχεται η ουκρανική κοινωνία συχνά αντικαθίστανται στην αριστερά από ψευδο-προσανατολισμούς που αρκούνται στο να χαρακτηρίζουν καπιταλιστικές την ΕΕ και το ΝΑΤΟ και να κατηγορούν κάθε αποδοχή της ένταξης στην Ουκρανία σε αυτούς τους θεσμούς ως “φιλο” (φιλο-ΕΕ ή φιλο-ΝΑΤΟ). Ωστόσο, τα ίδια αυτά ρεύματα της αριστεράς βρίσκονται τα περισσότερα σε χώρες που είναι μέλη αυτών των θεσμών και δεν τα βλέπουμε να κάνουν συστηματική καμπάνια για να φύγουν από αυτούς. Πράγμα που δεν σημαίνει βέβαια ότι έπαψαν να τους αναλύουν και να τους αντιμάχονται. Αλλά πώς να το κάνουν;
Ακόμα και ανεξάρτητα από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις επιπτώσεις του, η αντικαπιταλιστική αριστερά αντιμετωπίζει, στην πραγματικότητα, εδώ και δεκαετίες την ανάγκη κριτικής ανάλυσης των θεσμών αυτών χωρίς να έχει τη δυνατότητα ή την αποτελεσματικότητα “εξόδου” ανεξάρτητα από ένα πλαίσιο κρίσης που να τους διαπερνάει.
Σε σχέση με την ΕΕ, το Brexit όχι μόνο δεν ενσάρκωσε ή επέτρεψε μια πειστική αριστερή προοπτική, όπως δεν το έκανε ούτε και ο συμβιβασμός του Τσίπρα απέναντι στις διαταγές της ευρωπαϊκής επιτροπής17. Πρέπει να οικοδομηθεί μια λογική προπαγάνδας και αγώνα μέσα/ενάντια/έξω από την ΕΕ, με ”μεταβατικές” τακτικές διαστάσεις που να επικαιροποιούνται ανάλογα με ποικίλα περιβάλλοντα. Η ΕΕ αντιμετωπίζει αντιφάσεις, που οξύνθηκαν με την κρίση του covid, τις επείγουσες περιβαλλοντικές καταστάσεις και τον πόλεμο στην Ουκρανία: να τις αναλύσουμε και να τις συζητήσουμε συγκεκριμένα. Αντί να αρνούμαστε την ένταξη της Ουκρανίας, όπως το απαιτεί δραματικά ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν, θα έπρεπε να προωθήσουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τις ίδιες μάχες που δίνει και η ουκρανική αριστερά: για ευρωπαϊκή κοινωνική δικαιοσύνη, για δημοκρατία και αλληλεγγύη στη διαχείριση των “κοινών” και για να σταματήσει κάθε σχέση νεοαποικιακής κυριαρχίας.
Πρέπει οι λαϊκές προσδοκίες που εκφράζονται στην Ουκρανία και που κατά πολύ τις συμμερίζονται και οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί, να χρησιμοποιηθούν για να αμφισβητηθεί η “διακυβέρνηση” της ΕΕ, και η διεύρυνσή της, με τη λογική της προώθησης μιας προοδευτικής εναλλακτικής για όλη την ήπειρο. Ας κάνουμε λοιπόν τον απολογισμό των νεοφιλελεύθερων πολιτικών του φορολογικού και κοινωνικού ντάμπινγκ, που συνόδευσε τις προηγούμενες διευρύνσεις και που προωθούνται και στην Ουκρανία: είναι άραγε αυτές σε θέση να επιτρέψουν την ήττα της ρωσικής εισβολής ή και μια αποτελεσματική και αλληλέγγυα λειτουργία της ΕΕ; Ή μήπως είναι περισσότερο πηγή διχόνοιας, ενίσχυσης των αποκλίσεων, και εκρηκτικών αποτυχιών;
Η νίκη επί της ρωσικής εισβολής δεν μπορεί να είναι απλώς “στρατιωτική”, αλλά δεν μπορεί να αποφύγει και τα όπλα. Όμως τα τελευταία λείπουν τόσο πολύ που δεν μπορούν να προστατέψουν τους άμαχους πληθυσμούς, τις υποδομές της χώρας, τη δυνατότητα εξαγωγών από τη Μαύρη Θάλασσα. Αλλά η ειρήνη δεν είναι δυνατή παρά μόνο εάν είναι δίκαιη, δηλαδή αποαποικιακή, με σεβασμό προς το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση και, άρα, επίσης και προς τη διάθεση για ισότητα και αξιοπρέπεια. Νά γιατί η επιλογή της οικοδόμησης μιας ένωσης διευρυμένης προς την Ουκρανία και τις άλλες υποψήφιες χώρες μπορεί να συνοδευτεί με μια ριζική αμφισβήτηση των πολιτικών που βασίζονται στον ανταγωνισμό και στις ιδιωτικοποιήσεις. Οι δημόσιες χρηματοδοτήσεις πρέπει κατά προτεραιότητα να πηγαίνουν για την επέκταση των δημοσίων υπηρεσιών (εθνικά και ευρωπαϊκά, σε συγκοινωνίες, εκπαίδευση, υγεία), ιδιαίτερα στη βάση των “ταμείων διεύρυνσης”. Αυτό θα απαιτούσε μια άλλη “διακυβέρνηση” της Ένωσης και μια εκ των βάθρων ανασκευή των Συμφώνων, για να μπορέσει να καταστεί βιώσιμη μια διευρυμένη και πιο ετερογενής Ένωση. Και αυτό θα μπορούσε επίσης να συμβάλει και στην “έξοδο” από τον πόλεμο.
Όσο για το ΝΑΤΟ, η ευρωπαϊκή αριστερά έχασε την ευκαιρία μιας καμπάνιας για τη διάλυσή του, όταν αυτή ήταν στην ημερήσια διάταξη, το 1991. Αλλά επίσης εγκλωβίζεται και σε παραμυθένια σενάρια. Δεν είναι ενάντια στη Ρωσία, αλλά για να ελέγξουν τη γερμανική ενοποίηση και τη δημιουργία της ΕΕ, που οι ΗΠΑ κράτησαν το ΝΑΤΟ. Αυτό στην αρχή ξέμεινε χωρίς “εχθρό”, γιατί ο ίδιος ο Γιέλτσιν είχε διαλύσει την ΕΣΣΔ και ξεκινήσει τις ιδιωτικοποιήσεις. Και εξάλλου η Ρωσία του Γιέλτσιν, και μετά του Πούτιν στις αρχές του, συμμετείχε ως “εταίρος” στο ΝΑΤΟ, και συμμεριζόταν και τον ορισμό του νέου του εχθρού, του “ισλαμισμού”, στους βρώμικους πολέμους στην Τσετσενία…
Είναι η σταθεροποίηση ενός ρώσικου ισχυρού κράτους, στο εσωτερικό του, με το φόβο του απέναντι σε “έγχρωμες επαναστάσεις” και σε “αυτονομήσεις” αυταρχικών εξουσιών, που τέντωσε τις σχέσεις με τις γειτονικές χώρες της Ρωσίας και με τις δυτικές δυνάμεις, κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 2000. Οι εντάσεις αυτές δεν κατάργησαν τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας στο ενεργειακό, χρηματοπιστωτικό, εμπορικό επίπεδο, ακόμα και στο επίπεδο της “ασφάλειας”. Παράλληλα, μετά τις κρίσεις στη Λευκορωσία και στο Καζακστάν, το 2021-2022, ο Πούτιν, αφενός, ήλπιζε να σταθεροποιήσει την Ευρασιατική Ένωση, με τη συμμετοχή της Ουκρανίας στις συναλλαγές με την ΕΕ, και, αφετέρου, λογάριαζε να προσφέρει και τις υπηρεσίες της OTSC (Οργάνωση του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας), μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν. Το ΝΑΤΟ, με την ηγεσία των ΗΠΑ, βρισκόταν έτσι σε “εγκεφαλικό θάνατο” και καθόλου σε απειλητική στάση, κατά την παραμονή της ρωσικής εισβολής. Οι ΗΠΑ και οι δυτικές δυνάμεις λογάριαζαν άλλωστε, όπως και ο Πούτιν, σε μια γρήγορη κατάρρευση του Ζελένσκυ.
Αλλά, εάν η Ουκρανία του 2014 ήταν πολωμένη, στις συναλλαγές της και στην εγγύτητά της, ανάμεσα στην ΕΕ και στη Ρωσία, ωστόσο η εισβολή βάθυνε ριζικά το αντιρωσικό μίσος, ακόμα και στις πιο ρωσόφωνες περιοχές, που βομβαρδίστηκαν και κατακτήθηκαν. Ο πόλεμος ξαναέδωσε έναν “λόγο ύπαρξης” στο ΝΑΤΟ και στις πολεμικές βιομηχανίες και ενίσχυσε το βάρος των ΗΠΑ στην ΕΕ.
Βέβαια, τίποτα δεν είναι μόνιμο: το μαρτυρούν τα αποκλίνοντα συμφέροντα σε σχέση με τις ενεργειακές πηγές, όπως και έναντι της Κίνας, οι πιέσεις του επιτελείου του ΝΑΤΟ για να ωθηθεί η Ουκρανία να σταματήσει τον πόλεμο παραχωρώντας ορισμένα εδάφη της, ή ακόμα και οι αβεβαιότητες των εκλογών στις ΗΠΑ… Η έννοια ενός “νέου ψυχρού πολέμου” που χρησιμοποιεί ο Gilbert Achcar18 θέλει συζήτηση: εάν είναι σίγουρο πως ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει μια νέα κούρσα εξοπλισμών και πως έχει παγκόσμιες επιπτώσεις, ωστόσο δεν είναι παγκόσμιος ο πόλεμος. Η άνοδος των BRICKS+ δεν συμπίπτει με μια συνοχή χωρίς αντιθέσεις, ακόμα και μεταξύ Ρωσίας και Κίνας: οριοθετεί το τέλος μιας ιστορικής περιόδου δυτικής κυριαρχίας, αλλά χωρίς να καταργήσει τις οικονομικές και πιστωτικές αλληλοδιασυνδέσεις που κληρονομήθηκαν μετά το 1989. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ και το βάρος του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη θα εξελιχθούν ανάλογα με τις μελλοντικές αμερικανικές εκλογές και δεν συλλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο στο νότο της ΕΕ και στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης που γειτονεύουν με τη Ρωσία.
Ποιό αντιπολεμικό κίνημα
Η ΕΕ έχει γίνει ο πρώτος χορηγός σε πιστωτική, στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία, μπροστά και από τις ΗΠΑ. Οι πιο σημαντικές συμβολές (1% με 1,5% του ΑΕΠ της χώρας) προέρχονται από τις βαλτικές, τις βόρειες και τις κεντροευρωπαϊκές χώρες, που είναι και οι πιο εκτεθειμένες άμεσα στη ρωσική απειλή. Μήπως μπορούμε να τους το προσάψουμε αυτό; Ασφαλώς, την απειλή αυτή την εκμεταλλεύονται οι άλλοι υποκριτικά, για να αμφισβητήσουν τα οικολογικά και κοινωνικά κριτήρια των ευρωπαϊκών πολιτικών και για να αυξήσουν τους στρατιωτικούς τους προϋπολογισμούς. Ο τρόπος υπολογισμού των συμβολών αυτών, η απόσταση ανάμεσα σε υποσχέσεις και σε πραγματικές παροχές, ακόμα και το μερίδιο των αμυντικών προϋπολογισμών που πραγματικά πάει στην Ουκρανία, όλα είναι εξαιρετικά αδιάφανα. Για να καταπολεμήσει τις λογικές κέρδους των βιομηχανιών όπλων, σε αυτά θα έπρεπε να επιτεθεί ένα αντιπολεμικό κίνημα αλληλέγγυο με το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση, που θα μπορούσε να υπερασπιστεί τη βοήθεια προς την Ουκρανία μαζί με ένα γενικευμένο κοινωνικό έλεγχο στην παραγωγή και στη χρήση των όπλων19.
Από την Ουκρανία ώς την Παλαιστίνη, “η κατοχή είναι έγκλημα”20: αυτό είναι που μπορούμε να προωθήσουμε μαζί με τους ουκρανούς/ές συντρόφους μας. Ένα αριστερό κίνημα για μια “αποαποικιοποιημένη” ειρήνη πρέπει να επιτεθεί στην εμπορευματοποίηση των όπλων, για τον έλεγχο της χρήσης τους, αμφισβητώντας τις τυφλές λογικές κέρδους για τους παραλήπτες, όπως το Ισραήλ ή οι αντιδραστικές αυταρχικές εξουσίες. Επίσης, θα πρέπει να ξεκινήσει και συγκεκριμένη καμπάνια αμφισβήτησης των πυρηνικών και να καταγγελθούν όλοι οι πυρηνικοί εκβιασμοί του Πούτιν.
Το ότι η Ουκρανία έχει στραφεί προς το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, για να υπερασπίσει την κυριαρχία της, δεν αναιρεί την πραγματικότητα της ένοπλης και άοπλης λαϊκής αντίστασης που πρέπει να υποστηρίξουμε: εάν η Ρωσία αποσυρθεί, δεν υπάρχει πλέον πόλεμος. Εάν η Ουκρανία σταματήσει να αντιστέκεται, απ’όπου και να προέρχονται τα όπλα που χρησιμοποιεί, παύει να υπάρχει ανεξάρτητη Ουκρανία. Και είναι και οι άλλες γειτονικές προς τη Ρωσία χώρες που απειλούνται. Η ήττα της Ρωσίας από την προώθηση μιας λαϊκής αντίστασης αποτελεί την προϋπόθεση για να τεθούν στην ημερήσια διάταξη άλλες ευρωπαϊκές σχέσεις, η διάλυση όλων των στρατιωτικών μπλοκ και η αμφισβήτηση κάθε λογικής μοιρασιάς σφαιρών επιρροής.
Τί αντικαπιταλιστική προοπτική, τί όραμα για μια άλλη Ευρώπη και έναν άλλο (οικοσοσιαλιστικό) κόσμο θα μπορούσε να παραστήσει η αριστερά ότι προσφέρει εάν δεχτεί τη ρωσική εισβολή και δεν βοηθήσει τη λαϊκή αντίσταση;
Catherine Samary
18/2/2024
Μετάφραση ΤΠΤ – “4” από το: Arguments pour un « agenda de gauche » face à la guerre en Ukraine, Revue L’Anticapitaliste n° 153 (Février 2024)
Σημειώσεις
1O. Kyselov, «The War in Ukraine: Agenda for the Left», Commons/Spilne, 21/12/23.
2« Sotsialnyi Rukh : Who we are ?», 12/03/2109.
3Το (γαλλικό) NPA είναι μέλος του δικτύου αυτού (ENSU « European Network in Solidarity with Ukraine »/ RESU « Réseau européen solidaire avec l’Ukraine »), στο οποίο εγώ συμμετέχω ήδη από την αρχή.
4Βλέπε και: Daria Saburova “Ουκρανικά ερωτήματα”, 3/10/2022 , H. Perekhoda, « Pour réfléchir aux solutions il faut au moins ne pas se tromper sur les causes », revue Politique, 06/11/2023 καθώς και τα δικά μου άρθρα για την ουκρανική κρίση ήδη από το 2014 στο site μου, βλέπε: « Désordre mondial ».
5C. Samary, « Quelle solidarité avec le peuple ukrainien ? À propos du Manifeste féministe contre la guerre », Contretemps, 30 mars 2022 [και ελληνικά: Catherine Samary Σχολιασμός για το: “Φεμινιστικό μανιφέστο κατά του πολέμου”, 25/3/2022.]
6Δημοσιεύτηκε στις 7 Ιουλίου 2022 από την ουκρανική επιθεώρηση Commons [και στα ελληνικά: “Φεμινιστικό Μανιφέστο: Το δικαίωμα στην αντίσταση!” Ουκρανική Φεμινιστική Ομάδα Πρωτοβουλίας του Спільне/Commons].
7C. Samary, « Une gauche ukrainienne en construction sur plusieurs fronts », Contretemps, 18/10/2022. [και στα ελληνικά: Catherine Samary: Μια ουκρανική αριστερά οικοδομείται σε πολλά μέτωπα, 18/10/2022].
8G. Haupt, M. Löwy, C. Weill, Les Marxistes et la question nationale, L’Harmattan, 1997 ; D. Finn, « Two centuries of the national question », Jacobin, 15/02/2023.
9H.Perekhoda, « Lénine a-t-il inventé l’Ukraine ? Poutine et les impasses du projet impérial russe », dans L’Invasion de l’Ukraine. Histoires, conflits et résistances populaires, La Dispute, 2022.
10K. B. Anderson, Marx aux antipodes. Nations, ethnicité et sociétés non occidentales, Syllepse, 2015.
11Lénine, « La Révolution socialiste et le droit des nations à disposer d’elles-mêmes », 1916 ; C. Samary, « Le Prisme de l’autodétermination des peuples. L’enjeu ukrainien », dans L’Invasion de l’Ukraine, που προαναφέρθηκε.
12L. Vogel, « Ukraine : le travail et la guerre », Magazine de l’Institut syndical européen n° 28, 2nd semestre 2023.
13O. Dutchak, « Des tensions s’accumulent dans la société ukrainienne en raison des politiques néolibérales imposées par le gouvernement », Συνομιλία με τον P. Le Tréhondat, 03/02/24. [και στα ελληνικά: Ουκρανία: “Συσσωρεύονται οι εντάσεις εξαιτίας των κυβερνητικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών”].
14Βλέπε τις συζητήσεις G. Achcar και S. Kouvélakis στο Contretemps [βλέπε ελληνικά: Ο αντι-ιμπεριαλισμός σήμερα και ο πόλεμος στην Ουκρανία], A. Coll, « La gauche anticapitaliste et l’Ukraine », Contretemps, 12/01/23, D. Mastracci, « La gauche doit-elle soutenir l’envoi d’armes à l’Ukraine ? Une confrontation entre Taras Bilous et Dimitri Lascaris », Passage, 03/04/23 [Should Leftists Support Sending Weapons To Ukraine?].
15G. Achcar, « Leur anti-impérialisme et le nôtre », Contretemps, 18/04/21, C. Samary, « Quel internationalisme dans le contexte de la crise ukrainienne ? Les yeux grands ouverts contre les “campismes” borgnes », ESSF, janv. 2016.
16Z. M. Kowalewski, « La Conquête de l’Ukraine et l’histoire de l’impérialisme russe », Inprecor, juin 2023. [και στα ελληνικά: Η κατάκτηση της Ουκρανίας και η ιστορία του ρωσικού ιμπεριαλισμού, του Zbigniew Marcin Kowalewski]
17C. Samary, « Pas de “LEXIT” sans “Une autre Europe Possible” – à partir de luttes dans/hors/contre l’UE », CADTM, 23/08/16.
18G. Achcar, La Nouvelle Guerre froide, Éd. du Croquant, 2023.
19P. Rousset et M. Johnson, « En solidarité avec la résistance ukrainienne, pour un mouvement international contre la guerre », Contretemps, 11/04/22.
20Απόφαση που υιοθέτησε η Sotsialnyi Rukh στις 31/01/24 «From Ukraine to Palestine – Occupation is a Crime».
ΤΠΤ - "4" 
