του Francisco Louçã

Η εμπειρία από το Μπλόκο της Αριστεράς

Το Μπλόκο της Αριστεράς¹ (Bloco de Esquerda) συγκροτήθηκε πριν από καμιά 20-ριά χρόνια στην Πορτογαλία, με τη συγχώνευση δυνάμεων από την αντικαπιταλιστική αριστερά και από το κοινωνικό κίνημα. Σήμερα είναι, μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα, η κύρια οργάνωση της μαχητικής αριστεράς στη χώρα. Ξεκινώντας από την εμπειρία του Μπλόκο, ο Φρανσίσκο Λούσα², κάνει εδώ τον απολογισμό των πάντα προβληματικών σχέσεων ανάμεσα στην δουλειά κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και στην επένδυση στα κινήματα και στις κοινωνικές κινητοποιήσεις.

1. Η θεσμική παρουσία και αναφορά ήταν το πιο ισχυρό σημείο στην παρέμβαση του Μπλόκο της Αριστεράς. Αυτό δεν ίσχυε πάντα: το κόμμα γεννήθηκε από τις προσπάθειες πολιτικών ρευμάτων που ενώθηκαν επειδή ηττήθηκε το κοινωνικό κίνημα στο δημοψήφισμα για τις αμβλώσεις το 1998 (και, με αυτό, κατάλαβαν τα όρια της κατατμημένης και χωρίς εκλογική συνέχεια δράσης) και στο πλαίσιο των αντιπαγκοσμιοποιητικών αγώνων και των αγώνων για την ανεξαρτησία του Τιμόρ. Έτσι, η πίεση του κοινωνικού κινήματος ήταν καθοριστική. Αυτό ήταν η αφετηρία. Αλλά η επιτυχία του Μπλόκο προήλθε από το ξεπέρασμα μιας αγωνιστικής παράδοσης χωρίς έκφραση σε εθνικό επίπεδο, που επομένως δεν μπορούσε να βαρύνει στην κοινή γνώμη ούτε να δημιουργήσει συσχετισμό πολιτικών δυνάμεων. Επειδή ακριβώς μπόρεσε να εκλέξει βουλευτές για αυτό και το Μπλόκο έκανε ένα άλμα μπροστά, καθώς έγινε ένα κόμμα αναφοράς για τη λαϊκή πάλη. Εάν δεν είχε κερδίσει στις πρώτες βουλευτικές εκλογές, είναι πολύ πιθανόν να μην υπήρχε το Μπλόκο σήμερα.

2. Η εκλογική και θεσμική εκπροσώπηση είναι η κανονική μορφή της πολιτικής δράσης στα μάτια της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Μερικοί κοινωνικοί τομείς συμμετέχουν με διαφορετικούς τρόπους, μέσα από συλλόγους ή από συνδικάτα. Αλλά, ακόμα και αν αφορούν την πλειοψηφία του πληθυσμού, οι τομείς που οργανώνονται συλλογικά έτσι είναι μειοψηφικοί και συχνά και μικρού μεγέθους: τα συνδικάτα, που είναι η κύρια και πιο σταθερή μορφή των κοινωνικών κινημάτων στην Πορτογαλία, δεν αντιπροσωπεύουν σήμερα παρά το 15% των εργαζομένων, με μεγάλες διαφορές ανάλογα με τους κλάδους (στο δημόσιο είναι πλειοψηφία) και τις επιχειρήσεις (το 30% συνδικαλιστικής ένταξης αφορά ένα μικρό αριθμό επιχειρήσεων με πάνω από 500 εργαζόμενους, ενώ το 1% συνδικαλιστικής ένταξης ισχύει στις επιχειρήσεις με 5 ή λιγότερους εργαζόμενους). Δεν υπάρχουν μεγάλοι σύλλογοι ή άλλα οργανωμένα κοινωνικά κινήματα, με πλατιά δικτύωση στη βάση. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχουν σήμερα παρά λίγα κανάλια δράσης μέσα από τα οποία να περνάει η κοινωνική μαχητικότητα.

3. Η εμπειρία του αγώνα κατά της τρόϊκας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ΔΝΤ) συμπυκνώνει τις αντιφάσεις αυτές. Ο κοινωνικός αγώνας έφτασε σε εντυπωσιακά επίπεδα, στις διαδηλώσεις της 12 Μαρτίου 2011 και του Que se Lixe a Troika (=Να πάει απ’όπου ήρθε η τρόϊκα!) το 2012-2013. Αυτός εξέφραζε την κοινωνική δυσαρέσκεια σε σημαντικά ζητήματα, την άρνηση της επισφαλούς ζωής και των κινήσεων για μείωση της εργοδοτικής κοινωνικής εισφοράς (TSU). Αλλά δεν κατέληξε σε κάποια οργάνωση και συνέχεια. Δεν απέκτησε και δεν μπορούσε να αποκτήσει οργανωμένη μορφή σε αυτή τη διαδικασία. Δίπλα και έξω από αυτές τις διαδηλώσεις, τα συνδικάτα αποδείχτηκαν πιο ικανά στο να οργανώνουν τις δικές τους πορείες απ’ό,τι στη συνδικαλιστική τους πρακτική. Η συνδικαλιστική οργάνωση της αντίστασης στην τρόϊκα ήταν πιο πολιτική παρά συνδικαλιστική.

4. Σε όλα αυτά, η δύναμη του Μπλόκο αποτέλεσε πλεονέκτημα. Αντιπροσώπευε ένα σημαντικό τμήμα της εξέγερσης κατά της τρόϊκας και της αναζήτησης πολιτικών λύσεων, ακριβώς επειδή μπορούσε να πλήξει την ισορροπία της εθνικής πολιτικής, και αναγνωρίστηκε από εκατοντάδες χιλιάδες άτομα ως το κατάλληλο και αναγκαίο εργαλείο -στις εκλογές.

5. Ένα λαϊκό κόμμα πρέπει να έχει ως στόχο την εκλογική εκπροσώπηση. Αποτυχαίνει εάν δεν καταφέρει να δημιουργήσει πολιτικούς συσχετισμούς και αν δεν εκφράζει συγκρούσεις που να οδηγούν σε κάποιο αποτέλεσμα. Μια εναλλακτική στρατηγική κοινωνικού αγώνα χωρίς αντιπροσώπευση δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο παρά η δικαιολόγηση της απομόνωσης. Ένα σοσιαλιστικό αριστερό κόμμα παλεύει για την πλειοψηφία και δεν παρασύρεται ούτε σε μειοψηφικό σύμπλεγμα ούτε και στην αναρχική ή αυτονομίστικη αντίληψη ενός κοινωνικού κόσμου που θα ήταν υποτίθεται εξωτερικός της εκλογικής σύγκρουσης και μέσα στον οποίο θα έπρεπε κανείς να εξοριστεί. Η ιδέα ότι το αστικό κράτος θα κατέρρεε εάν πολλά άτομα απείχαν δεν μπορεί να λειτουργήσει και εξυπηρετεί την αστική τάξη. Το Μπλόκο γνώρισε ήττες και νίκες, αλλά προχώρησε.

6. Η θεσμική εκπροσώπη και παρουσία δημιούργησαν μια πραγματικότητα για την οποία τα ιδρυτικά μέλη του Μπλόκο δεν ήταν προετοιμασμένοι στην αρχή. Χρειάστηκε να επιλεγούν υποψήφιοι που να ανταποκρίνονται σε αυτό το επίπεδο εκπροσώπησης, πράγμα που σήμαινε αποφάσεις, αλλά και στείρες αντιπαραθέσεις. Χρειάστηκε να αναπτυχθούν τεχνικές ικανότητες και επαγγελματικές ομάδες για να συνοδέψουν και να υποστηρίξουν την κοινοβουλευτική μας δουλειά, εθνικά, ευρωπαϊκά και στις αυτόνομες περιοχές, που επεκτάθηκε αργότερα και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Τέτοιες ικανότητες είναι αναγκαίες για να ετοιμάζονται προτάσεις, για να παίρνονται πρωτοβουλίες και να τις υπερασπιζόμαστε, αλλά αυτό έχει ταυτόχρονα και ένα μη αμελητέο κόστος: ένα σημαντικό τμήμα των πιο έμπειρων αγωνιστών μας αφιερώνεται στη θεσμική επένδυση.

7. Οι θεσμικοί αυτοί μηχανισμοί απορροφούν επομένως πάρα πολλές από τις αγωνιστικές ικανότητες. Δεν ξέρουμε ποτέ εκ των προτέρων εάν αυτό θα οδηγήσει ή όχι σε προσαρμογή στο σύστημα, αλλά η θεσμική κανονικοποίηση δημιουργεί πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Οι μορφές αυτές προσαρμογής είναι ποικίλες: κλείσιμο σε περιορισμένης εμβέλειας μέτρα στο όνομα της διατήρησης των κεκτημένων θέσεων. Άρνηση επίκρισης των θεσμών ή των ηγεσιών τους στο όνομα ενδεχόμενων μελλοντικών συμφωνιών. Ιδέα ότι η πολιτική προχωράει με μικρά βήματα. Φόβος της κοινής γνώμης που ωθεί στο να μην παρουσιάζεται μια σοσιαλιστική εναλλακτική που θα οδηγούσε σε άλλες θεσμικές μορφές. Προσπάθειες αποφυγής των κινδύνων σύγκρουσης από φόβο ήττας. Όλες αυτές οι μορφές προσαρμογής παραμορφώνουν μια αριστερή πολιτική που θεμελιώνεται στη λαϊκή εκπροσώπηση.

8. Το πολιτικό ζάπινγκ είναι άλλη μια μορφή προσαρμογής και δεν είναι η λιγότερο σημαντική. Ο εγκλιματισμός σε έναν τρόπο πολιτικής έκφρασης που εξαρτάται από τις περιστάσεις και από τις ευκαιρίες, ή ακόμα και από τις ατζέντες των πρωταγωνιστών στους θεσμούς ή και του καθημερινού τύπου, περιέχει έναν κίνδυνο, καθώς μπορεί να διαλύσει τη στρατηγική στις καθημερινές αισθήσεις. Εάν το κίνημα ήταν το παν και όλο το πρόγραμμα δεν ήταν παρά τίποτα, τότε δεν θα υπήρχε σοσιαλιστική πολιτική για να οργανώνει τα εργατικά και λαϊκά κινήματα.

9. Ο “θεσμισμός” είναι πολύ ισχυρός και μέσα στα κοινωνικά κινήματα και όχι μόνο στα κόμματα της αριστεράς. Ας κοιτάξουμε τα κοινωνικά κινήματα γύρω από το Μπλόκο, αυτά που τα ξέρουμε και τα σεβόμαστε, και ας αναρωτηθούμε πόσα από αυτά έχουν τους ίδιους ηγέτες εδώ και 30 χρόνια ή ακόμα, μερικά, εδώ και 40 χρόνια. Στα συνδικάτα, η αντίφαση είναι ακόμα πιο ισχυρή: πολλά συνδικάτα οργανώνονται καταστατικά έτσι ώστε να μην μπορέσει ποτέ ένα κόμμα να αμφισβητηθεί και η μεγαλύτερη συνομοσπονδία υλοποιεί αυτή τη στρατηγική.

10. Το Μπλόκο δεν προχώρησε πολύ στο χώρο της κοινωνικής εκπροσώπησης, το οποίο δεν πρέπει να το συγχέουμε με την εκλογική εκπροσώπηση. Πρέπει να αναρωτηθούμε, σε σχέση με τη δύναμη που είχαμε κατά την ίδρυσή μας, πρακτικά πριν από 20 χρόνια, εάν έχουμε τώρα περισσότερες ή λιγότερες οργανωμένες δυνάμεις στο συνδικαλιστικό κόσμο, μέσα στις επιχειρήσεις, μεταξύ των εκπροσώπων εργαζομένων, στις επιτροπές εργαζομένων ή σε άλλες μορφές εκπροσώπησης. Και από την απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να πηγάσουν τα συμπεράσματά μας. Πρέπει να θέσουμε το ίδιο ερώτημα και σε σχέση με τους νέους: πώς οι φοιτητές και οι άλλοι νέοι μπορούν να πλησιάσουν το κόμμα μας, πώς μπορούν να ενταχθούν σε αυτό, να βρούν τρόπους πολιτικής μόρφωσης και δράσης; Στην απάντηση αυτών των ερωτημάτων είναι που βρίσκεται η λύση απέναντι στην πίεση των θεσμών.

11. Ο καπιταλισμός είναι ένας τρόπος παραγωγής, αναπαραγωγής των συνθηκών παραγωγής και αντιπροσώπευσης των συνθηκών παραγωγής και αναπαραγωγής. Ο ορισμός αυτός υπογραμμίζει την ουσία: δεν υπάρχει καπιταλιστική παραγωγή χωρίς το σύστημα να αναπαράγεται ταυτόχρονα και, για αυτό, και να κινητοποιεί και την εκπροσώπησή του, που στηρίζεται στην αλλοτρίωση της εργασίας, των κοινωνικών σχέσεων, της ζωής, των σχέσεων με τη φύση, αλλά και μέσα από την αλλοτρίωση της εκλογικής εκπροσώπησης και ψήφου. Ο διαχωρισμός του εργαζόμενου από το προϊόν της εργασίας του, από τον έλεγχο της ζωής του, από την κοινωνική του, και την εκλογική του, εξουσία στήνει το βάθρο πάνω στο οποίο στηρίζεται η αστική ηγεμονία. Για αυτό ακριβώς και η αριστερή πολιτική είναι ένα κοινωνικό κίνημα που έχει για στόχο να ενισχύεται στην προοπτική τού ότι οι ιδέες του και οι προτάσεις του θα έχουν μια εμβέλεια που θα φτάνει έως και στις εκλογές. Για αυτό και δεν εγκαταλείπει και κανέναν χώρο εκπροσώπησης στην πάλη για την ηγεμονία. Για αυτό ακριβώς και η σοσιαλιστική στρατηγική δεν μπορεί να νικήσει παρά μόνο μέσα από την κοινωνική πάλη.

12. Το ισχυρό σημείο του Μπλόκο ήταν η πολιτική του έκφραση και, άρα, η συμμετοχή του στις εκλογές. Οι εναλλακτικές στρατηγικές, όπως η εγκατάλειψη της μάχης για την εκπροσώπηση, δηλαδή για την πολιτική όπως την αντιλαμβάνεται ο κόσμος, απέτυχαν και θα αποτυχαίνουν πάντα. Αλλά η επιτυχία της εκλογικής εναλλακτικής δεν αποδεικνύει ότι η εκπροσώπηση είναι ικανοποιητικός όρος για μια σοσιαλιστική πολιτική. Αν συλλαμβάνεται ως ένα εργαλείο για να συσσωρεύονται δυνάμεις, είναι χρήσιμη. Αν συλλαμβάνεται ως μορφή εξάρτησης και, άρα, απώλειας της κριτικής αίσθησης, τότε αποτυχαίνει. Η αριστερά δεν υπάρχει παρά μόνο μέσα από τον κοινωνικό αγώνα, μέσα από τη στρατηγική παρέμβαση μέσα στην πάλη των τάξεων. Με άλλα λόγια, πρέπει να συμμετέχει στο ταξικό κίνημα. Πάντα με αυτό τον τρόπο μπορεί να μετρήσει τις δυνάμεις της.

Λισαβόνα, 31 Μαρτίου 2018

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Rede Anticapitalista (Αντικαπιταλιστικό Δίκτυο), Anticapitalista, με τον τίτλο “Instituições, institucionalismo e o Bloco” (https://redeanticapitalista.net/instituicoes-institucionalismo-e-o-bloco/).

Από τα πορτογαλικά μεταφράστηκε:

– στα γαλλικά από το 15-θήμερο ελβετικό περιοδικό solidaritéS n° 332 της 23 Αυγούστου 2018 (https://www.solidarites.ch/journal/d/cahier/8785).

– στα αγγλικά από το International Viewpoint: http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article5696

– στα ισπανικά από το Sin Permiso: http://www.sinpermiso.info/textos/accion-parlamentaria-y-luchas-sociales-la-experiencia-del-bloque-de-izquierda-portugues

Σημειώσεις:

1Το Μπλόκο της Αριστεράς ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 1999 ως εκλογικός συνασπισμός ανάμεσα στη Δημοκρατική και Λαϊκή Ένωση (UDP, μαοϊκής προέλευσης), το Επαναστατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSR, πορτογαλέζικο τμήμα της 4ης Διεθνούς) και το Politica XXI (“Πολιτική 21”, που είχαν ιδρύσει αποχωρήσαντες από το Πορτογαλέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα -PCP). Στις εκλογές του Οκτώβρη 1999 πήρε 132.333 ψήφους (το 2,44% των έγκυρων) και 2 έδρες στο κοινοβούλιο -σύμφωνα με το Σύνταγμα της Πορτογαλίας, αυτό του επέτρεψε να συγκροτήσει κοινοβουλευτική ομάδα και να τοποθετείται σε όλα τα ζητήματα. Το 2002, πήρε 2,81% και 3 έδρες, το 2005 6,35% και 8 έδρες, το 2009 9,82% και 16 έδρες, το 2011 5,17% και 8 έδρες και, τέλος, το 2015 με 550.892 ψήφους, 10,19% και 19 έδρες.

2Ο Francisco Louçã είναι οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, αγωνιστής στο αντιφασιστικό κίνημα και μέλος της 4ης Διεθνούς απ’όταν ήταν μαθητής. Στην ηγεσία του Επαναστατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSR) -πορτογαλέζικου τμήματος της 4ης Διεθνούς, υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη του Μπλόκου της Αριστεράς και ο εθνικός συντονιστής του από το 2005 ώς το 2012, βουλευτής σε διάφορες θητείες, ενώ το 2015 εξελέγη από τη Βουλή στο Εθνικό Συμβούλιο. Τον Γενάρη του 2005 ήταν υποψήφιος, εκ μέρους του Μπλόκου, στην Προεδρεία της Δημοκρατίας, και πήρε 5,3% των ψήφων.

[Βλ. και Περιεχόμενα τεύχους 3]

https://tpt4.org/?p=2807