Η βρετανική πολιτική σκηνή σε αναταραχή
της Susan Pashkoff (Socialist Resistance)
Όταν στις 3 του Σεπτέμβρη το Βρετανικό κοινοβούλιο επέστρεφε από την ολιγοήμερη θερινή διακοπή του, θα συναντούσε τον Boris Johnson για νέο πρωθυπουργό, εκλεγμένο μετά τις εσωκομματικές διαδικασίες των Συντηρητικών που ακολούθησαν την παραίτηση της Theresa May.
Η κυβέρνηση των Συντηρητικών δε διέθετε εκείνη τη στιγμή παρά πλειοψηφία μίας μόλις έδρας -συμπεριλαμβανομένης της κοινοβουλευτικής στήριξης του βορειορλανδικού Δημοκρατικού Ενωτικού Κόμματος (DUP). Και ενώ ο νέος πρωθυπουργός θα απευθυνόταν για πρώτη φορά στο κοινοβούλιο, θα έβλεπε και αυτή την πλειοψηφία να χάνεται, καθώς ο συντηρητικός βουλευτής Phillip Lee διέσχιζε με τρόπο δραματικό τις κοινοβουλευτικές ομάδες για να συνταχθεί με την ομάδα των Φιλελεύθερων Δημοκρατικών. Τις επόμενες μέρες που θα ακολουθούσαν, η κοινοβουλευτική δύναμη των Συντηρητικών θα συνέχιζε να συρρικνώνεται.
Στις 9 του Σεπτέμβρη, η παρούσα κοινοβουλευτική σύνοδος θα παυόταν, 6 μόλις μέρες μετά τη σύγκλησή της, βρίσκοντας τον Μπόρις Τζόνσον να έχει υποστεί μέσα σε αυτές τις μέρες άλλες 6 διαδοχικές ήττες στις δύο Βουλές (των Κοινοτήτων και των Λόρδων) και με τις συνεχιζόμενες διαδηλώσεις να ξεσπούν σε όλη την Βρετανία, καθώς οι Συντηρητικοί φαίνεται να περνούν τη χειρότερη κρίση τους.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, τις επόμενες μέρες, το Ανώτατο Πολιτικό Δικαστήριο της Σκωτίας ομόφωνα θα αποφανθεί πως ο πρωθυπουργός είχε εξαπατήσει τη Βασίλισσα προκειμένου να αποσπάσει τη συναίνεσή της στην παύση της παρούσας κοινοβουλευτικής συνόδου και την επί πέντε βδομάδες αναβολή της λειτουργίας της Βουλής (prorogation act) -την μεγαλύτερη περίοδο αναβολής από το 19791.
Η κατάρρευση των Συντηρητικών
Αν και η κατάρρευση των Συντηρητικών είναι από μόνης της ένα ευχάριστο θέαμα, χρειάζεται να κατανοήσουμε βαθύτερα αυτές τις εξελίξεις ως μια ανοιχτή κρίση και εσωκομματική αντιπαράθεση στην καρδία και στην ψυχή του κόμματος των Συντηρητικών.
Αυτό που έχουμε μπροστά μας είναι ο αγώνας της δεξιάς εσωκομματικής πτέρυγας να μετατρέψει το κόμμα από ένα ευρύ κεντροδεξιό σχηματισμό σε ένα αδιαμφισβήτητα δεξιό κόμμα. Αυτό είναι το διακύβευμα της διαγραφής 21 βουλευτών της κεντροδεξιάς πτέρυγας του κόμματος, μεταξύ των οποίων και ορισμένων εκ των πλέον δημοφιλών και σεβαστών μελών του κόμματός τους, που ακολούθησε την απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας του Τζόνσον.
Αυτές οι μαζικές διαγραφές είναι σε ένα βαθμό μια κίνηση στρατηγικής. Συγχρονίζεται με την ατζέντα της διεθνούς δεξιάς να κυριαρχήσει στο εσωτερικό ενός επί του παρόντος κεντροδεξιού κόμματος μετατοπίζοντάς το στο ίδιο στρατόπεδο με πολιτικούς ηγέτες όπως ο Ντόναλτ Τράμπ, ο Ματτέο Σαλβίνι (Ιταλία), ο Βίκτωρ Ορμπάν (Ουγγαρία) και ο Μπένγιαμιν Νετανιάχου (Ισραήλ).
Και έχει ως στόχο να σύρει τη Βρετανία σε μια δίχως συμφωνία έξοδο από την ΕΕ, σε μια προσπάθεια να συγκροτηθεί μια ατλαντική συμμαχία με την ΗΠΑ που θα επιταχύνει μια συνεχιζόμενη απορρύθμιση και ιδιωτικοποίηση του βρετανικού δημόσιου τομέα. Μπροστά σε μια τέτοια εξέλιξη, η Βρετανία θα είναι ο μικρός συνεταίρος αυτής της συμμαχίας, σε αντίθεση με την όλη φιλολογία περί αποκατάστασης της κρατικής κυριαρχίας που τόσο εμφατικά υποστηρίχθηκε κατά τη διάρκεια της καμπάνιας του δημοψηφίσματος. Όλοι οι οικονομικοί, περιβαλλοντικοί, αγροτικοί και εργασιακοί κανονισμοί που υπάρχουν σήμερα στη Βρετανία ως αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής ένταξης θα σαρώνονταν. Αυτός είναι ο πραγματικός σκοπός για τη Συντηρητική δεξιά: μια συμφωνία δεν τους ενδιαφέρει, αυτό που πραγματικά θέλουν είναι να επιτεθούν στο δημόσιο τομέα και στις διάφορες ρυθμίσεις για ιδεολογικούς λόγους.
Ξέρουμε επ’ ακριβώς πώς ο Τζόνσον σκοπεύει να το κάνει αυτό: σκηνοθετώντας τις επόμενες εκλογές ως μια μάχη «του λαού ενάντια στο Κοινοβούλιο». Αυτή είναι όμως και μια επικίνδυνη τακτική, μιας δεν είναι καθόλου σίγουρο πως ο λαός θα αναγνωρίσει πράγματι τους Συντηρητικούς ως δικούς του συμμάχους. Η ταξικά προνομιούχα φύση τους μπορεί να καταλήξει ανά πάσα στιγμή σε μπούμερανγκ και η αλαζονεία τους να μετατραπεί γρήγορα σε στάχτες, όταν οι εργαζόμενες τάξεις θυμηθούν πόσο υπόφεραν από αυτούς όλες τις προηγούμενες δεκαετίες. Ήταν άλλωστε κυρίως το κόμμα των Συντηρητικών που κατέστρεψε τη βρετανική βιομηχανία και μεταποίηση εφαρμόζοντας πολιτικές λιτότητας -με τη βοήθεια των Φιλελεύθερων Δημοκρατών και όχι της ΕΕ.
Σε ποιο βαθμό οι Συντηρητικοί θα καταφέρουν να επικρατήσουν ή θα οδηγηθούν σε μια διάσπαση είναι αβέβαιο. Και με τη δεξιά πτέρυγα του κόμματος να επιτίθεται στη μετριοπαθή κοινοβουλευτική πτέρυγα συντηρητικών βουλευτών, η εκλογική ενίσχυση των Φιλελεύθερων Δημοκρατών αναμένεται να απορροφήσει τους απογοητευμένους συντηρητικούς ψηφοφόρους που τάσσονται υπέρ της παραμονής στην ΕΕ.
Η (βρετανική) Ένωση μπροστά σε προκλήσεις
Αλλά υπάρχει ακόμη μια πολιτική δυσκολία για τους Συντηρητικούς. Και αυτή είναι ο ίδιος ο αγγλικός εθνικισμός και η λαϊκίστικη ατζέντα που του εξασφάλισε την επικράτηση του Brexit στο δημοψήφισμα του 2016, ιδίως απέναντι σε περιοχές όπου υπήρχε μια ισχυρή υποστήριξη υπέρ της παραμονής -με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Σκωτία.
Το ενδιαφέρον σήμερα του Τζόνσον φαίνεται να εστιάζει σε έναν ανταγωνισμό με το Brexit Party του Nigel Farage, που ελπίζει είτε να το εξουδετερώσει, πείθοντας τους ψηφοφόρους του ότι οι Συντηρητικοί είναι το αυθεντικό Brexit κόμμα, είτε να το ενσωματώσει σε μια εκλογική συμφωνία. Εστιάζοντας σε ορισμένες παραδοσιακά εργατικές περιφέρειες, που τάχθηκαν υπέρ της εξόδου από την ΕΕ, και βλέποντας τις σημερινές πολιτικές διαιρέσεις της χώρας, ο Μπόρις Τζόνσον εκτιμά πως με μία τέτοια τακτική θα μπορούσε να του δώσει τη νίκη στις επόμενες εκλογές.
Μια τέτοια τακτική όμως προϋποθέτει και πως μια δίχως συμφωνία έξοδος είναι πράγματι εφικτή. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, το Brexit Party θα βρεθεί στην επίθεση. Αλλά και πάλι, το όλο σχέδιο φαίνεται να είναι μία τακτική που αφορά κυρίως την Αγγλία και τμήματα της Ουαλίας. Απεναντίας, η Σκωτία και η βόρειος Ιρλανδία ψήφισαν υπέρ της παραμονής στην ΕΕ και μέχρις στιγμής δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως κάτι έχει αλλάξει εκεί. Η δε παραίτηση της Davindson (ηγέτης των Σκωτσέζων συντηρητικών) κάνει ακόμη πιο βέβαιη την απώλεια σκωτσέζικων εδρών για τους Συντηρητικούς, το οποίο θα υπονομεύσει την επικράτησή τους στο σύνολο της Βρετανίας.
Η επιμονή όμως του Τζόνσον σε μια δίχως συμφωνία έξοδο δείχνει να πυροδοτεί και μια ισχυροποίηση της υποστήριξης ενός νέου δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της Σκωτίας, με την ηγετική ομάδα των Εργατικών γύρω από τον Corbyn να έχει δηλώσει πως δε θα εναντιωθεί σε ένα τέτοιο κάλεσμα.
Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία που κληρονόμησε η πρώην πρωθυπουργός, Μέι, στον Τζόνσον σχετίζεται με τη συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής2, καθώς και με τη χάραξη μιας ευρωπαϊκής τελωνειακής ζώνης (backstop) στην νήσο της Ιρλανδίας. Σε αυτό το ζήτημα, που τόσο εμφαντικά φαίνεται να αποστρέφονται οι Συντηρητικοί, καμία πρόοδος δε φαίνεται να έχει μέχρις στιγμής προκύψει στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Λονδίνου και ΕΕ.
Το Εργατικό κόμμα
Μέσα σε αυτές τις εξελίξεις, και έχοντας διαδραματίσει ένα θετικό ρόλο μέχρι σήμερα στον αγώνα ενάντια σε μια δίχως συμφωνία αποχώρηση από την ΕΕ, ο Κόρμπιν βλέπει την εκλογική του απήχηση να ενισχύεται.
Στις 21 Αυγούστου, βλέποντας μια δίχως συμφωνία έξοδο από την ΕΕ να πλησιάζει απειλητικά, προτείνει στην υπόλοιπη αντιπολίτευση να τον υποστηρίξει σε μια πρόταση μομφής κατά του Τζόνσον που θα τον καθιστούσε επικεφαλής μιας προσωρινής κυβέρνησης, η οποία θα διασφάλιζε την παράταση του Άρθρου 503 και άμεση προκήρυξη εθνικών εκλογών. Στις 27 Αυγούστου, σε συνάντηση που έλαβε χώρα μεταξύ των δυνάμεων που εναντιώνονται σε μια δίχως συμφωνία έξοδο από την ΕΕ, μια τέτοια συμφωνία δεν κατέστη δυνατή, μετά από την άρνηση των Φιλελεύθερων Δημοκρατών να υποστηρίξουν μια κυβέρνηση των Εργατικών που θα διεκπεραίωνε τη μετάβαση σε εθνικές εκλογές.
Το γεγονός πως ο Κόρμπυν τοποθετήθηκε τελικά υπέρ μιας νέας δημόσιας ψηφοφορίας σχετικά με το Brexit αποτέλεσε ένα σημαντικό -αν και καθυστερημένο στην εκτέλεσή του- σημείο καμπής. Αυτή η αργοπορία στο να υιοθετήσει μια τέτοια θέση έχει εξασθενίσει τις πιθανότητες των Εργατικών να επικρατήσουν στις ερχόμενες εκλογές, καθώς είδαν έναν τμήμα των ψηφοφόρων τους να μετακινούνται προς τους Πράσινους και τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες.
Από την άλλη μεριά, υπάρχει ακόμη μια ορισμένη αβεβαιότητα για τη στάση των Εργατικών απέναντι σε μια συμφωνία με την ΕΕ, όταν και εάν αυτοί έρθουν στην κυβέρνηση. Ακόμη άλλωστε υπάρχουν ορισμένοι που πιστεύουν πως ένα Εργατικό Brexit, που θα υπερασπιζόταν τους εργαζόμενους, είναι εφικτό: το γεγονός πως ο Κόρμπυν δεν έχει ακόμη αντιπαρατεθεί σε αυτήν τη μυθολογία κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη δουλειά αυτών που εξ’ αρχής είπαν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο.
Παραδόξως, ενώ η ηγεσία των Φιλελεύθερων Δημοκρατικών και οι διαγραμμένοι Συντηρητικοί βουλευτές δείχνουν να νιώθουν άβολα απέναντι στο ενδεχόμενο ο Κόρμπυν να γίνει πρωθυπουργός, είναι ωστόσο ο χρηματοπιστωτικός τομέας της Βρετανίας που φαίνεται να είναι πολύ περισσότερο άνετος μπροστά σε μια εκλογική επικράτηση των Εργατικών -ιδίως σε σχέση με μια δίχως συμφωνία έξοδο.
Τι έπεται ?
Ο όρος μιας διαφαινόμενης «συμμαχίας ανταρτών» (rebel alliance) έχει επανειλημμένα χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την ετερόκλητη συμμαχία αυτών που είναι αποφασισμένοι να δουλέψουν προκειμένου να σταματήσουν μια δίχως συμφωνία έξοδο από την ΕΕ. Παρόλο όμως το διακηρυγμένο κοινό τους στόχο, συνεχίζουν να έχουν πολλές διαφορές σε μια σειρά από θέματα.
Τόσο οι Εργατικοί όσο και το SNP4, το Plaid και οι Lib Dems ζητούν γενικές εκλογές όχι όμως με τους όρους του Τζόνσον. Για το κόμμα του Change UK, εάν καταφέρει να επιβιώσει, τα πράγματα είναι περισσότερο αβέβαια και η διστακτικότητά του να συνταχθεί πίσω από το αίτημα γενικών εκλογών θα πρέπει μάλλον να ερμηνευτεί στην αναμενόμενη συρρίκνωση της κοινοβουλευτικής τους ομάδας -αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίον ορισμένοι εξ΄ αυτών προσχώρησαν ήδη στους Lib Dems. Σε ό,τι αφορά τους διαγραμμένους Συντηρητικούς βουλευτές, αυτοί είτε θα αναγκαστούν να κατέβουν στις εκλογές ως ανεξάρτητοι υποψήφιοι είτε να εγκαταλείψουν την πολιτική τους καριέρα -όπως ήδη έκαναν οι Jo Johnson (αδελφός του Μπόρις Τζόνσον), Nicholas Hurd και Caroline Spelman.
Ο απρόβλεπτος χαρακτήρας του Μπόρις Τζόνσον και το γεγονός πως είναι ένας αποδεδειγμένα ψεύτης αποτελεί άλλη μια πρόκληση. Ενώ πολλοί θα εύχονταν να βρεθεί στο χαντάκι (όπως ο ίδιος πρόσφατα δήλωσε) αντί να ζητάει μια ακόμη παράταση εξόδου από την ΕΕ, σήμερα πια δεσμεύεται από ένα νόμο που η δική του κυβέρνηση καταψήφισε και τον υποχρεώνει πράγματι να αναζητήσει μια νέα παράταση.
Το τι θα κάνει κάτω αυτές τις συνθήκες είναι αδιευκρίνιστο. Εάν αποφασίσει να παραβεί το νόμο, απευθυνόμενος στη βάση του Brexit Party, θα φλερτάρει με μια δίχως προηγούμενο κρίση στους Συντηρητικούς οδηγώντας την κεντροδεξιά βάση του κόμματός του σε έξοδο (όπως ιστορικά έχει ξανασυμβεί στο κόμμα των Συντηρητικών5).
Το θέμα φαίνεται μάλλον να συμπυκνώνεται στο γεγονός ότι ο Τζόνσον δε συμπεριφέρεται ως πρωθυπουργός με ένα συμβατικό τρόπο. Κανένας άλλος πρωθυπουργός δε διανοήθηκε μέχρι σήμερα να ισχυριστεί πως σκοπεύει να παραβεί το νόμο αρνούμενος μια παράταση του Άρθρου 50 μπροστά στο ενδεχόμενο μιας δίχως συμφωνίας εξόδου από την ΕΕ.
Το χειρότερο σενάριο θα έχει ως εξής: ο Τζόνσον παραιτείται αμέσως πριν τη στιγμή που η αίτηση παράτασης του Άρθρου 50 θα έπρεπε να κοινοποιηθεί στην ΕΕ (19 Οκτώβρη), όταν δεν θα υπάρχει κυβέρνηση να διαπραγματευτεί με την ΕΕ: εφόσον Lib Dems και ανεξάρτητοι Συντηρητικοί συνεχίζουν να αρνούνται τη στήριξη μιας μεταβατικής κυβέρνησης Κόρμπυν, οδηγούμαστε έτσι τελικώς σε μια δίχως συμφωνία έξοδο.
Στην περίπτωση παραίτησης Τζόνσον, η Βασίλισσα θα δώσει στην αντιπολίτευση προθεσμία δύο βδομάδων να σχηματίσει κυβέρνηση προτού οδηγηθούμε σε εθνικές εκλογές. Η Βασίλισσα όμως (ως αρχηγός του Κράτους) δεν επιτρέπεται θεσμικά να αντικαταστήσει την (απούσα) κυβέρνηση καταθέτοντας η ίδια την επιστολή για παράταση του Άρθρου 50. Θα μπορούσε ίσως, μπροστά σε αυτό το κενό, να συγκροτηθεί μια κυβέρνηση τεχνοκρατών ή υπαλλήλων της Δημόσιας Διοίκησης (όπως συνέβη στην Ιταλία); Στην πράξη, με την κυβέρνηση να τελεί υπό παραίτηση, εκλογές δεν μπορούν να προκηρυχθούν σε διάστημα συντομότερο από ένα μήνα, διάστημα αρκετά μεγάλο καθώς η Βρετανία θα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα επικείμενο δίχως συμφωνία Brexit.
Υπάρχει πάντα, βέβαια, και η εναλλακτική της εκ των υστέρων ακύρωσης μιας δίχως συμφωνία εξόδου (η λεγόμενη πυρηνική επιλογή) από ένα κοινοβούλιο που θα συγκροτείτο (μετά από το ξεκίνημα μιας διαδικασίας brexit). Μια τέτοια κίνηση, για να έχει νόημα, θα έπρεπε στην ουσία να απευθυνθεί (από τη νέα κυβέρνηση) στην ίδια την ΕΕ. Όπως και να έχει, μια τέτοια κίνηση δε θα ήταν ούτε εύκολη αλλά ούτε και ενδεδειγμένη, αφού θα είχε λίγα να προσφέρει στην κατεύθυνση επανένωσης του “έθνους”.
Εν τω μεταξύ, οι Εργατικοί συνεχίζουν να διατηρούν δύο πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα μπροστά στις επικείμενες εκλογές: το εκλογικό μανιφέστο του 2017 και την πολύ πετυχημένη καμπάνια εγγραφής νέων μελών που ανέδειξε τους Εργατικούς ως το μεγαλύτερο κόμμα της Αριστεράς στην Ευρώπη. Όλος αυτός ο κόσμος, που στρατεύτηκε πίσω από τον Κόρμπυν και τον υποστήριξε σε διαδοχικές εσωκομματικές αναμετρήσεις απέναντι στη δεξιά πτέρυγα του Εργατικού κόμματος, χρειάζεται να εμπλακεί ενεργά στον αγώνα για να ανατρέψουμε τους Συντηρητικούς και να αναδείξουμε μια ριζοσπαστική Εργατική κυβέρνηση.
Susan Pashkoff
14/9/2019
Πρωτότυπο: “British politics in tumult”, in:
Socialist Resistance http://socialistresistance.org/british-politics-in-tumult/17975
και International Viewpoint http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article6214
Απόδοση στα ελληνικά: ΤΠΤ
1Στην ελληνική μετάφραση, επικεντρωθήκαμε στα πιο περιεκτικά σημεία του άρθρου. Στο πρωτότυπο αγγλικό αναφέρονται μεγαλύτερες λεπτομέρειες της αγγλικής πολιτικής σκηνής. [ΣτΜ]
2Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, 10 Απριλίου 1998: Είναι μια διπλή συμφωνία, ανάμεσα σε όλα τα πολιτικά μέρη στη Βόρειο Ιρλανδία και ταυτόχρονα και ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία και στην Ιρλανδία, που επικυρώθηκε κατόπιν σε δημοψηφίσματα στο νησί και με την οποία δημιουργήθηκαν μια σειρά από θεσμοί συνύπαρξης κοινοτήτων και πολιτικών οντοτήτων. [Σ.τ.Μ.]
3Άρθρο 50, για την αποχώρηση της Μ.Βρετανίας από την ΕΕ.
4SNP: Εθνικό Κόμμα Σκωτίας, Plaid ή Plaid Cymru: Το Κόμμα της Ουαλίας, σοσιαλδημοκρατικής χροιάς, που υποστηρίζει την ανεξαρτησία της Ουαλίας, Lib Dems: Φιλελεύθεροι Δημοκράτες, Change UK: κεντροδεξιό κόμμα. [ΣτΜ]
5Είχε συμβεί το 1846, με τις νομοθεσίες για τους δασμούς, αλλά και στις αρχές του 20ου αιώνα για ανάλογους λόγους. [ΣτΜ]
ΤΠΤ - "4" 
