του Alain Krivine
Η πολιτική διάσταση της καπιταλιστικής κρίσης και τα καθήκοντά μας
[Στη μνήμη του συντρόφου μας που χάσαμε, αναδημοσιεύουμε εδώ ένα από τα τελευταία κείμενα που μας παραχώρησε και δημοσιεύσαμε στον «Σπάρτακο» το 2017]
Η πολιτική υποχώρηση
Ο κόσμος γνωρίζει σήμερα μια πρωτόγνωρη κρίση, με πολιτικές επιπτώσεις που είναι απρόβλεπτες. Κρίση που είναι οικονομική, οικολογική, κοινωνική, πολιτική και οδηγεί σε μια κατάσταση όπου πολλοί αισθάνονται χαμένοι, σα να έχουν χάσει κάθε μπούσουλα. Οι έννοιες αριστερά ή δεξιά μοιάζουν να έχουν εξαφανιστεί, καθώς η αριστερά συχνά ασκεί πολιτική δεξιάς και η δεξιά συνήθως προσκολλάται στην άκρα δεξιά. Η ίδια η άκρα αριστερά διχάζεται ανάμεσα σε οπορτουνιστικά ρεύματα, που πάνω κάτω προσκολλούνται στην κλασική αριστερά, και σε σεχταριστικά ρεύματα, που θεωρητικοποιούν μετά χαράς την απομόνωσή τους.
Στην πηγή αυτής της γενικευμένης σύγχυσης βρίσκεται μια οικονομική κρίση που αναδιοργανώνει τον κόσμο, ιδιαίτερα το προλεταριάτο, χωρίς οι αντικαπιταλιστικές δυνάμεις να είναι για την ώρα σε θέση να προσφέρουν πειστικές εναλλακτικές προοπτικές.
Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η σοσιαλδημοκρατία απονομιμοποιείται και το ίδιο συμβαίνει και με τη φιλελεύθερη δεξιά, ενώ ταυτόχρονα όλο αυτό συχνά διεξάγεται προς όφελος λαϊκιστικών, εθνικιστικών, ή καμιά φορά ακόμα και φασιστικών, και πάντως ρατσιστικών και αντιμεταναστευτικών δυνάμεων. Έτσι βλέπουμε τη νίκη του Τραμπ στις ΗΠΑ, την άνοδο του Εθνικού Μετώπου στη Γαλλία, την άνοδο του UKP στη Μεγάλη Βρετανία, του Πέπε Γκρίλο στην Ιταλία, όπως και τις ήττες της “αριστεράς” στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής -και δε μιλάμε καν για τις δικτατορικές τάσεις σε Τουρκία ή και στις Φιλιππίνες ούτε για την αποτυχία των αραβικών επαναστάσεων, που είχαν προσφέρει τόσο μεγάλες ελπίδες, και όμως οδήγησαν σε αιματοβαμμένους θρησκευτικούς εξτρεμισμούς απουσία πειστικών προοδευτικών εναλλακτικών προοπτικών. Σήμερα η Daesh (Isis=Ισλαμικό Κράτος), χωρίς να είναι το ίδιο πράγμα, παίζει ωστόσο το ρόλο που στην Ευρώπη παίζει ο φασισμός.
Μπορούμε επομένως να μιλήσουμε για “κρίση της αστικής δημοκρατίας”, με την έννοια ότι η πλειονότητα του πληθυσμού εγκαταλείπει, σε εκλογικό επίπεδο, τα παραδοσιακά κόμματα, για να καταφύγει είτε σε νέους λαϊκιστικούς σχηματισμούς είτε σε αποχή. Και δε χρειάζεται να μιλήσουμε για την κρίση των ΚΚ, που και αυτά έχασαν εκεί όπου ήταν ισχυρά (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία,…), έστω και αν υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις, στην Πορτογαλία, την Ελλάδα, την Κούβα.
Το παράδοξο είναι ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, βλέπουμε ότι δεν είναι τα αντικαπιταλιστικά κόμματα που επωφελούνται από την κρίση του καπιταλισμού, αλλά η άκρα δεξιά. Οι εξαιρέσεις των Podemos στην Ισπανία ή του Σύριζα στην Ελλάδα προσέκρουσαν πολύ γρήγορα στη βία του καπιταλιστικού συστήματος και οι δισταγμοί τους απέναντι στη δικτατορία του, τις διάβρωσε με βίαιες αντιπαραθέσεις και τις οδήγησε σε διασπάσεις.
Σε αυτή την περίοδο απελπισίας, όπου καμία εναλλακτική προοπτική δεν εμφανίζεται και όπου η καταστολή των κυβερνώντων είναι όλο και πιο σκληρή, το αντανακλαστικό του “ο καθένας για τον εαυτό του” αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε ένα ρατσιστικό πλαίσιο που βρίσκει λαϊκό ρίζωμα μέσα από τη θεματική “οι μετανάστες μας παίρνουν τους μισθούς, τα σπίτια, τα επιδόματα, κλπ., …”. Οι μετανάστες παίρνουν σήμερα τη θέση που είχαν οι Εβραίοι στην εποχή του ναζισμού. Επιτρέπουν στους καπιταλιστές να αποφύγουν τις ευθύνες τους και χρησιμεύουν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι απέναντι στην κρίση.
Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι, εάν το προλεταριάτο, με την αληθινή έννοια της λέξης, είναι πολύ πιο πολυπληθές από ποτέ και ότι σε αυτό εξακολουθεί να εναπόκειται ο κρίσιμος ρόλος, ωστόσο έχει υποστεί και μεγάλες μετατροπές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ διασπασμένο, με κολοσσιαίες διαφοροποιήσεις στους μισθούς και στο επίπεδο ζωής, ανάμεσα σε αυτόν(ήν) που δουλεύει με σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου και σε αυτόν(ήν) που έχει απλώς σύμβαση έργου ή πληρώνεται με το κομμάτι, ή ακόμα τον άνεργο, τον τεχνικό, το μηχανικό, ή μεταξύ γυναίκας και άνδρα. Και αυτό χωρίς να μιλήσουμε για το κλείσιμο των μεγάλων εργοστασίων προς όφελος πολλών μικρών μονάδων. Για παράδειγμα, το εργοστάσιο της Renault στη Μπιγιανκούρ (Παρίσι), στη Γαλλία, απασχολούσε το 1968 πάνω από 30.000 εργαζόμενους, και οι 2.000 ήταν μέλη του γαλλικού ΚΚ. “Όταν η Renault φτερνίζεται, η Γαλλία συναχώνεται”, έλεγαν τότε. Όμως αυτό πλέον δεν υπάρχει. Και το ίδιο έχει γίνει και με τα ανθρακωρυχεία.
Η ταξική συνείδηση σαν τέτοια υπάρχει μόνο σε μια μειονότητα, ενώ για την πλειονότητα αυτό που επικρατεί είναι η ατομική σωτηρία. Σε αυτό ακριβώς εγγράφεται και η κρίση των ΚΚ, καθώς και η προσκόλληση όλο και πιο έντονα των συνδικαλιστικών ηγεσιών στα παιχνίδια της εργοδοσίας. Στην Ελλάδα ή στη Γαλλία, όπως και στο Βέλγιο, στην Αγγλία, στην Πολωνία ή στην Κολομβία, οι διαδηλώσεις διαδέχονται η μια την άλλη, συχνά με μεγάλη απήχηση και επιτυχία, όμως χωρίς συντονισμό, ούτε γενίκευση.
Η κοινωνική υποχώρηση
Η πολιτική απόγνωση, που σχετίζεται με την απουσία πειστικής εναλλακτικής προοπτικής καθώς και με τα παιχνίδια των συνδικαλιστικών ηγεσιών, δεν εμποδίζει από την άλλη να αναπτυχθούν πολύ μεγάλες κοινωνικές κινητοποιήσεις, που προσπαθούν να αντισταθούν στις εργοδοτικές επιθέσεις -οι οποίες επίσης είναι πρωτόγνωρης βίας. Απέναντι στην κρίση, η εργοδοσία, με τη βοήθεια όλων των δυνάμεων που δεν θέλουν ή δεν τολμούν να θέσουν σε αμφισβήτηση την εξουσία της, επιβάλλει σε όλες τις χώρες μια πρωτοφανή πολιτική λιτότητας, με επιδείνωση του χρέους, αλλά σε αυτό το πλαίσιο οι τοπικοί και συγκεκριμένοι αγώνες παίρνουν όλο και πιο ριζοσπαστικούς τόνους για την υπεράσπιση ενός εργοστασίου, μιας κοινωνικής ή οικολογικής κατάκτησης ή για να στηριχτούν τα δικαιώματα των γυναικών. Είδαμε, έτσι, μεγάλες διαδηλώσεις στο Βέλγιο, στη Γαλλία, την Ιταλία, την Πολωνία ή τη Βραζιλία.
Για να καταλάβουμε την κατάσταση αυτή πρέπει να δούμε τρία στοιχεία. Πρώτα-πρώτα, μια γενικευμένη δυσαρέσκεια κατά της πολιτικής της λιτότητας και τη διαφθορά, με όποιους και να είναι στην εξουσία, και με πολύ σκληρές και ριζοσπαστικές αντιδράσεις. Όμως, δεύτερον, ταυτόχρονα μια γενικευμένη καχυποψία κατά των κομμάτων και των συνδικαλιστικών ηγεσιών, που αποφεύγουν να οργανώσουν την αντίσταση αυτή. Τέλος, τρίτον, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι παντού αυτοί οι κοινωνικοί αγώνες, σε εθνική (ή πολιτική) κλίμακα, οδηγήθηκαν σε αποτυχία.
Βέβαια, για να περάσουν οι πολιτικές αυτές λιτότητας, οι κυβερνήσεις αυξάνουν την καταστολή και σε πολλές χώρες περνάνε νέα νομοθετήματα για την ασφάλεια. Αλλά αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι τα κόμματα της αριστεράς έχουν απαξιωθεί και το ίδιο και τα συνδικάτα, αν και κάπως λιγότερο, καθώς αυτά εξακολουθούν να είναι ακόμα σε θέση, παρά τις εσωτερικές τους διαιρέσεις, να οργανώνουν μεγάλες κινητοποιήσεις, όπως στη Γαλλία (CGT), στη Μεγάλη Βρετανία (TUC), στο Βέλγιο (FGTB) ή στην Ιταλία (FIOM). Και, αν υπήρξαν σημαδιακές μαζικές συσσωματώσεις όπως οι “Nuits debout” στη Γαλλία, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον πολύ αδύναμο -σχετικά- αριθμό τους (3.000 συγκεντρωμένοι βράδυ στο Παρίσι στις καλύτερες στιγμές…) καθώς και ένα ιδιαίτερο κοινωνικό ρίζωμα: νέοι, άνεργοι, φοιτητές, …, αλλά σχεδόν παντού επίσης απουσία της ίδιας της εργατικής τάξης.
Έτσι, οι πολιτικές κινητοποιήσεις τείνουν να αντικατασταθούν από κοινωνικές ή οικολογικές κινητοποιήσεις και η υπεράσπιση της καθημερινής ζωής τείνει να πάρει την προτεραιότητα σε σχέση με τα συμφέροντα της τάξης.
Και όλα αυτά σε έναν κόσμο πολέμων και μετακινήσεων πληθυσμών. Πράγματι, παρά τα επιφαινόμενα, ο πόλεμος ανθεί σε πάρα πολλά μέρη, στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη, κλπ., με τις επιπτώσεις του, τους εκατοντάδες χιλιάδες δηλαδή ανθρώπους που προσπαθούν να ξεφύγουν από την καταστολή και τους βομβαρδισμούς και που, με κίνδυνο της ζωής τους, προσπαθούν να περάσουν τη Μεσόγειο. Στη Γαλλία, στη Γερμανία ή σε άλλες χώρες αυτό γίνεται αφορμή για συζητήσεις γύρω από την “υποδοχή των μεταναστών”, με κύματα πρωτόγνωρου ρατσισμού που χρησιμοποιούν τα εθνικιστικά ή φασιστικά μορφώματα, τα οποία βρίσκονται ήδη σε πλήρη άνοδο.
Οι παλιές συμμαχίες έχουν διαρρηχτεί και μπορούμε πλέον να βλέπουμε δίπλα-δίπλα τον Πούτιν και τον Μπασάρ Ελ Ασάντ, ενώ ο Ομπάμα προχωράει σε μια μικρή αλλαγή ακριβώς πριν παραδώσει την προεδρεία των ΗΠΑ στον αντιδραστικό “τρελό” Τράμπ. Με λίγα λόγια, είναι ένας κόσμος που αλλάζει, αλλά προς την κακή κατεύθυνση, με νίκη του Brexit και των εθνικιστών της Μεγάλης Βρετανίας ή της δεξιάς στη Λατινική Αμερική, χωρίς να μιλήσουμε καν για τις δικτατορικές τάσεις σε Τουρκία ή στις Φιλιππίνες.
Το πρόβλημα, επιπλέον, είναι ότι δεν έχουμε πια να κάνουμε με κλασικούς πολέμους μεταξύ κρατών, όπου συγκρούονται στρατοί, αλλά έχουμε απέναντί μας στρατιωτικές επεμβάσεις, άμεσες ή με πληρεξουσιοδότηση, βομβαρδισμούς, επεμβάσεις μυστικών υπηρεσιών. Με λίγα λόγια, έχουμε ένοπλους αγώνες επιρροής, με κίνητρο την εξασφάλιση πετρελαίων και κερδών.
Ο ρόλος της άκρας αριστεράς σε αυτό το χάος
Είναι ζωντανή, αλλά εξασθενημένη, διαιρεμένη, ελάχιστα φερέγγυα και, ωστόσο, απολύτως αναγκαία! Στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια αντικαπιταλιστική αριστερά που καταφέρνει να ενώνεται στις μεγάλες συγκρούσεις, αλλά που χάνεται στις διαιρέσεις και στο σεκταρισμό σε κάθε υποχώρηση ή αποτυχία.
Επιπλέον, η περίοδος είναι ευνοϊκή για την ανάπτυξη είτε οπορτουνιστικών ρευμάτων, που επιλέγουν το δρόμο της ευκολίας και την απόρριψη των επαναστατικών προοπτικών από τη μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού που βρίσκεται σε απόγνωση είτε, αντίθετα, σεκταριστικών ρευμάτων που θεωρητικοποιούν την απομόνωσή τους. Τα πρώτα εντάσσονται σε αριστερά ρεφορμιστικά ρεύματα και τα δεύτερα δελεάζονται από τις σέκτες.
Στη δύσκολη περίοδο που αντιμετωπίζουμε, πρέπει να προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τους δύο αυτούς δελεασμούς, που οδήγησαν σε διασπάσεις στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Αργεντινή ή στη Βενεζουέλα. Επανενοποιήσεις, όπως γίνεται σήμερα στη Γερμανία, είναι πολύ σπάνιες, ενώ οι δισταγμοί του Podemos ή του Σύριζα, που αρνούνται να συγκρουστούν με την καπιταλιστική εξουσία, κοστίζουν πολύ ακριβά, ακριβώς στο ύψος των ελπίδων που είχαν δημιουργήσει.
Όλο το πρόβλημα είναι να μπορέσει κανείς να πάει προσωρινά ενάντια στο ρεύμα, προσπαθώντας όμως να γίνει πειστικός συγκεκριμενοποιώντας τις απαντήσεις μας στην κρίση, και παραμένοντας ταυτόχρονα σταθερός στη διάγνωση της αδυναμίας να μεταρρυθμιστεί το σημερινό σύστημα σε κρίση. Για αυτό και πρέπει να παραμείνουμε ανοιχτοί στις συζητήσεις και σε όλες τις κοινές δράσεις, όταν έχουν σωστή κατεύθυνση, αλλά να αρνηθούμε τις συμβιβαστικές συμμαχίες. Αυτόν τον τύπο δυσκολιών είναι που αντιμετωπίζουμε στη Γαλλία, στην Ελλάδα ή στην Αργεντινή.
Σήμερα, στις περισσότερες χώρες, η επίσημη αριστερά έχει απαξιωθεί, ιδιαίτερα τα σοσιαλιστικά κόμματα και τα κομμουνιστικά κόμματα -όπου υπάρχουν. Επιπλέον, οι ίδιες οι έννοιες “αριστερά” και “δεξιά” συχνά είναι ακατάληπτες, καθώς η αριστερά στην εξουσία ασκεί πολιτικές δεξιάς. Όλα αυτά επιτρέπουν την ανάπτυξη των εθνικιστών ή την αποχή.
Όμως, είναι το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα που βρίσκεται στη βάση και είναι ο δικός μας ρόλος να το αποκαλύψουμε ακόμα και αν, για μια στιγμή, βρεθούμε απομονωμένοι. Η αποτυχία των ρεφορμιστών, η βία των καπιταλιστικών επιθέσεων και οι επερχόμενες κινητοποιήσεις μάς προσφέρουν πολλές ευκαιρίες. Αλλά θα πρέπει και να τις αρπάξουμε με ευφυΐα, με αποφασιστικότητα, με ανοιχτό πνεύμα. Πολλά καθήκοντα μας περιμένουν κατά τα χρόνια που έρχονται. Είναι δύσκολο, αλλά και ενθαρρυντικό.
Alain Krivine
10/1/2017
[Σπάρτακος αρ.124, Μάρτης 2017]
Επίσης στο site μας, μπορείτε να δείτε και την άμεση τοποθέτηση του σ.Αλέν Κριβίν για τα «κίτρινα γιλέκα»: Επιστροφή στην πραγματικότητα, Νοέμβρης 2018
ΤΠΤ - "4" 
[…] “Η πολιτική διάσταση της καπιταλιστικής κρίσης και τα…[στη μνήμη του συντρόφου μας, αναδημοσιεύουμε ένα από τα τελευταία κείμενα που μας παραχώρησε και δημοσιεύσαμε στον «Σπάρτακο» το 2017] […]