της Christine Poupin
Επιστημονικές στάσεις:
Προειδοποιούν, μετριάζουν ή συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή;
Ας περιοριστούμε, στο άρθρο αυτό, στο ζήτημα του κλίματος. Δεν εξαντλεί το σύνολο των οικολογικών κρίσεων, όμως απεικονίζει καλά τον αντιφατικό ρόλο των επιστημόνων και των ειδημόνων.
Μερικοί επιστήμονες, όπως ο ωκεανολόγος Jean Revelle και ο γεωλόγος Hans Suess, είναι αυτοί που διατυπώνουν, ήδη από τη δεκαετία του 1950, μια προειδοποίηση για την κλιματική αλλαγή. Από το 1958 και μετά, οι εργασίες του ερευνητή David Keeling επιτρέπουν να μετρηθεί η αύξηση της περιεκτικότητας διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα. Πολύ πιο πριν, το 1896, οι εργασίες του σουηδού επιστήμονα, Svante Arrhenius είχαν ήδη εντοπίσει το ρόλο του διοξειδίου του άνθρακα σε αυτό που είχε ονομάσει “επίπτωση θερμοκηπίου”, συσχετίζοντας μάλιστα την αυξανόμενη κατανάλωση άνθρακα με την ανάπτυξη της βιομηχανίας.
Η ΔΕΕΚΑ: μια υβριδική οργάνωση
Η δημιουργία της ΔΕΕΚΑ (Διακυβερνητική επιτροπή ειδικών για την κλιματική αλλαγή -στα αγγλικά IPCC, στα γαλλικά-ισπανικά GIEC) το 1988 αποτελεί ορόσημο, καθώς πλέον ο οργανισμός αυτός δεν μπορεί να παρακαμφθεί! Η δημιουργία του, όπως και οι κανόνες λειτουργίας του, ανακατεύουν στενά επιστήμη και γεωπολιτική. Πράγματι, η ΔΕΕΚΑ δημιουργήθηκε από το G7 (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Μ.Βρετανία, Καναδάς, Ιταλία), με την πίεση του Ρήγκαν και της Θάτσερ, για να μην αναλάβει τη σχετική ευθύνη κάποιος οργανισμός του ΟΗΕ, “που θα μπορούσε να διαπνέεται από οικολογικό ακτιβισμό”1 και να γίνει αναφορά στην κλιματική πραγματογνωμοσύνη.
Η ΔΕΕΚΑ τίθεται κάτω από την αιγίδα δύο οργανισμών του ΟΗΕ, του Παγκόσμιου Οργανισμού Μετεωρολογίας και του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον. Πρόκειται για έναν υβριδικό οργανισμό, που εντάσσει ταυτόχρονα και εκπροσώπους (195) κρατών και επιστήμονες. Η αποστολή των επιστημόνων είναι να “αποτιμούν, αμερόληπτα και μεθοδικά, με σαφήνεια και αντικειμενικότητα, τις αναγκαίες επιστημονικές, τεχνικές και κοινωνικο-οικονομικές πληροφορίες για την κατανόηση της κλιματικής αλλαγής, των επιπτώσεών της και των μελλοντικών της κινδύνων, καθώς και τις ενδεχόμενες στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού της”. Η ΔΕΕΚΑ δεν ξεκινάει νέες έρευνες, αλλά αποτιμάει την κατάσταση των γνώσεων πάνω στη βάση δημοσιευμένων και ελεγμένων τεχνικών ντοκουμέντων.
Αποτελείται από 3 ομάδες εργασίας: την ομάδα 1 για τα επιστημονικά στοιχεία, την ομάδα 2 για τις επιπτώσεις και τις προσαρμογές, την ομάδα 3 για το μετριασμό2. Έχει παράγει 5 γενικές εκθέσεις αποτίμησης (1990, 1995, 2001, 2007, 2014 –η 6η αναμένεται το 2022), καθώς και ειδικότερες εκθέσεις, όπως αυτήν του Οκτώβρη του 2018 για τις επιπτώσεις μιας αύξησης της θερμοκρασίας κατά 1,5oC (SR15).
Οι εκθέσεις αυτές όχι μόνο δεν επιβεβαιώνουν τις κατηγορίες που τους έχουν ασκηθεί από τους κλιματο-αρνητιστές όπως ο Τραμπ, ο οποίος σταμάτησε να πληρώνει το μερίδιο των ΗΠΑ στον προϋπολογισμό της ΔΕΕΚΑ (1,6 εκατομμύρια ευρώ ετησίως από τα συνολικά 6 εκατομμύρια), αλλά και έχουν, εκ κατασκευής, μάλλον την τάση να υποτιμούν την απειλή. Άλλωστε η κάθε καινούργια έκθεση επιβεβαιώνει την πιο σοβαρή υπόθεση από τις προηγούμενες προβλέψεις.
Τα συμπεράσματα, βέβαια, δεν είναι χωρίς ιδεολογικές στρεβλώσεις. Για παράδειγμα, στην 5η Έκθεση, η ομάδα 3 γράφει πως “τα μοντέλα υποθέτουν αγορές που λειτουργούν πλήρως, καθώς και μια συμπεριφορά ανταγωνιστικής αγοράς”, στο πιο ευθύ νεοφιλελεύθερο στυλάκι3…
Τέλος, και κυρίως, τα πορίσματα και η “περίληψη για αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις” πρέπει να εγκριθούν από τους εκπροσώπους των κρατών, δηλαδή πρόκειται για πολιτικά συμπεράσματα, για έναν καρπό συσχετισμού δυνάμεων μεταξύ κρατών ή ομάδων κρατών.
Για να ελεγχθεί ο θερμοστάτης του πλανήτη… γεωμηχανική!
Οι επιστήμονες δεν μπορούν παρά να αποτιμούν την κλιματική αλλαγή. Οι επιστήμες και οι τεχνικές όμως επίσης χρησιμοποιούνται για να επηρεάσουν το κλίμα ή να προσπαθήσουν να το κάνουν.
Η έρευνα για να ελεγχθεί το κλίμα δεν είναι καινούργια. Στις δεκαετίες του 1960 παρέμενε σε τοπικό επίπεδο, όπως για παράδειγμα προσπαθούσε να παρασύρει τους κυκλώνες έξω από τη Φλόριντα, ή -και κυρίως- για στρατιωτικούς λόγους, ιδιαίτερα στην περίπτωση του πολέμου του Βιετνάμ όταν προσπαθούσαν να προκαλέσουν μαζικές βροχές…
Με την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής, αλλάζουμε κλίμακα: η ιδέα ενός υποτιθέμενου “σχεδίου Β” κερδίζει έδαφος, συνδέοντας την τυφλή πίστη στις τεχνικο-επιστημονικές λύσεις (Paul Crutzen, βραβείο Νόμπελ χημείας) με τους καπιταλιστικούς υπολογισμούς. Παίρνοντας ως δεδομένο ότι οι εκπομπές δεν θα μειωθούν, ή δεν θα μειωθούν αρκετά, και μπορεί και να συνεχίσουν να αυξάνονται, δεν υπήρχε άλλη επιλογή παρά μια δράση ή στην πηγή, στην ίδια την ηλιακή ακτινοβολία, ή στην κατάληξη, με “σύλληψη” του υπερβολικου CO2. Αυτοί είναι οι δύο μεγάλοι άξονες της γεωμηχανικής.
Η πρώτη, που ονομάζεται “Διαχείριση Ηλιακής Ακτινοβολίας” (ΔΗΑ), αποτελείται από μια σειρά από πάνω-κάτω ημίτρελες προτάσεις (όπως αεροζόλ στην στρατόσφαιρα, ψεκασμούς αλατιού στα σύννεφα για να γίνουν πιο αντανακλαστικά, διαστημικά κάτοπτρα, …). Η πιο “σοβαρά” εξερευνημένη μέθοδος είναι ο ψεκασμός με μόρια θείου σε πολύ υψηλά στρώματα της ατμόσφαιρας, που μιμούνται την έκρηξη του ηφαιστείου Pinatubo, η οποία είχε πράγματι προκαλέσει σημαντική μείωση της θερμοκρασίας. Πέρα από τις τεχνικές δυσκολίες, το εξωφρενικό κόστος, τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις (όξινες βροχές, …), μια τέτοια “λύση” θα μας καταδίκαζε να συνεχίζουμε στον αιώνα τον άπαντα τους ψεκασμούς, γιατί ένα σταμάτημά τους θα μεταφραζόταν σε απότομη άνοδο των θερμοκρασιών. Πρόσθετο, αλλά ουσιαστικό, ζήτημα: Ποιός αποφασίζει; Ποιός έχει το χέρι του στο θερμοστάτη του πλανήτη; Όλες αυτές οι μέθοδοι ΔΗΑ δεν εντάσσονται σε κανένα από τα σενάρια που έχουν κρατηθεί από την ειδική έκθεση της ΔΕΕΚΑ (την SR15). Προς το παρόν, δηλαδή, έχουν τεθεί στο περιθώριο…., αλλά για πόσον καιρό;
Η δεύτερη κατεύθυνση, που είναι η αφαίρεση διοξειδίου του άνθρακα (ή CDR από τα αρχικά του αγγλικού Carbon dioxide removal), αυτή αντίθετα φιγουράρει σε πολύ καλή σειρά. Η έκθεση SR15 συμπεραίνει ότι, για να υπάρχει μία στις δύο πιθανότητες να κρατηθεί η θέρμανση κάτω από τους +1,5o C, οι καθαρές εκπομπές (δηλαδή η σούμα εκπομπών και απορροφήσεων) άνθρακα θα πρέπει να μειωθούν στο ήμισυ σε δώδεκα χρόνια και στο μηδέν ώς το 2050. Και εδώ είναι που υπεισέρχονται οι λεγόμενες “τεχνικές αρνητικών εκπομπών” (ή NETs -Negative emissions techniques). Αυτός ο (παραπλανητικός) όρος ανακατώνει πολύ διαφορετικές προτάσεις, από τις πιο αναγκαίες, απο-τσιμεντοποίηση, αναδάσωση εδαφών, .., ώς τις πιο εφιαλτικές: βιοενέργεια με σύλληψη και αποθήκευση του άνθρακα (BECCS).
Οι BECCS υποτίθεται ότι συλλαμβάνουν σε μεγάλη κλίμακα διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα μέσα από τεράστιες μονοκαλλιέργειες, με την καύση αυτής της βιομάζας, τη σύλληψη του CO2 που προκαλεί αυτή η καύση και την αποθήκευσή του σε γεωλογικά στρώματα πολύ βαθιά… Επιπλέον από τα προβλήματα διάρκειας και ασφάλειας της αποθήκευσης του CO2, που δεν είναι καθόλου λυμένα, οι κοινωνικές και οικολογικές επιπτώσεις είναι πολλαπλές: ιδιοποίηση εδαφών και νερού σε βάρος της διατροφής των πληθυσμών, των αγροτών και των λαών, μαζική προσφυγή σε λιπάσματα και βιοκτόνα, ακόμα και σε μεταλλαγμένα, απώλεια βιοποικιλότητας, … Μόνο το ένα από τα τέσσερα αρχέτυπα σενάρια4, που περιγράφουν τα διάφορα ενδεχόμενα του μέλλοντός μας, δεν βασίζεται σε τεχνολογίες BECCS -είναι το σενάριο που προβλέπει δραστική μείωση της ενεργειακής ζήτησης και άρα και των εκπομπών. Επομένως, μπορούμε να φοβόμαστε για το χειρότερο!
Υπάρχουν και άλλες τεχνικές αφαίρεσης του CO2 που ερευνούνται και που μπορεί να φτάνουν και σε πειραματικό επίπεδο:
– Η σύλληψη άνθρακα από τον αέρα (DACCS) δεν είναι καθόλου έτοιμη.
– Σε σχέση με τη σύλληψη του άνθρακα στην έξοδο των εργοστασίων, στον Καναδά, το CO2 που εκπέμπεται από ένα θερμοηλεκτρικό σταθμό συλλαμβάνεται και βυθίζεται με πίεση σε πηγάδια πετρελαίου για να εξαχθεί με την πίεση πετρέλαιο που αλλιώς δεν είναι προσβάσιμο5… Σύλληψη CO2 για να εξαχθεί περισσότερο πετρέλαιο: στο τέλος, δεν έχουμε λιγότερο, έχουμε περισσότερο άνθρακα!!!
– Η γονιμοποίηση των ωκεανών με διασπορά κόκκων σιδήρου στην επιφάνεια, ώστε να ευνοηθεί η ανάπτυξη πλανκτόν και, άρα, η αφομοίωση CO2, έχει δοκιμαστεί από πολλές κυβερνήσεις. Τα πειράματα αυτά έγιναν, από τη δεκαετία του 1990, σε επιφάνειες που μπορεί να φτάνουν και τις δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα. Στην τεχνική αυτή, που είναι και αναποτελεσματική και επικίνδυνη, επιβλήθηκε μορατόριο, όχι χωρίς δυσκολίες και τρικλοποδιές, το 2008.
Ψευτο-δοξασίες, αλλά αληθινά διακυβεύματα
Όπως το λέει το Μανιφέστο κατά της γεωμηχανικής6, που υπογράφτηκε από πάρα πολλές εθνικές και διεθνείς οργανώσεις τον Οκτώβρη του 2018: Η γεωμηχανική “διαιωνίζει την ψευτο-δοξασία σύμφωνα με την οποία το σημερινό βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, που είναι και άδικο και καταστροφικό, τόσο οικολογικά όσο και κοινωνικά, δεν μπορεί να αλλάξει και ότι, κατά συνέπεια, χρειαζόμαστε τεχνολογικές λύσεις για να ελέγξουμε τις επιπτώσεις του. Στην πραγματικότητα, οι αλλαγές και οι μετασχηματισμοί που χρειάζονται πράγματι για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση είναι κυρίως οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής τάξης. […] Το σπίτι μας, τα εδάφη μας, η γη μας, δεν είναι εργαστήριο για τεχνολογίες τροποποίησης του περιβάλλοντος σε πλανητική κλίμακα”.
Το σύνθημα της γεωμηχανικής θα μπορούσε να είναι “παίρνουμε τα χειρότερα ρίσκα για να μην αλλάξει τίποτα”. Οι επικίνδυνες και αβέβαιες τεχνο-επιστήμες επιστρατεύονται για να απομακρυνθεί η μόνη δυνατή και μόνιμη διέξοδος: η έξοδος από τις ορυκτές ενέργειες, ο ριζοσπαστικός μετασχηματισμός του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης, η κατάργηση των άχρηστων παραγωγών και μεταφορών… Όμως, αυτός ο δρόμος είναι προφανώς απαράδεκτος για τους καπιταλιστές και τους κυβερνώντες, που έχουν κάθε συμφέρον να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι μπορούμε να συνεχίζουμε να καίμε αέριο, άνθρακα και πετρέλαιο, προωθώντας ηλεκτρικά αυτοκίνητα και πυρηνική ενέργεια, και προσθέτοντας και λίγη σάλτσα ανανεώσιμων και ανακύκλωσης για διακόσμηση…
Όμως είναι επίσης και το αποτέλεσμα μιας πίστης στο ότι η Επιστήμη τα μπορεί όλα, ότι τελικά θα βρεθεί κάποια τεχνική λύση. Και αυτήν την πίστη στην πρόοδο την συμμερίζονται πολύ περισσότεροι από όσους έχουν αντικειμενικά συμφέρον να συντηρούν την αυταπάτη αυτή. Το εργατικό κίνημα καλλιέργησε για πολύ καιρό αυτή την τυφλή ελπίδα ότι η Πρόοδος, κυρίως ως επιστημονική και τεχνική πρόοδος, θα έφερνε αναπόφευκτα και κοινωνική πρόοδο, ευημερία, ακόμα και χειραφέτηση. Σήμερα, απέναντι στον σκοταδισμό των κλιματο-αρνητιστών (μεταξύ άλλων) και στην υποταγή της έρευνας στις ανάγκες του κεφαλαίου, ορισμένοι επιστήμονες στρατεύονται σε μια “δημοκρατική επανιδιοποίηση της επιστήμης από τους πολίτες, για να τεθεί στην υπηρεσία του κοινού αγαθού” (Χάρτα του συνδέσμου Sciences citoyennes7).
Επειδή οι επιλογές τεχνικής δεν είναι ουδέτερες, το να τεθεί η πραγματογνωμοσύνη στην υπηρεσία του κοινωνικού κινήματος και να επιτραπεί έτσι η δημοκρατική επεξεργασία των επιστημονικών και τεχνικών επιλογών αποτελεί ουσιαστικό διακύβευμα για να μπορέσει να οικοδομηθεί ένα σχέδιο χειραφέτησης.
Κριστίν Πουπέν
21/9/2019
Μετάφραση από τα γαλλικά: ΤΠΤ
1Sylvestre Huet, « Comment cette structure a imposé son autorité scientifique », Libération, 2 novembre 2014.
2« Le Giec a trente ans : son histoire, son rôle… et un climat toujours plus chaud », Reporterre, 2 mars 2018.
35η Έκθεση Αποτίμησης, Ομάδα Εργασίας 3.
4Πίνακας: « Characteristics of four illustrative model pathways », IPCC SR15.
5Συνέντευξη του Pat Mooney στο https://sciencescitoyennes.org/
6Το μανιφέστο μπορεί να βρεθεί στη σελίδα: http://www.geoengineeringmonitor.org/ , στα γαλλικά: http://www.geoengineeringmonitor.org/wp-content/uploads/2018/10/HOME_manifesto-FR.pdf , και στα αγγλικά: http://www.geoengineeringmonitor.org/wp-content/uploads/2018/10/HOME_manifesto-EN.pdf .
7https://sciencescitoyennes.org/l_association/
ΤΠΤ - "4" 
[…] […]
[…] […]