της Tithi Bhattacharya
Η θεωρία της κοινωνικής αναπαραγωγής και πώς νοηματοδοτεί την κρίση του κορονοϊού
Δημοσιεύουμε εδώ τη συμβολή της Τίτι Μπατασάρια, σημαντικής προσωπικότητας του παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος. Μέσα στο πλαίσιο των εργασιών της -που θέτουν το φεμινισμό σε θεμελιακό ανταγωνισμό με το κεφάλαιο-, υπογραμμίζει στο κείμενο αυτό τη σημασία της αναπαραγωγικής εργασίας, η οποία κατά μεγάλο μέρος διεξάγεται από γυναίκες, σε έναν πανδημικό κόσμο. Πράγματι, είναι η μια από τις πιο εκμεταλλευόμενες συνιστώσες της εργασίας αυτή που είναι σε θέση σήμερα να σώσει ζωές και να διευκολύνει την έξοδο από την κρίση: όχι ως “στρατιώτες της πρώτης γραμμής”, αλλά σε μια σύνθετη και διαστρωμένη κοινωνική σύνθεση, που βρίσκεται στο στρατηγικό κόμβο του σύγχρονου καπιταλισμού.
Όταν θα ξανασκέφτομαι τη σημερινή κρίση τα επόμενα χρόνια, δύο εικόνες θα μου έρχονται στη μνήμη. Η μία είναι οι Ιταλοί να τραγουδούν οι μεν για τους δε από τα μπαλκόνια τους, για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους με τους απομονωμένους τους γειτόνους και τους υγειονομικούς στην πρώτη γραμμή. Η άλλη είναι η εικόνα της ινδικής αστυνομίας να χύνει χλωρίνη πάνω στους μετανάστες και στα παιδιά τους επειδή “τόλμησαν” να διασχίζουν τη χώρα με τα πόδια, όταν έκλεισαν οι χώροι εργασίας, με τον εγκλεισμό, και καθώς δεν υπάρχουν διαθέσιμες δημόσιες συγκοινωνίες για να πάνε σπίτια τους.
Οι εικόνες αυτές ενσαρκώνουν αντίστοιχα την αντίδραση των κανονικών ανθρώπων απέναντι στην πανδημία του κορονοϊού και την απάντηση του ίδιου του καπιταλισμού. Η πρώτη είναι η αλληλεγγύη και η φροντίδα για να διατηρηθεί η ζωή, η δεύτερη είναι η πειθαρχία εγκλεισμού για το συμφέρον του κέρδους.
Με τέτοια παραδείγματα, διαμετρικά αντίθετων, απαντήσεων είναι γεμάτο το τοπίο της σημερινής κρίσης. Οι παλαιστίνιοι αγρότες αφήνουν τα φρέσκα προϊόντα τους στην άκρη των δρόμων για τους ανθρώπους που δεν έχουν τα μέσα να αγοράσουν τρόφιμα, ενώ ο Ούγγρος Βίκτορ Ορμπάν χρησιμοποίησε την κρίση για να διοικεί με διατάγματα. Στις ΗΠΑ, οι εργαζόμενοι της General Electric ανάγκασαν την επιχείρηση να παράγει αναπνευστήρες, την ίδια ώρα που οι εταιρείες στρατολόγησης ιατρικού προσωπικού προσπαθούν να διατηρήσουν τα κέρδη τους μειώνοντας τους μισθούς και τα επιδόματα των εργαζόμενων που φροντίζουν ασθενείς με κορονοϊό.
Η πανδημία δείχνει τραγικά ότι, την ώρα που χρειάζεται η μεγαλύτερη επικέντρωση για τη σωτηρία και τη διατήρηση της ζωής, ο καπιταλισμός δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για να σώσει την οικονομία ή τα κέρδη. Σε βαθμό που ένας τεξανός πολιτικός, απολύτως εκπρόσωπος της τάξης του, θέλει οι Αμερικάνοι να θυσιάσουν τους παπούδες και γιαγιάδες τους, για να σώσουν την οικονομία.
Η σχέση αυτή ανάμεσα σε κέρδη και σε ζωή στον καπιταλισμό βρίσκεται στο κέντρο της θεωρίας της κοινωνικής αναπαραγωγής (SRT). Τα κύρια επιχειρήματα της SRT είναι τα εξής:
Καθώς ο καπιταλισμός ως σύστημα ενδιαφέρεται μόνο για το κέρδος, αφού το κέρδος είναι η κινητήρια και ζωτική δύναμη του κεφαλαίου, το σύστημα κρατάει μια σχέση απωθητικής εξάρτησης απέναντι στις διαδικασίες και τους θεσμούς που δημιουργούν τη ζωή. Το σύστημα εξαρτάται από τους εργαζόμενους για να παράγει εμπορεύματα που, κατόπιν, πουλιούνται για να αποφέρουν κέρδος. Το σύστημα μπορεί, επομένως, να επιβιώσει μόνο εάν οι ζωές των εργαζομένων, ανδρών και γυναικών, αναπαράγεται με συνεχή και αξιόπιστο τρόπο, καθώς και με αντικατάσταση σε επίπεδο γενεών. Τα τρόφιμα, η στέγαση, οι δημόσιες συγκοινωνίες, τα σχολεία και τα δημόσια νοσοκομεία είναι όλα τους στοιχεία της δημιουργίας της ζωής που αναπαράγουν κοινωνικά τους εργαζόμενους και τις οικογένειές τους. Το επίπεδο πρόσβασης σε αυτά τα στοιχεία καθορίζει τη μοίρα της τάξης στο σύνολό της και οι γυναίκες συνεχίζουν να διεξάγουν το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας που δημιουργεί τη ζωή, σε παγκόσμια κλίμακα. Αλλά το κεφάλαιο δεν θέλει να αφιερώσει ένα τμήμα των κερδών του σε διαδικασίες που στηρίζουν και διατηρούν τη ζωή. Αυτός είναι και ο λόγος που η εργασία της φροντίδας υποτιμάται και δεν αμείβεται στον καπιταλισμό, ενώ οι θεσμοί που δημιουργούν τη ζωή, όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία, τείνουν συνεχώς είτε να ιδιωτικοποιούνται είτε να υπο-χρηματοδοτούνται.
Η πανδημία του κορονοϊού αναγκάζει τον καπιταλισμό να δώσει προσωρινά προτεραιότητα στη δημιουργία της ζωής. Νέα νοσοκομεία δημιουργούνται για να περιθάλψουν ασθενείς. Οι δρακόντειοι νόμοι για τη μετανάστευση χαλαρώνουν, ενώ τα πολυτελή ξενοδοχεία επιτάσσονται για να στεγάσουν άστεγους. Αλλά επίσης βλέπουμε και μια ταυτόχρονη κλιμάκωση των λειτουργιών εγκλεισμού των καπιταλιστικών κρατών. Το Ισραήλ χρησιμοποίησε την κρίση για να ενισχύσει τις παρακολουθήσεις. Η Βολιβία ανέβαλε τις εκλογές της, ενώ η Ινδία προχωρεί σε αύξηση της αστυνομικής της βαναυσότητας.
Την ώρα που βρισκόμαστε σε πλήρη κρίση, πρέπει να απαιτήσουμε οι εργαζόμενοι που αναλαμβάνουν τις ουσιαστικές υπηρεσίες, στους οποίους η μεγάλη πλειονότητα είναι γυναίκες -είναι οι νοσοκόμες μας, οι πωλήτριες τροφίμων μας, οι γιατροί μας, οι καθαρίστριές μας, οι σκουπιδιάρισσές μας-, να αποκτήσουν την αξιοπρέπεια και τους μισθούς που αξίζουν. Οι χρηματιστές ή οι τραπεζίτες και επενδυτές δεν ανήκουν σε κανέναν κατάλογο “ουσιαστικών υπηρεσιών”. Ως φεμινίστριες, πρέπει να απαιτήσουμε, τώρα και για πάντα, οι αμοιβές της ελίτ να αντιστοιχούν στη χρησιμότητά τους.
Αλλά, όταν περάσει η κρίση της πανδημίας, δεν μπορούμε να επανέλθουμε στο “business as usual”. Πρέπει να απαιτήσουμε, αντί ο καπιταλισμός να θέτει τις ζωές μας σε κίνδυνο, να θέσουμε εμείς σε κρίση τη δική του δυναμική παραγωγής κέρδους σε σχέση με την παραγωγή της ζωής.
Η ζωή και η αναπαραγωγή της να γίνουν η βάση της κοινωνικής οργάνωσης, για να μπορέσουν οι πολλοί να ευημερήσουν και όχι πλέον να πλουτίζουν μόνο οι λίγοι.
Tithi Bhattacharya
2/4/2020
Μετάφραση: Περιοδικό “4”
το πρωτότυπο στα αγγλικά: Social Reproduction Theory And Why We Need it to Make Sense of the Corona Virus Crisis.
στα γαλλικά: La théorie de la reproduction sociale et pourquoi nous en avons besoin pour donner un sens à la crise du Coronavirus
ΤΠΤ - "4" 
[…] “Η θεωρία της κοινωνικής αναπαραγωγής και πώς νοηματο… […]