Μίκης Θεοδωράκης [1925-2021]:
Μια μεγάλη λαϊκή φωνή… με φάλτσες πολιτικές νότες
Του Α.Σαρτζέκη
[ από το γαλλικό: L’Anticapitaliste ]
Με τον θάνατο του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, του «Μίκη» για όλο τον πληθυσμό, έσβησε ένας μύθος που συνίστατο στο να στολίζεται ο Μίκης με όλες τις αξίες της αριστεράς, όπως έκανε για πολύ καιρό η γαλλική ρεφορμιστική αριστερά.
Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε για τον Μίκη Θεοδωράκη είναι ότι, σε αντίθεση με τον υποδειγματικό αγωνιστή Μανώλη Γλέζο, ήταν πιστός στη (ρεφορμιστική και ριζοσπαστική) αριστερά σε όλη του τη ζωή, σε στράτευση και σε τοποθετήσεις, όπως ο ίδιος το έθετε, με όλη την αντιφατικότητά τους. Από αυτή την άποψη, ο σχεδόν αιώνας που έζησε ο Μίκης παραπέμπει κυρίως στις τραγωδίες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας (με την εξαίρεση του ΠΑΣΟΚ το 1981 και του ΣΥΡΙΖΑ το 2015, η χώρα γνώρισε στη διάρκεια αυτή μόνο φασιστικές, ακροδεξιές ή, στην καλύτερη περίπτωση, αντιδραστικές κυβερνήσεις) καθώς και στα αδιέξοδα στα οποία η κομμουνιστική, σταλινική ή «ανανεωτική» αριστερά βύθισε τον «λαό της αριστεράς». Αυτό που μένει είναι το έργο του συνθέτη, υπέροχο και περισσότερο από ποτέ διεγερτικό για τους σημερινούς και μελλοντικούς αγώνες!
Μια πολιτική πορεία χωρίς συνοχή παρά την αριστερή δυναμική
Στα νιάτα του, ο Μίκης εντάχθηκε στην ΕΟΝ: μια οργάνωση μαντρώματος της νεολαίας που είχε δημιουργήσει ο φασίστας δικτάτορας Μεταξάς. Όμως, το 1943, ο Μίκης προσχώρησε, όπως δεκάδες χιλιάδες ακτιβιστές, στην αντιναζιστική αντίσταση και εντάχθηκε στην ένοπλη οργάνωση του ΕΛΑΣ και στο ΚΚΕ. Μόλις η χώρα απελευθερώθηκε από την Αντίσταση, ο Τσόρτσιλ πέτυχε από τον Στάλιν την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ και εξαπέλυσε τα στρατεύματά του και τους ατιμώρητους φασίστες σε έναν εμφύλιο πόλεμο: ο Μίκης πολέμησε, ενώ επέκρινε τη γραμμή του ΚΚΕ, συνελήφθη και εξορίστηκε. Αργότερα, πήρε άδεια να πάει στο Παρίσι για να σπουδάσει μουσική. Με την επιστροφή του το 1960, δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, κάτι σαν τη γαλλική «ενωμένη αριστερά») και στη συνέχεια, μετά τη δολοφονία του (κεντροαριστερού) βουλευτή Λαμπράκη (βλ. ταινία «Ζ»), ίδρυσε με επιτυχία τη «Νεολαία Λαμπράκη», συνεχίζοντας μεταξύ άλλων τις μαραθώνιες «πορείες ειρήνης». Μπροστά στον κίνδυνο να κερδίσει τις εκλογές η κεντροαριστερά, οι ΗΠΑ προκάλεσαν το στρατιωτικό πραξικόπημα των συνταγματαρχών το 1967. Ο Μίκης συνελήφθη γρήγορα, αλλά μια διεθνής εκστρατεία πέτυχε την απελευθέρωσή του το 1970. Επιστρέφοντας στο Παρίσι, ήταν μια μορφή της αριστεράς κατά της χούντας, οργανώνοντας καλλιτεχνικές και αντιφασιστικές περιοδείες σε όλο τον κόσμο. Αυτά τα χρόνια ήταν επίσης εκείνα της μεγάλης διάσπασης του ΚΚΕ, μεταξύ ορθόδοξων και ευρωκομμουνιστών (πυρήνας του μελλοντικού ΣΥΡΙΖΑ), με τον Μίκη να κλίνει προς τους ευρωκομμουνιστές. Μετά την πτώση της χούντας το 1974 και τη συγκινητική και θριαμβευτική επιστροφή του στην Ελλάδα, δραστηριοποιήθηκε μεταξύ ΕΔΑ και ΚΚΕ και εξελέγη βουλευτής του τελευταίου το 1981 και το 1985.
Από το 1989 και μετά, η πορεία του έγινε πολύ χαοτική: έγινε υπουργός (άνευ χαρτοφυλακίου)… της δεξιάς (Νέα Δημοκρατία)! Για να πούμε την αλήθεια, όμως, τίποτα το εντυπωσιακό σε αυτό: επικεντρωνόμενοι σε μια αντιπασοκική γραμμή, τόσο το ΚΚΕ όσο και ο πυρήνας του μελλοντικού ΣΥΡΙΖΑ συμμάχησαν με τη Δεξιά το 1989… Από εκεί και πέρα, οι τοποθετήσεις του γίνονται όλο και πιο αντιφατικές, παλαντζάροντας ανάμεσα στη στήριξη της δεξιάς και στη στήριξη του ΣΥΡΙΖΑ, και κυρίως σε μια όλο και πιο εθνικιστική πορεία, παρά τις -αντίστροφες- τοποθετήσεις του για στήριξη του παλαιστινιακού ή του τουρκικού λαού! Αυτή η μόνιμη αντίφαση καθιστά τον Μίκη την πιο εμβληματική φιγούρα των κινδύνων που εγκυμονεί για την αριστερά (όχι μόνο τη ρεφορμιστική!) και την εργατική τάξη ο εθνικισμός, ο οποίος αποτελεί γάγγραινα στην Ελλάδα και ειδικότερα τα 20 τελευταία χρόνια. Οι τελευταίες του αντιφάσεις:
- Η τελευταία πολιτική εμφάνιση του Μίκη, τον Φεβρουάριο του 2018, ήταν ως ομιλητής σε μια συγκέντρωση που είχε καλέσει ο εθνικιστικός εσμός, όπου περιλαμβάνονταν ακόμα και ναζί, κατά της αναγνώρισης του κράτους της Βόρειας Μακεδονίας, με τον Μίκη να χαιρετίζει την παρουσία της «πατριωτικής» ακροδεξιάς…
- Ωστόσο, η τελευταία πολιτική επιθυμία του Μίκη ήταν να πεθάνει ως κομμουνιστής, όπως το αποκάλυψε ο γραμματέας του ΚΚΕ, με την κυβερνώσα ακραία δεξιά να μην μπορεί, έτσι, να τον κάνει «δικό της» ήρωα.
Η μουσική φωνή μιας αριστερής συνείδησης στην Ελλάδα
Αν ο Μίκης αναγνωρίστηκε ως ένας σπουδαίος συνθέτης μουσικής δωματίου και συμφωνικής μουσικής, ωστόσο αυτό που τον έκανε τον μουσικό που ξεσήκωνε το κοινό του, στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο (αξέχαστες αναμνήσεις από τις φλογερές συναυλίες του στη Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 1970!), ήταν το μοναδικό του ταλέντο να συνδέει τη λαϊκή μουσική -ιδιαίτερα το ρεμπέτικο, το «ελληνικό μπλουζ» των εργατικών προαστίων, το τόσο προγραμμένο μέχρι τον Μίκη- με τα κείμενα των μεγαλύτερων σύγχρονων Ελλήνων ποιητών, κάνοντας όλες τις γενιές να τραγουδούν τα ποιήματα αγάπης και αντίστασης του Ρίτσου, του Σεφέρη και των άλλων Αναγνωστάκηδων. Έτσι, αν ο Μίκης μπορεί να μείνει στη μνήμη μας ως μια μεγάλη μορφή της Αριστεράς, είναι πάνω απ’ όλα για το μουσικό του έργο, τη δύναμη και την ελπίδα που πηγάζουν από αυτό και που μας επιτρέπουν να αντιστεκόμαστε στις χειρότερες στιγμές. Η τελική λέξη; Την Παρασκευή, μπροστά στην άγρια επίθεση των μπάτσων, οι φοιτητές που διαδήλωναν κατά της διάλυσης του πανεπιστημίου τραγουδούσαν το «Όταν σφίγγουν τα χέρια», διάσημο ποίημα του Ρίτσου μελοποιημένο από τον Μίκη!
Α.Σαρτζέκης, Αθήνα
Μετάφραση από το:
A. Sartzekis Mikis Theodorakis, une grande voix populaire… avec de fausses notes politiques L’Anticapitaliste, 10/9/2021.
[ Βλ. και γαλλικό πρωτότυπο εδώ ]
ΤΠΤ - "4" 
[…] Le même texte en traduction grecque – το ίδιο σε ελληνική μετάφραση […]