του Daniel Tanuro
Ο φύλακας άγγελος των πετρελαιάδων υπέρ των «μηδενικών καθαρών εκπομπών»
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας στο πλευρό του κλίματος
21/5/2021
Και πριν από την ίδρυσή του, ήδη από το 1948, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας1 ήταν πάντα ο φύλακας άγγελος του μεγάλου κεφαλαίου των ορυκτών. Παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων, συνεχίζει ατάραχος, εδώ και δεκαετίες, να παράγει κείμενα που στηρίζουν τις πολυεθνικές της ενέργειας και οδηγούν, έτσι, κατευθείαν στη μετατροπή της κλιματικής καταστροφής σε κατακλυσμό.
Και νά που τώρα ξαφνικά ο Οργανισμός βγάζει μια ειδική έκθεση που υπερασπίζεται μια αυστηρή και γρήγορη μείωση της κατανάλωσης άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου2. Εντασσόμενος στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, ο ΔΟΕ υποστηρίζει τώρα μια «ριζική αλλαγή» υπέρ ενός ενεργειακού συστήματος που να βασίζεται κατά πολύ στις ανανεώσιμες. Είναι ο μόνος τρόπος, παραδέχεται ξαφνικά, να καλυφθεί το χάσμα ανάμεσα στις δεσμεύσεις των κυβερνήσεων και στην πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί για να επιτευχθούν οι «μηδενικές καθαρές εκπομπές» ώς το 2050, με πιθανότητα μία στις δύο να μην ξεπεραστεί το +1,5οC αύξησης της θερμοκρασίας.
Επιβεβαίωση μιας καμπής
Η αλλαγή στα λόγια είναι αναμφισβήτητη. Και ασφαλώς και έχει και επιπτώσεις, γιατί ο ΔΟΕ επηρεάζει πολύ τις εθνικές ενεργειακές πολιτικές. Πώς να το εξηγήσουμε αυτό; Η έκθεση αυτή αποτελεί πρόσθετη ένδειξη, ιδιαίτερα σημαδιακή, για το ότι οι κυρίαρχοι κύκλοι του μεγάλου κεφαλαίου και των πολιτικών τους εκπροσώπων δεν μπορούν πλέον να αρνούνται τη σοβαρότητα της κλιματικής ανατροπής που αναπτύσσεται, ούτε τις αρνητικές τους επιπτώσεις για τα κέρδη και ούτε και τον μεγάλο κίνδυνο που διατρέχουν σε απώλεια συστημικής νομιμοποίησής τους, και κατά πρώτο λόγο στη νεολαία. Ο επαναπροσανατολισμός που συμβολίζεται από την επανένταξη του Τζο Μπάιντεν στη συμφωνία COP21 δεν αποτελεί, έτσι, μεμονωμένο συμβάν. Η κρίση που άνοιξε με την πανδημία επιτάχυνε την κίνηση αυτή θέτοντας τους υπεύθυνους μπροστά στο δίλημμα: Ποιά ανάκαμψη; Κατά τους επόμενους μήνες, ιδιαίτερα στην COP26, θα τους δούμε όλους να μοιράζουν πολλές «φιλόδοξες» υποσχέσεις, για να πρασινίσουν την οικονομία με τους νόμους της αγοράς.
Ο ΔΟΕ προσφέρει τα πολεμοφόδια για αυτό. Το σενάριό του, υποτίθεται ότι θα επιτρέψει να σωθεί το κλίμα (χωρίς προσωρινό ξεπέρασμα του +1,5ο -λέει ο ίδιος), να ανακάμψει η ανάπτυξη του ΑΕΠ (4% ετησίως, σύμφωνα με τον ΔΟΕ), να μειωθεί η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας (κατά 8%), να δημιουργηθούν εικοσιπέντε εκατομμύρια θέσεις εργασίας καθαρά και να μειωθεί και η φτώχεια (με καθολική πρόσβαση στην ενέργεια ώς το 2030), κλπ., κλπ. Οι κυβερνήσεις θα αντλήσουν από αυτά ένα κάρο πράγματα για να μας πετάνε στα μούτρα, θα είναι μια πραγματική γιορτή από greenwashing3 και προσάρτησης αμφισβητιών. Το μήνυμα έμμεσα θα είναι: ναι, σας καταλάβαμε, μη φοβάστε, η κατάσταση είναι υπό έλεγχο. Στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι λιγότερο από ποτέ υπό έλεγχο, όπως το μαρτυρούν ιδιαίτερα -απλώς παραδειγματικά, δυστυχώς- μια νέα μελέτη που εκτιμάει πως ο παγετός της Γροιλανδίας βρίσκεται στο χείλος της αποσύνθεσης4, ή ο αγώνας δρόμου για τους ορυκτούς πόρους στην Αρκτική5 ή, τρίτον, η συνεχής αύξηση των παγκόσμιων εκπομπών, ιδιαίτερα σπρωγμένων από της Κίνας6. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι κεντρικό για τα κοινωνικά κινήματα να καταγγείλουν τα καθησυχαστικά λόγια και να ξεμπλοκάρουν με δύναμη την πάλη για το κλίμα. Η ευθύνη των συνδικάτων, ιδιαίτερα, είναι μεγάλη, γιατί οι υποσχέσεις για μαζικές θέσεις εργασίας μέσα από τη «δίκαιη μετάβαση», τύπου ΔΟΕ, έχουν για μόνο στόχο να τους αλυσοδέσουν στον «πράσινο καπιταλισμό».
Ένα ριζοσπαστικό χρονοδιάγραμμα
Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το ριζοσπαστισμό των προτάσεων του ΔΟΕ σε σχέση με τη μείωση χρήσης ορυκτών. Αυτή βγαίνει με σαφήνεια από το χρονοδιάγραμμα των μέτρων που προτείνονται:
- 2021: απαγόρευση ανάπτυξης νέων κοιτασμάτων πετρελαίου και αερίου, απαγόρευση ανοίγματος νέων ορυχείων άνθρακα, επέκτασης των σημερινών ορυχείων άνθρακα, αδειοδότησης νέων σταθμών άνθρακα.
- 2025: απαγόρευση πώλησης λεβητών ορυκτών καυσίμων.
- 2030: εγκατάλειψη του κάρβουνου στις «αναπτυγμένες» οικονομίες. Εγκατάσταση ετησίως μιας αιολικής και ηλιακής ικανότητας 1.020 GW. Οι πωλήσεις νέων αυτοκινήτων να φτάσουν να είναι κατά 60% ηλεκτρικά. Να επιτευχθεί ουδετερότητα άνθρακα σε όλα τα νέα κτίρια.
- 2035: παραγωγή ηλεκτρισμού κατά 100% μηδενικών εκπομπών σε όλες τις «αναπτυγμένες» οικονομίες. Τέλος στην πώληση αυτοκινήτων με μηχανές εσωτερικής καύσης. Το 50% των νέων φορτηγών να είναι ηλεκτρικά.
- 2040: να κλείσουν παντού στον κόσμο όλοι οι σταθμοί κάρβουνου ή πετρελαίου. Να επιτευχθεί μια παραγωγή ηλεκτρισμού πλήρως μηδενικών καθαρών εκπομπών. Στην αεροπορία, να επιτευχθεί το 50% των καυσίμων να είναι χαμηλών εκπομπών.
- 2045: το 50% των αναγκών θέρμανσης να εξασφαλίζεται από αντλίες θερμότητας.
- 2050: να έχει επιτευχθεί το 70% του ηλεκτρισμού να πηγάζει από αιολικά ή ηλιακά. Το 85% των κτιρίων να έχουν προσαρμοστεί στο μηδενικό άνθρακα. Πάνω από το 90% της βαριάς βιομηχανίας (τσιμέντο, χάλυβας, πετροχημεία) να είναι χαμηλών εκπομπών.
Μπορεί να μετρήσει κανείς το μέγεθος της στροφής στα λόγια, του ΔΟΕ, βλέποντας ότι το σενάριό του των «μηδενικών καθαρών εκπομπών» (ΜΚΕ) είναι πιο φιλόδοξο από τα περισσότερα σενάρια που έχουν δημιουργηθεί από την Ειδική Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για το Κλίμα7 στην ειδική της έκθεση για τον +1,5οC (2018). Σε σχέση με τους τομείς της ενέργειας και της βιομηχανίας, για παράδειγμα, οι προβλεπόμενες από τον ΔΟΕ εκπομπές ΜΚΕ για το 2040 είναι μικρότερες από τις προβλεπόμενες, για την ίδια ημερομηνία, από τα περισσότερα σενάρια της Επιτροπής του ΟΗΕ (IPCC). Το ίδιο και σε σχέση με την ποσότητα ενέργειας που θα εξακολουθεί να παράγεται από ορυκτά το 2050: στα σενάρια του IPCC χωρίς ξεπέρασμα του +1,5οC (ή με μικρό ξεπέρασμά του), θα είναι 184 exajoules8, ενώ οι ΜΚΕ κατά τον ΔΟΕ θα είναι σαφώς χαμηλότερα: 120 exajoules από ορυκτή ενέργεια. Η Carbon Brief συνέκρινε τον αριθμό με αυτά που προέβλεπε η Shell στο σενάριό της «Sky 1.5C» (άλλη μια άσκηση πρασινισμού -greenwashing): η πολυεθνική στηριζόταν στη δυνατότητα να συνεχίσει να παράγει, και το 2050, 375 exajoules ενέργειας από ορυκτά (εκ των οποίων τα 115 exajoules από φυσικό αέριο). Ο αριθμός αυτός είναι ήδη τριπλάσιος από το σενάριο ΜΚΕ του ΔΟΕ9.
Οι πετρελαιάδες και οι άλλοι ορυκτοπαραγωγοί φάνηκαν κάπως έκπληκτοι που είδαν τον ΔΟΕ, για μια φορά, να μη χορεύει ακριβώς στους ρυθμούς που εκείνοι σφυρίζουν. Στο ζήτημα αυτό, οι Financial Times μετέφεραν τα λεγόμενα του Dave Jones, αναλυτή του κλιματικού ινστιτούτου Ember. Σύμφωνα με αυτόν, το κάλεσμα του ΔΟΕ να σταματήσει αμέσως κάθε νέα έρευνα για πετρέλαιο ή αέριο είναι «εξαιρετικά εντυπωσιακό, δεδομένης της ιστορίας του Οργανισμού. Δεν πιστεύω ότι κανείς το περίμενε αυτό από τον ΔΟΕ. Είναι μια τεράστια στροφή για αυτούς. Ήταν πάντα πολύ φιλο-ορυκτοί. Έτσι, να βγάλουν ένα τέτοιο πράγμα είναι ακριβώς εντυπωσιακό. Είναι πράγματι μια μαχαιριά στη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων». Θα ήταν ίσως υπερβολή να μιλήσουμε για αληθινή «μαχαιριά», αλλά το γεγονός πως το χρονοδιάγραμμα του ΔΟΕ επικεντρώνεται κυρίως σε περιορισμούς και σε απαγορεύσεις στην παραγωγή πράγματι δεν χαροποιεί τους γίγαντες της ενέργειας. Το μεγάλο αφεντικό της Shell, ο Ben van Beurden, δεν το έκρυψε. Στην τελευταία ετήσια συνέλευση των μετόχων του, δήλωσε πως, για να μειωθούν οι εκπομπές, καλύτερα θα ήταν «να μπει το επίκεντρο στην κατανάλωση και όχι στην παραγωγή». Από τη μεριά της, δήλωσε, η Shell θα συνεχίσει να τρυπάει στις περιοχές όπου είναι εγκατεστημένη, όπως στον Κόλπο του Μεξικού. «Για να ικανοποιήσει τη ζήτηση»10, βεβαίως… Ω, τί καλός που είσαι, αφεντικό!…
«Ουδετερότητα άνθρακα» σημαίνει «το κέρδος πάνω από το κλίμα»
Ωστόσο, το κλιματικό κίνημα θα έκανε τραγικό λάθος εάν αποφάσιζε να χειροκροτήσει το σενάριο των «μηδενικών καθαρών εκπομπών» του ΔΟΕ ή και να δει σε αυτό «ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση». Γιατί; Γιατί πρόκειται ακριβώς για «μηδενικές καθαρές εκπομπές» και «μηδενικές καθαρές εκπομπές» δεν σημαίνει καθόλου «μηδενικές εκπομπές». Οι «μηδενικές καθαρές εκπομπές» -λέγεται και «ουδετερότητα άνθρακα»- είναι η φόρμουλα που υιοθέτησαν οι κυβερνήσεις στις συμφωνίες του Παρισιού, για να κρύψουν μια τεράστια ταχυδακτυλουργία. Αυτή συνίσταται απλώς στο να ΜΗΝ σεβαστούν την τροχιά μείωσης των εκπομπών που απαιτείται για να μείνουμε κάτω από το +1,5οC (ή και από το +2οC), για να μειώσουν τις εκπομπές μόνο στο μέτρο που είναι συμβατό με το καπιταλιστικό κέρδος (επομένως και με την ιερή «ανάπτυξη» του ΑΕΠ), και για να κρύψουν τη διαφορά κάτω από το χαλί με διάφορα κολπάκια. Εάν αφήσουμε στην άκρη τον Μπολσονάρο και τους άλλους φασιστοειδείς κλιματοαρνητιστές, οι περισσότερες κυβερνήσεις του πλανήτη αυτό που κάνουν τώρα είναι να προσπαθήσουν να εξαπατήσουν τους πληθυσμούς μιλώντας τους για «ουδετερότητα άνθρακα», τη στιγμή που αυτή η υποτιθέμενη ουδετερότητα το μόνο που λέει είναι «μην αγγίζετε την ανάπτυξή μου», «το κέρδος πάνω από το κλίμα».
Ο Τζο Μπάιντεν ανέλαβε την κορυφή της παρέας οργανώνοντας τη «δική του» συνάντηση κορυφής για το κλίμα και ανακοινώνοντας πομπωδώς ότι οι ΗΠΑ θα είναι «ουδέτερες άνθρακα» το 2050. Όλοι οι άλλοι, ή περίπου, τον μιμούνται11. Γιατί; Γιατί το ζήτημα είναι, από τη μια, να διασωθεί η κλονισμένη νομιμοποίηση του καπιταλισμού, άρα η κοινωνική του σταθερότητα. Και, από την άλλη, επειδή υπάρχουν σε αυτό κολοσσιαία οικονομικά διακυβεύματα: η αγορά των «καθαρών» ή «χαμηλού άνθρακα» τεχνολογιών που καλούνται να αντικαταστήσουν κατά πολύ τα ορυκτά («κατά πολύ», αλλά καθόλου πλήρως -θα επανέλθω). Στα μυαλά των κυβερνήσεων και των καπιταλιστικών ομίλων που αντιπροσωπεύουν, η COP26 θα είναι μια μεγάλη λειτουργία στην οποία θα επιχειρήσουν να βρουν μια συμφωνία για την πολιτική αυτήν -μια συμφωνία μεταξύ ληστών, στην οποία ο καθένας θα προσπαθήσει προφανώς να κάνει τα λιγότερα, δίνοντας ταυτόχρονα την εντύπωση ότι κάνει περισσότερα από τους άλλους…
Τα κόλπα του πράσινου καπιταλισμού
Τα κολπάκια του πράσινου καπιταλισμού για «να κρύψει κάτω από το χαλί» τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που πρέπει να γίνει για να σταματήσει η καταστροφή και σε αυτό που μπορεί να γίνει για να περιοριστεί στο καπιταλιστικό πλαίσιο είναι πολλών ειδών. Τα κύρια, για να τα θυμίσουμε, είναι τα ακόλουθα12:
- εκτύλιξη «τεχνολογιών αρνητικών εκπομπών» (ΝΕΤ): μηχανήματα και διευθετήσεις που αποσύρουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα για να τον αποθηκεύσουν κάτω από τη γη (χωρίς εγγύηση πως δεν θα ξεπηδήσει ξαφνικά και μαζικά μια μέρα). Είναι αυτό που ονομάζεται συλλογή και αποθήκευση άνθρακα (CCS).
- Συνδυασμός αυτών των NET και CCS, για παράδειγμα με τη χρήση βιοενέργειας με συλλογή και αποθήκευση του άνθρακα (BECCS): αντί για κάρβουνο, καίγεται βιομάζα, που μεγαλώνει απορροφώντας CO2, μετά συλλέγεται αυτό το CO2 και αποθηκεύεται κάτω από τη γη. Μακροχρόνια η ατμοσφαιρική συγκέντρωση σε CO2 αναμένεται να μειωθεί. Πρόβλημα: οι τεράστιες εκτάσεις που απαιτούνται για την καλλιέργεια της βιομάζας.
- Διαφοροποίηση της ορολογίας: δεν μιλάνε έτσι μόνο για ενέργεια χωρίς άνθρακα, αλλά και για ενέργεια με «χαμηλό άνθρακα» ή για «χαμηλές εκπομπές». Πάνε πολλά χρόνια που η Επιτροπή του ΟΗΕ (IPCC) υποκλήθηκε στους πυρηνοκράτες: έτσι, πλέον, η ατομική ενέργεια κατατάσσεται και επισήμως στην κατηγορία «χαμηλού άνθρακα». Η ίδια διαδικασία γίνεται τώρα και για το «μπλε» υδρογόνο, δηλαδή το υδρογόνο που προέρχεται από φυσικό αέριο (το οποίο εκπέμπει CO2).
- Επέκταση της φυσικής απορρόφησης CO2 μέσω φωτοσύνθεσης (φυτεύονται τεράστιες ποσότητες δέντρων.. χωρίς να σκεφτούν την επίπτωση στη βιοποικιλότητα, ούτε και το γεγονός πως η απορρόφηση θα διαρκέσει μόνο μερικές δεκαετίες, ενώ δεν συνυπολογίζονται οι εκπομπές σε περίπτωση δασικών πυρκαγιών)!
- Αγορά υποτιθέμενων «δικαιωμάτων ρύπανσης» από υποτιθέμενα «καθαρούς» επενδυτές ή μέσω ιδιοποίησης δασών στις χώρες του Νότου (σε βάρος των τοπικών πληθυσμών, ιδιαίτερα των ιθαγενών λαών), τη στιγμή που πάρα πολλές μελέτες έχουν αποδείξει πως η πλειονότητα των δικαιωμάτων αυτών δεν αντιστοιχούν σε πραγματικές μειώσεις εκπομπών.
- Τοποθέτηση δορυφόρων σωματιδίων, οι οποίοι αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία προς το διάστημα («γεωμηχανική»). Αυτή είναι η χειρότερη από όλες τις λύσεις μαθητευόμενων μάγων, γιατί μπορεί να μπει στη γεωστρατηγική υπηρεσία των μεγάλων δυνάμεων. Επιπλέον, δεν μειώνει την ποσότητα του CO2 στην ατμόσφαιρα (έτσι η οξείδωση των ωκεανών συνεχίζει). Για την ώρα έχει αποκλειστεί, αλλά θα επανέλθει πάνω από το χαλί, μόλις διαπιστωθεί ότι τα άλλα κολπάκια πιο πάνω δεν αρκούν για να σταματήσουν την καταστροφή.
Ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες
Το σχέδιο ΜΚΕ του ΔΟΕ αποτελεί μια συστηματική συγκεκριμενοποίηση της πολιτικής αυτής και συνδέεται με ένα χρονοδιάγραμμα εφαρμογής της. Το ότι το σχέδιο αυτό ενοχλεί μερικά από τα κατεστημένα συμφέροντα του ορυκτού κεφαλαίου δεν το καθιστά παραδεκτή εναλλακτική για το ανθρώπινο είδος. Αυτό γίνεται πολύ σαφές όταν σκύψει κανείς στις διάφορες συγκεκριμένες επιπτώσεις του σεναρίου. Όπως λέγεται συνήθως, ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες:
- Η συμμετοχή των πυρηνικών στο παγκόσμιο ενεργειακό πακέτο υπερδιπλασιάζεται από τώρα ώς το 2050 (από 29 EJ το 2020 σε 61 EJ το 2050), κυρίως στις χώρες του Νότου: τα πυρηνικά θα είναι, έτσι, η δεύτερη πιο σημαντική πηγή ηλεκτρισμού μετά τις ανανεώσιμες (10% περίπου του συνολικού ενεργειακού πακέτου). Σύμφωνα με τον ΔΟΕ, «οι χώρες πρέπει (sic) να ενεργήσουν γρήγορα για να επεκτείνουν τη διάρκεια ζωής των σημερινών πυρηνικών σταθμών ή για να αναπτύξουν νέες».
- Ο ΔΟΕ υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι ανανεώσιμες θα γίνουν η πρώτη πηγή ενέργειας το 2035… Αλλά αυτό καλύπτει κάτι άλλο: ότι το 2050, με βάση τις ΜΚΕ, θα είναι πάνω από το ένα πέμπτο της συνολικής ενέργειας που θα προέρχεται από ορυκτά, ιδιαίτερα για την τροφοδοσία των βιομηχανιών τσιμέντου, χαλυβουργίας και πετροχημείας.
- Ένα πέμπτο από ορυκτά είναι προφανώς καλύτερο απ’ό,τι τέσσερα πέμπτα (είναι η σημερινή τους συμμετοχή). Αυτό σημαίνει ότι οι ετήσιες παγκόσμιες εκπομπές σε CO2 θα περάσουν από τους 36 Gt στους 7,6 Gt. Όμως, για να γίνουν σεβαστές οι «μηδενικές καθαρές εκπομπές», αυτοί οι 7,6 Gt θα πρέπει να συλληφθούν για να θαφτούν κάτω από τη γη (σε αποθηκευτικούς χώρους των οποίων η στεγανοποίηση δεν είναι καθόλου εγγυημένη -το ξαναλέμε).
- Η χρήση της βιομάζας θα πολλαπλασιαστεί επί έξι ώς το 2050 και θα παράγει 102 exajoules ενέργειας13. Ένα μη αμελητέο τμήμα του ηλεκτρισμού από καύση άνθρακα θα παράγεται με την καύση βιομάζας και με σύλληψη και αποθήκευση του άνθρακα (είναι οι BECCS). 1,3 Gt διοξειδίου του άνθρακα θα προστίθεται έτσι κάθε χρόνο στους 7,6 Gt που θα πρέπει να χώνονται στη γη, εξαιτίας της χρήσης των CCS από τη βιομηχανία.
- Η αύξηση αυτή του μεριδίου της βιομάζας θα απαιτεί να αυξηθούν οι επιφάνειες που αφιερώνονται σε ενεργειακές καλλιέργειες (ο ΔΟΕ υποστηρίζει ιδιαίτερα τις βιομηχανικές καλλιέργειες με βραχύβιες εναλλαγές, όπως οι ιτιές και οι μίσχανθοι). Θα χρειαστεί να αυξηθούν από τα 330 εκατομμύρια εκτάρια (Mha) σε 410 Mha, δηλαδή αύξηση κατά 25%. αυτό ισοδυναμεί με σχεδόν το ένα τρίτο των αγροτικών γαιών για μόνιμες καλλιέργειες (1.500 Mha). Θα αυξηθεί επομένως γερά η πίεση στη βιοποικιλότητα, στους υδάτινους πόρους και στη χρήση των εδαφών. Οι πιο αδύναμοι κοινωνικά (οι αγροτικές κοινότητες και οι κτηνοτροφικοί λαοί, ιδιαίτερα) θα υποστούν το βάρος αυτό14.
- Τα αιολικά και ηλιακά θα είναι οι πυλώνες των ανανεώσιμων, μέσα από την κατασκευή γιγαντιαίων πάρκων (καθώς η καπιταλιστική συγκέντρωση και ιδιοποίηση αυτών των δωρεάν φυσικών πόρων καθορίζει τα υπερκέρδη των πολυεθνικών!). Ο στόχος, για τα ηλιακά, θα ήταν να εγκαθίσταται κάθε μέρα, το 2030, το ισοδύναμο του σημερινού συνολικού πάρκου, και ακόμα περισσότερα κατά τα επόμενα χρόνια. Αλλά έχει και συνέχεια: το μερίδιο των υδροηλεκτρικών θα διπλασιαστεί από τώρα ώς το 2050. Ο ΔΟΕ δεν το διευκρινίζει, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι κυρίως στοχεύει στην κατασκευή μεγάλων φραγμάτων. Όμως, αυτά ΔΕΝ αποτελούν ανανεώσιμη πηγή (με το χρόνο γεμίζουν με ιζήματα). Μη στεναχωριέστε, όμως: εάν τα πυρηνικά μπορούν να βαπτιστούν «χαμηλού άνθρακα», γιατί να μην μπορεί να ειπωθεί για τα γιγαντιαία φράγματα ότι είναι «ανανεώσιμα»;
- Το μερίδιο του υδρογόνου «χαμηλού άνθρακα» μπορεί να πολλαπλασιαστεί επί 16 ώς το 2030 και επί 57 ώς το 2050(!), για να φτάσει στο 13% της τελικής ενέργειας το 2050. Σύμφωνα με το σχέδιο του ΔΟΕ, το ήμισυ αυτού του υδρογόνου θα μπορούσε, το 2030, να είναι «πράσινο», δηλαδή να παράγεται από ηλεκτρόλυση του νερού (ή από άλλες πηγές -π.χ. φύκια- που δεν εκπέμπουν CO2). Το μερίδιο του «πράσινου» υδρογόνου θα μπορούσε να ανέλθει στο 62% το 2050. Ακόμα και αν υποθέταμε πως οι στόχοι αυτοί είναι πραγματοποιήσιμοι (δεν είναι πολύ πιθανό -θα επανέλθω), αυτό θα σήμαινε πως το 38% του υδρογόνου «χαμηλού άνθρακα» θα παραγόταν με εκπομπές CO2. Βέβαια, ξέρουμε τη λύση ΔΟΕ: σύλληψη – αποθήκευση – και τελειώσαμε…
Να κρυφτεί το ξεπέρασμα του +1,5°C
Ακόμα και με πλήρη εφαρμογή όλων των κόλπων των «μηδενικών καθαρών εκπομπών», χάρη στα «θαύματα της τεχνολογίας», η συγκεκριμενοποίηση του σεναρίου του ΔΟΕ απέχει πολύ από το να είναι προφανής, ιδιαίτερα από τεχνολογική σκοπιά. Πράγματι, από την άποψη αυτή, ο Οργανισμός διακρίνει δύο φάσεις. Ώς το 2030, λέει, οι τεχνολογίες οι αναγκαίες για τις ΜΚΕ υπάρχουν. Αλλά μετά το 2030, τη στιγμή που θα πρέπει να παίξουν κρίσιμο ρόλο οι CCS και το «πράσινο» υδρογόνο, με το 55% των μειώσεων συσσωρευμένων εκπομπών να αποδίδεται σε αυτές τις τεχνολογίες, αυτές δεν υπάρχουν σήμερα παρά μόνο σε στάδιο επίδειξης ή πρωτοτύπων. Δηλαδή, σαφέστερα: δεν έχουμε καμία βεβαιότητα ότι θα δουλέψουν. Εξάλλου, όπως είδαμε, οι στόχοι στο χώρο της ανάπτυξης των ηλιακών, των αιολικών και της μόνωσης και ανακαίνισης κτιρίων, ιδιαίτερα, είναι εξαιρετικά καταναγκαστικοί. Ακόμα και χωρίς να βγει κανείς από την καπιταλιστική λογική, θα ήταν ορθολογικό, για να τις επιτύχει, να βασιστεί στο δημόσιο σχεδιασμό, στις δημόσιες επενδύσεις, στην ανάπτυξη του δημόσιου τομέα, στη δημόσια έρευνα και σε μια αυθεντική συμμετοχή των πολιτών. Αλλά αυτό, ούτε συζήτηση για το ΔΟΕ. Η «συμμετοχή πολιτών», για τον οργανισμό, σημαίνει οι κυβερνήσεις να παίρνουν μέτρα σε κίνητρα και σε εξαναγκασμούς, για να προσανατολίσουν «τον καταναλωτή». Όσο για τους καπιταλιστές, δε χρειάζεται και πολύ να ανησυχούν, γιατί το ίδιο το σενάριο ΜΚΕ βασίζεται ιδιαίτερα σε δύο νεοφιλελεύθερες αρχές, οι οποίες είναι, αφενός, η «τεχνολογική ουδετερότητα» (οι τεχνολογίες εφαρμόζονται με βάση το κόστος, ανάλογα με τους νόμους της αγοράς, οι ερευνητικές δαπάνες είναι για την κοινότητα, τα κέρδη είναι για το ιδιωτικό) και, αφετέρου, η «ομαλή μετάβαση» (που αποφεύγει όσο γίνεται τις καταστροφές κεφαλαίου πριν αυτό αποσβεστεί)15.
Είναι καιρός να ξεμπλοκάρουμε τους αγώνες
Βρισκόμαστε τυπικά μέσα στη λογική ενοχοποίηση / καταστολή του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού, όπως αυτός επιταχύνθηκε σαν απάντηση στην πανδημία. Στο σενάριο του ΔΟΕ, η λογική αυτή συνοδεύεται και με το στοίχημα, χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, της προφητικής έλευσης μιας τεχνολογικής deux ex machina. Αλλά τη φορά αυτήν, είναι πολύ πιθανόν πως η deus ex machina δεν θα προλάβει να φτάσει. Είναι πολύ σαφές αυτό, π.χ. στη συζήτηση για το υδρογόνο: η παραγωγή του με ηλεκτρόλυση ύδατος θα ήταν προφανώς μια «πράσινη» λύση, αλλά το κόστος είναι εξαιρετικά υψηλό. Στην πράξη, καθώς χρειάζεται μια «τεχνολογική ουδετερότητα», οι καπιταλιστές θα προσφύγουν στο «μπλε» υδρογόνο16. Με άλλα λόγια: οι «μηδενικές καθαρές εκπομπές» του ΔΟΕ δεν είναι ένα σενάριο που θα απέφευγε το «προσωρινό ξεπέρασμα» του +1,5οC. Περισσότερο είναι μια προσπάθεια να κρυφτεί το γεγονός ότι:
- 1) το ξεπέρασμα αυτό είναι αναπόφευκτο εάν η ανθρωπότητα δεν έρθει σε ρήξη τόσο με το «τα πάντα η νεοφιλελεύθερη αγορά» όσο και με τον καπιταλιστικό παραγωγισμό.
- 2) το ξεπέρασμα, όχι μόνο δεν θα είναι «προσωρινό», αλλά και αντίθετα έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να βυθίσει το ανθρώπινο είδος σε μια καταστροφή αφάνταστης έκτασης.
Ναι, είναι επιτέλους απολύτως καιρός να ξεμπλοκάρουμε τους αγώνες μας! Για παράδειγμα, απαντώντας στο κάλεσμα του «Komités Centrales», του συνασπισμού (όπου συμμετέχει και η Gauche anticapitaliste17) που αρνιέται να επιλέξει, στο Βέλγιο, ανάμεσα στην πανούκλα των πυρηνικών και στη χολέρα του αερίου18.
Daniel Tanuro
21/5/2021
Βλ. επίσης το άρθρο του Daniel Tanuro, της 24/6/2021, με αφορμή τη διαρροή της επόμενης έκθεσης του IPCC: «Για το κλίμα, για τη ζωή, για μας και τα παιδιά μας: Τώρα είναι που πρέπει να δώσουμε τη μάχη!«
Σημειώσεις
1Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ – International Energy Agency IEA) ιδρύθηκε ως αυτόνομος διακρατικός οργανισμός το 1974, στα πλαίσιο του ΟΟΣΑ, που υπήρχε από το 1948.
2«Net Zero by 2050, A Roadmap for the Global Energy Sector» https://www.iea.org/reports/net-zero-by-2050
3Greenwashing: «πράσινης» προπαγάνδας.
4«Greenland ice sheet on brink of major tipping point, says study» https://www.theguardian.com/environment/2021/may/17/greenland-ice-sheet-on-brink-of-major-tipping-point-says-study
5«Conseil de l’Arctique : le duel (attendu) entre États-Unis et Russie débute ce mercredi soir»
6«Analysis: China’s carbon emissions grow at fastest rate for more than a decade» https://www.carbonbrief.org/analysis-chinas-carbon-emissions-grow-at-fastest-rate-for-more-than-a-decade
8Διάμεση τιμή.
9Carbon brief, 18/5/2021, https://www.carbonbrief.org/iea-renewables-should-overtake-coal-within-five-years-to-secure-1-5c-goal?fbclid=IwAR2xvyEpMYVoI6G8zHxKSx-QZeUM4EGx_FlkOdMAiII36oz34fJMW7C_v34
10FT, 18/5/2021.
11Έως ενίοτε και αρκετά κωμικά: ο ιάπωνας πρωθυπουργός, για παράδειγμα, δεσμεύτηκε τελείως αυτοσχεδιαστικά να περάσει από το 26% της μείωσης των εκπομπών το 2030 στο 46%. Με το στόμα ανοιχτό οι πάντες στο αρχιπέλαγος, όπου κανείς πολιτικός υπεύθυνος δεν είχε ώς τώρα αναφερθεί σε τέτοιο στόχο… https://korii.slate.fr/et-caetera/climat-energie-promesses-japon-co2-panique-experts-centrales-reacteurs-nucleaires
12Για μια πιο λεπτομερή παρουσίαση, βλέπε το βιβλίο του Daniel Tanuro, « Trop tard pour être pessimistes. Ecosocialisme ou effondrement », Ed Textuel, 2020.
13Ας σημειώσουμε παρεμπιπτόντως ότι ο αριθμός αυτός ξεπερνάει το όριο βιωσιμότητας αυτής της χρήσης βιομάζας που έχει καθορίσει η επιτροπή ειδικών του ΟΗΕ στα 100 exjoules.
14Πάνω από 3.000 Mha αφιερώνονται στη βοσκή για κτηνοτροφία. Ο κοινός νους θα έλεγε να στραφούν στη βιομηχανία κρέατος: όμως αυτή αποτελεί πολύ ισχυρό λόμπυ. Στην καπιταλιστική λογική που είναι αυτή του ΔΟΕ, θα είναι πιο εύκολο να αρπάξουν γη από τους λαούς με νομάδες βοσκούς που συχνά δεν διαθέτουν τίτλους ιδιοκτησίας του αστικού δικαίου.
15Με την καθιερωμένη έκφραση αυτό λέγεται: « stranded assets ».
16Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι σημαδιακή, από την άποψη αυτήν: διπλώνεται πλήρως μπροστά στα ορυκτά λόμπι που θέλουν να παράγουν υδρογόνο από ορυκτές πηγές -που εκπέμπουν CO2– και που παραπλανούν την κοινή γνώμη επαναλαμβάνοντας ότι η καύση του υδρογόνου το μόνο που παράγει είναι νερό -το οποίο είναι ακριβές, μόνο που κρύβει το CO2 που εκλύεται κατά την παραγωγή του υδρογόνου!
17Gauche anticapitaliste είναι το βελγικό τμήμα της 4ης Διεθνούς, ενώ το Komités Centrales είναι ένα συνασπισμός πολλών κοινωνικών, πολιτικών, κλπ., οργανώσεων στο Βέλγιο, με τα ζητήματα του κλιματικού αγώνα να βρίσκονται στο κέντρο του.
18Βλέπε την επόμενη δράση που προτείνεται για τις 20 Ιουνίου ενάντια στο σχέδιο του σταθμού στην Manage https://www.facebook.com/events/922852554946047/?ref=newsfeed
από το site της Gauche Anticapitaliste : Chien de garde des fossiles, l’AIE pose les pièges du « zéro émissions nettes » https://www.gaucheanticapitaliste.org/chien-de-garde-des-fossiles-laie-pose-les-pieges-du-zero-emissions-nettes/
ΤΠΤ - "4" 
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]
[…] […]