του Ilya Budraitskis
Πούτιν: Βήμα πίσω με τη μορφή προώθησης
«Στην απόφαση να αναγνωριστεί η ανεξαρτησία των Δημοκρατιών του Ντονμπάς, υπάρχει ίσως η επιθυμία να μεταφερθεί η ουκρανική κρίση σε πιο τοπική κλίμακα«, λέει ο Ρώσος πολιτικός επιστήμονας και ακτιβιστής.
Μετά από μια μακρά ιστορική εξόρμηση για την τσαρική αυτοκρατορία, την εξέλιξη της ΕΣΣΔ και το «λάθος» του Λένιν να παραχωρήσει υπερβολική αυτονομία στις «εθνικές πραγματικότητες» στη ρωσική επικράτεια, χθες ο Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε την απόφασή του να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των “Δημοκρατιών” του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στο Ντονμπάς. Την απόφαση αυτή ακολούθησε αμέσως η αποστολή ειρηνευτικών στρατευμάτων στα ανατολικά εδάφη της Ουκρανίας, τα οποία είχαν αποσπαστεί de facto από την κεντρική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 2014-2015.
Τα σενάρια που ανοίγονται είναι πολλά και αβέβαια. Σίγουρα αυτό που συμβαίνει αυτές τις ώρες αποτελεί την πιο συγκεκριμένη εξέλιξη από την αρχή της «κρίσης» στην Ανατολική Ευρώπη, η οποία μέχρι τώρα διαδραματιζόταν κυρίως σε επίπεδο διπλωματικών απαιτήσεων και απειλητικών στρατηγικών κινήσεων. Οι συμφωνίες του Μινσκ, οι οποίες, αν και δεν τηρήθηκαν από καμία από τις δύο πλευρές, αποτελούσαν το μοναδικό πλαίσιο εντός του οποίου θα ήταν δυνατόν να αναζητηθεί λύση με διαπραγματεύσεις για την κατάσταση στο Ντονμπάς, έχουν διαλυθεί πλήρως. Η Ουκρανία δηλώνει ότι δεν είναι διατεθειμένη να παραχωρήσει κανένα από τα εδάφη της, ενώ η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν ξεκινήσει κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Και όμως, δεν είναι βέβαιο ότι δεν βρισκόμαστε σε ένα είδος αποκλιμάκωσης, μια «άμβλυνση» της σύγκρουσης, ή τουλάχιστον μια αποκλιμάκωση με αναγωγή της σε πιο τοπική και λιγότερο μεγάλη κλίμακα απ’ ό,τι φαινόταν προηγουμένως.
Μιλήσαμε γι’ αυτό με τον Ρώσο πολιτικό επιστήμονα και ακτιβιστή Ilyà Budraitskis.
Francesco Brusa: Περιμένατε μια τέτοια ομιλία από τον Πούτιν;
Ilya Budraitskis: Η βασική λογική που εξέφρασε ο Πούτιν σε αυτή την ομιλία του ήταν να αρνηθεί ουσιαστικά την ίδια την ύπαρξη της Ουκρανίας για ιστορικούς λόγους, δηλαδή να ισχυριστεί ότι πρόκειται για ένα «τεχνητό έθνος». Η Ουκρανία, στη σημερινή της μορφή, δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από απλό προϊόν των λαθών του Λένιν. Και αυτό αποτελεί, σύμφωνα με τον Πούτιν, τη βάση όχι μόνο για την έναρξη ενός υποθετικού πολέμου εναντίον της γειτονικής χώρας, αλλά ακόμη και για την «διαγραφή» της ως αυτοτελούς οντότητας, καθώς η ύπαρξή της δεν θα μπορούσε να δικαιολογηθεί ούτε από τις τρέχουσες συνθήκες ούτε από την ιστορία.
Με αυτό αφετηρία, και με έναν κάπως περίεργο τρόπο, ο Πούτιν κατέληξε λοιπόν στην αναγνώριση των Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, ένδειξη του ότι η ομιλία του είχε και άλλες πτυχές και φιλοδοξίες. Υπάρχουν πράγματι φήμες ότι η ομιλία προετοιμάστηκε πριν από τη χθεσινή εκδήλωση με σκοπό να δικαιολογήσει μια μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, και η κατακλείδα της άλλαξε κατά στην πορεία, για να τονιστεί αυτή η (προφανώς πιο πρόσφατη) απόφαση να δοθεί πλήρης αναγνώριση στις Δημοκρατίες του Ντονμπάς.
Είναι ενδιαφέρον ότι η ομιλία του Πούτιν επικεντρώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στο παρελθόν, αλλά ελάχιστα ή τίποτα δεν λέχθηκαν για το μέλλον, είτε σε σχέση με τις ανεξάρτητες δημοκρατίες είτε με το τι πρέπει να περιμένει ο ρωσικός πληθυσμός. Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε τι σημαίνει στην πραγματικότητα αυτή η αναγνώριση. Νομίζω ότι πρόκειται για μια κίνηση του Πούτιν για να καταγράψει και να κατοχυρώσει περαιτέρω τη σημερινή κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, στο Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ υπάρχουν ήδη θεσμοί που είναι de facto ανεξάρτητοι από το Κίεβο, υπάρχουν ρωσικά στρατεύματα, ενώ οι συμφωνίες του Μινσκ δεν εφαρμόστηκαν ποτέ στην πράξη. Έτσι, ο Ρώσος πρόεδρος αναγνωρίζει αυτή την de facto κατάσταση πραγμάτων.
Francesco Brusa: Τι θα μπορούσε να αλλάξει;
Ilya Budraitskis: Από τη σκοπιά όσων ζουν στα εδάφη των ανεξάρτητων δημοκρατιών -οι οποίοι βρίσκονται ανάμεσα στα πυρά των δύο πλευρών και χωρίς να εφαρμόζονται οι συμφωνίες του Μινσκ- η αναγνώριση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κάτι θετικό. Η κατάσταση μη αναγνώρισης που συνεχίζεται μέχρι σήμερα ήταν, από την πλευρά τους, αρνητική: πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ελπίζουν να ενσωματωθούν επιτέλους σε μια κρατική μορφή, είτε πρόκειται για την Ουκρανία είτε για τη Ρωσία. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί από τους κατοίκους του Ντονμπάς είχαν μετακινηθεί είτε προς τη μία είτε προς την άλλη πλευρά. Νομίζω ότι αυτό που διακυβεύεται γι’ αυτούς δεν είναι η ανεξαρτησία, αλλά η δυνατότητα να γίνουν κανονικοί πολίτες ενός υπάρχοντος κράτους: δεν έχουμε να κάνουμε με μια συγκεκριμένη μειονότητα, αλλά με μια ομάδα ανθρώπων με μικτή ταυτότητα.
Από την άλλη πλευρά, τα τελευταία οκτώ χρόνια, η ιδέα μιας ανεξάρτητης δημοκρατίας έχει χάσει σημαντικά σε δημοτικότητα και νομιμοποίηση: οι ηγεσίες των κινημάτων ανεξαρτησίας εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο (κάποιοι σκοτώθηκαν, άλλοι απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις Δημοκρατίες αυτές). Και από πολλά σχόλια που έχουν αναρτήσει οι κάτοικοι του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στο διαδίκτυο κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κλιμάκωσης είναι σαφές ότι δεν εμπιστεύονται τις εκεί αρχές.
Προφανώς, η αναγνώριση από τον Πούτιν σημαίνει το οριστικό τέλος των συμφωνιών του Μινσκ, το τέλος της ιδέας ότι υπάρχει εσωτερική σύγκρουση στην Ουκρανία και ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης του Κιέβου και των αυτοανακηρυχθέντων αρχών στο Ντονμπάς. Έτσι, το κεντρικό ερώτημα αφορά τη μορφή που θα πάρουν οι σχέσεις μεταξύ αυτών των εδαφών και της Ουκρανίας. Από τη σκοπιά του Κιέβου, η αναγνώριση από τη Ρωσία της ανεξαρτησίας του Ντονμπάς (η επίσημη αναγνώριση, υπογραμμίζω, αυτού που στην πράξη ίσχυε εδώ και χρόνια) θα μπορούσε παραδόξως να αποτελέσει κάτι χρήσιμο. Στην πραγματικότητα, το Κίεβο δεν θέλει να επανεντάξει πλήρως το Ντονέτσκ και το Λουγκάνσκ, επειδή πρόκειται για μια περιοχή που στερείται πλέον υποδομών και όπου ο πληθυσμός τους σαφώς δεν είναι «φιλικός». Επιπλέον, η θέση της Ουκρανίας ήταν πάντοτε ότι δεν θέλει να συνδιαλλαγεί με τις αρχές αυτών των ανεξάρτητων Δημοκρατιών, καθώς από την αρχή αρνιόταν ότι η σύγκρουση ήταν “εμφύλιου πολέμου” και τη θεωρούσε ως σύγκρουση με τη Ρωσία.
Francesco Brusa: Τι έχει λοιπόν στο μυαλό του ο Πούτιν;
Ilya Budraitskis: Νομίζω ότι από τη σκοπιά του Ρώσου προέδρου η χθεσινή απόφαση είναι ένα είδος «βήμα πίσω». Αν θυμηθούμε τα αιτήματα που διατυπώθηκαν προς το ΝΑΤΟ τον περασμένο Δεκέμβριο, η βασική επιθυμία του Πούτιν ήταν να αντιμετωπίζεται επί ίσοις όροις με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε θέματα ασφάλειας παγκόσμιας κλίμακας. Όμως, τώρα, η δυναμική μετατίθεται σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή στο Ντονμπάς. Κάποιοι λένε, μάλιστα, ότι αυτή η «μετατόπιση εστίασης» είναι συμφωνημένη ή τουλάχιστον ότι συζητήθηκε εκ των προτέρων με τον Μακρόν και τον Σολτς (με τους οποίους ο Πούτιν είχε συνομιλίες προχθές). Για τον Ρώσο πρόεδρο, αυτή μπορεί να είναι μια πολύ συμφέρουσα διέξοδος από την κρίση: μπορεί να παρουσιάσει στον λαό του μια αποκλιμάκωση της σύγκρουσης, αλλά είναι επίσης και ένα είδος νίκης, μια εδαφική κατάκτηση της χώρας.
Francesco Brusa: Ποιες είναι οι αντιδράσεις στη Ρωσία;
Ilya Budraitskis: Νομίζω ότι ο Πούτιν πιστεύει ότι ένα μεγάλο μέρος του ρωσικού πληθυσμού νοιάζεται πραγματικά για την «αυτοκρατορική» εμβέλεια της χώρας του και ως εκ τούτου επιθυμεί μια πιο ισχυρή θέση στη διεθνή σκηνή. Ωστόσο, πιστεύω ότι αυτό είναι τελείως άστοχο. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, φαίνεται ξεκάθαρα ότι η προσοχή των περισσότερων ανθρώπων στη Ρωσία σήμερα στρέφεται σε εσωτερικά και όχι σε παγκόσμια ζητήματα: στην οικονομική κρίση, στον πληθωρισμό (που έχει επιδεινωθεί πολύ, δεν πρέπει να ξεχνάμε, από την ίδια την κλιμάκωση του τελευταίου καιρού)… Και, κυρίως, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περίπου το 60% των ανθρώπων φοβάται τον πόλεμο.
Έτσι, νομίζω ότι με την απόφαση να αναγνωριστεί η ανεξαρτησία των Δημοκρατιών του Ντονμπάς, ο Πούτιν μπορεί να παρουσιάσει στους πολίτες του ένα είδος νίκης ή απόδειξης ότι υπερασπίζεται τους ρωσικούς πληθυσμούς, από την άλλη πλευρά των συνόρων, και ταυτόχρονα να δείξει πώς μειώνονται οι κίνδυνοι μιας θερμής σύγκρουσης. Ωστόσο, ενώ υπάρχει συναίνεση ως προς το αίσθημα φόβου, υπάρχει ταυτόχρονα μεγάλη διχογνωμία για το πώς να ερμητευτεί ο πόλεμος αυτός: κάποιοι θεωρούν ότι πρόκειται για επίθεση του ΝΑΤΟ, άλλοι για προσωπική πρωτοβουλία του Πούτιν, κ.λπ.
Francesco Brusa: Στην ομιλία του, ο Ρώσος πρόεδρος κατηγόρησε ουσιαστικά τις ουκρανικές ελίτ ότι είναι μαριονέτες στα χέρια άλλων…
Ilya Budraitskis: Προφανώς, αυτή η προσέγγιση του Πούτιν είναι λανθασμένη και εντελώς επικίνδυνη από την άποψη των διεθνών σχέσεων. Με τέτοιες υποθέσεις, θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει κι άλλο: με αυτή τη λογική, οι βαλτικές δημοκρατίες δεν υπάρχουν, είναι απλώς μαριονέτες στα χέρια του ΝΑΤΟ, όπως ακριβώς και η ίδια η Ιταλία είναι πλήρως στα χέρια των ατλαντικών συμφερόντων, κ.λπ., κ.λπ. Στην πραγματικότητα, ο Πούτιν αναγνωρίζει πλήρη κυριαρχία και νομιμότητα διαλόγου μόνο με τις ΗΠΑ και θα ήθελε να διαπραγματευτεί και να συζητήσει ο,τιδήποτε μαζί τους, αλλά χωρίς να αναγνωρίζει ως συνομιλητές τις χώρες το μέλλον των οποίων είναι να αποφασιστεί (π.χ. η Ουκρανία).
Αντιθέτως, η ρητορική του στρατηγική τείνει να «απο-υποκειμενοποιήσει” και να απονομιμοποιήσει τις εθνικές πραγματικότητες στην ανατολική Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας (που είναι ίσως το θεσμικό όργανο με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Ρωσία) που προηγήθηκε της συνέντευξης τύπου του Πούτιν, ο επικεφαλής της Εθνικής Φρουράς, Ζολότοφ, υποστήριξε ότι τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας δεν είναι με την Ουκρανία, είναι απευθείας με τις ΗΠΑ!
Και σε αυτό προστέθηκε η έμφαση στην «απο-κοινοτικοποίηση» ….
Ο Πούτιν εξέφρασε ένα πολύ σαφές ιστορικό όραμα για το πώς πρέπει να γίνει κατανοητή η ρωσική πραγματικότητα, κατά την άποψή του: σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, η Ρωσική Αυτοκρατορία αντιπροσώπευε μια θετική πραγματικότητα, η Ρωσία (συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας) προήλθε από εκεί και ο Λένιν έκανε ένα μεγάλο λάθος επειδή δημιούργησε τις διάφορες εθνικές δημοκρατίες. Τις δημιούργησε επειδή είχε κάποιες ουτοπικές και επαναστατικές ιδέες, που ήταν εντελώς λανθασμένες και εξακολουθούν να δημιουργούν προβλήματα και τώρα.
Αλλά μετά τον Λένιν ήρθε ο Στάλιν, που, με αυτή την έννοια, ήταν πιο αποτελεσματικός επειδή κυβέρνησε την ΕΣΣΔ με πιο συγκεντρωτικό τρόπο. Αυτό που δεν έκανε, ωστόσο, ήταν ότι δεν επισημοποίησε αυτόν τον συγκεντρωτισμό στο Σύνταγμα. Στη βάση αυτού στηρίχθηκαν οι εθνικιστικές ελίτ για να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους όταν κατέρρευσε η ΕΣΣΔ, με μόνο στόχο να αρπάξουν την εξουσία.
Αυτές είναι ιδέες που εκφράζει ο Πούτιν εδώ και μερικά χρόνια και, σε κάθε περίπτωση, η αρνητική αυτή στάση απέναντι στη μορφή του Λένιν είναι πάντως ανησυχητική. Γιατί, όταν μιλάει για «πραγματική απο-κοινοτικοποίηση», ο Ρώσος πρόεδρος ουσιαστικά εννοεί ότι θα μπορούσε να υπάρχει και απονομιμοποίηση της κομμουνιστικής ιδεολογίας στη χώρα μας: δηλαδή, κατά συνέπεια, μια απονομιμοποίηση και του ίδιου του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο είναι ούτως ή άλλως η κύρια δύναμη αντιπολίτευσης στον Πούτιν αυτή τη στιγμή.
Francesco Brusa: Υπάρχει κάποια διαφωνία με αυτή τη γραμμή;
Ilya Budraitskis: Στη Ρωσία τώρα οι δυνατότητες έκφρασης διαφωνίας είναι πολύ περιορισμένες. Οι διαδηλώσεις είναι βασικά παράνομες. Υπήρξαν πράγματι μερικές διαδηλώσεις κατά του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά ήταν μόνο μερικές δεκάδες άνθρωποι στη Μόσχα ή την Αγία Πετρούπολη. Νομίζω ότι ο λόγος της τόσο χαμηλής συμμετοχής δεν οφείλεται στη γενική αποδοχή των κινήσεων της χώρας μας στην Ουκρανία ή γενικότερα, αλλά στο γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι απλώς δεν έχουν καθαρή εικόνα για το τι συμβαίνει.
Τα επίσημα μέσα ενημέρωσης δίνουν πολύ συγκεχυμένες ερμηνείες: από τη μία πλευρά λένε ότι η Ουκρανία είναι εχθρός, από την άλλη ότι η Ρωσία είναι ένα ειρηνικό έθνος και επομένως δεν σκοπεύει με κανέναν τρόπο να οξύνει τη σύγκρουση. Αλλά ταυτόχρονα λένε ότι η ανεξαρτησία των Δημοκρατιών του Ντονμπάς πρέπει να διασφαλιστεί ακόμη και με κόστος στρατιωτικής επέμβασης, και ούτω καθεξής. Με λίγα λόγια, είναι πραγματικά δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιος επιτίθεται σε ποιον και για ποιους λόγους, και επομένως να τοποθετηθεί πολιτικά.
Ilya Budraitskis
22 Φεβρουαρίου 2022
Συνέντευξη στον Francisco Brusa για το Press Dinamo.
Και στα αγγλικά, στο International Viewpoint.
Μετάφραση: ΤΠΤ
ΤΠΤ - "4" 
[…] Ilya Budraitskis, Πούτιν: Βήμα πίσω με τη μορφή προώθησης, 22/2/2022 […]
[…] Ilya Budraitskis, Πούτιν: Βήμα πίσω με τη μορφή προώθησης, 22/2/2022 […]