Μπρετόν και Τρότσκι στο Ποποκατέπετλ

Μανιφέστο για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη

του Michael Löwy

Επέτειος 80 χρόνων και από την ίδρυση της Διεθνούς Ομοσπονδίας για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη. Ο Μικαέλ Λεβύ¹, μας γράφει για τη συνάντηση Τρότσκι – Μπρετόν (Inprecor 657).

Μπρετόν και Τρότσκι στους πρόποδες του ηφαιστείου Ποποκατέπετλ

Το 2018 γιορτάζουμε και μια άλλη 80ή επέτειο σε σχέση με τον Τρότσκι, την ίδρυση της FIARI, της Διεθνούς Ομοσπονδίας για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη. Αυτό το γεγονός δείχνει τη σημασία που έδινε ο θεμελιωτής του Κόκκινου Στρατού στην τέχνη και τον πολιτισμό.

Στη διάρκεια του 1938 ο Αντρέ Μπρετόν και ο Λέον Τρότσκι συναντήθηκαν στο Μεξικό, στους πρόποδες των ηφαιστείων Ποποκατέπετλ και Ιστακσίουατλ. Μια συναρπαστική συνάντηση, προσωπικοτήτων με αντίθετες φαινομενικά τοποθετήσεις. Ο ένας, επαναστατικός κληρονόμος του Διαφωτισμού, και ο άλλος, καθισμένος στην ουρά του ρομαντικού κομήτη, ο ένας θεμελίωσε τον Κόκκινο Στρατό και ο άλλος ξεκίνησε την σουρεαλιστική περιπέτεια. Η σχέση τους ήταν αρκετά άνιση: ο Μπρετόν έτρεφε τεράστιο θαυμασμό για τον επαναστάτη του Οκτώβρη, ενώ ο Τρότσκι, παρόλο που σεβόταν το θάρρος και την αυταπάρνηση του ποιητή, είχε κάποιες δυσκολίες να κατανοήσει το σουρεαλισμό. Χωρίς να μιλήσουμε καν για τις λογοτεχνικές του προτιμήσεις, που ήταν μάλλον προς τους μεγάλους κλασσικούς ρεαλιστές του 20ου αιώνα. Και όμως το χάσμα ξεπεράστηκε, ο Ρώσος και ο Γάλλος βρήκαν μια κοινή γλώσσα: το διεθνισμό, την επανάσταση. Από αυτή τη συνάντηση, την τριβή αυτών των δύο ηφαιστειακών πετρών, ξεπετάχτηκε μια σπίθα που λάμπει ακόμη: το Μανιφέστο για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη. Ένα ντοκουμέντο αντιφασιστικό, ελευθεριακό, κομμουνιστικό και αλλεργικό στο σταλινισμό, που διακηρύσσει μια επαναστατική θεώρηση της τέχνης και την αναγκαία ανεξαρτησία της από τα Κράτη και τους πολιτικούς μηχανισμούς.

Η ιδέα για το ντοκουμέντο προήλθε από τον Λέοντα Τρότσκι και υιοθετήθηκε αμέσως από τον Αντρέ Μπρετόν. Γράφτηκε από τέσσερα χέρια – ένα από τα λίγα ντοκουμέντα που συντάχτηκε από τον Τρότσκι μαζί με ένα άλλο άτομο – μετά από μακρές συνδιαλέξεις, συζητήσεις, ανταλλαγές και, αναμφίβολα, ορισμένες διαφωνίες. Υπογράφτηκε από τον Αντρέ Μπρετόν και τον Ντιέγκο Ριβέρα, τον μεγάλο μεξικανό ζωγράφο και τοιχογράφο που την εποχή εκείνη ήταν θερμός οπαδός του Τρότσκι (λίγο αργότερα διαφώνησαν). Αυτό το μικρό άκακο ψέμα οφειλόταν στη βεβαιότητα του παλιού μπολσεβίκου ότι ένα Μανιφέστο για την τέχνη θα έπρεπε να υπογράφεται μόνο από καλλιτέχνες. Το κείμενο είχε έναν έντονα ελευθεριακό τόνο, ιδιαίτερα στη διατύπωση, που είχε προτείνει ο Τρότσκι και που διακήρυσσε ότι, σε μια επαναστατική κοινωνία, το καθεστώς των καλλιτεχνών θα έπρεπε να είναι «αναρχικό», δηλαδή βασισμένο στην χωρίς όρια ελευθερία.

Το Μανιφέστο κατέληγε σε ένα κάλεσμα για τη δημιουργία ενός πλατιού κινήματος, που θα περιλάμβανε όλους εκείνους που αναγνώριζαν τον εαυτό τους στο γενικό πνεύμα του ντοκουμέντου. Σε ένα τέτοιο κίνημα, γράφουν ο Μπρετόν και ο Τρότσκι, οι μαρξιστές μπορούν να βαδίσουν χέρι με χέρι με τους αναρχικούς. Αυτό το κάλεσμα για ενότητα ανάμεσα στους μαρξιστές και στους αναρχικούς είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και πιο επίκαιρες, μετά από 80 χρόνια, όψεις του ντοκουμέντου αυτού.

Λίγο αργότερα ιδρύθηκε η FIARI, Διεθνής Ομοσπονδία για μια Ανεξάρτητη Επαναστατική Τέχνη, που πέτυχε να συγκεντρώσει όχι μόνο τους οπαδούς του Τρότσκι και τους φίλους του Μπρετόν, αλλά επίσης και αναρχικούς και ανεξάρτητους συγγραφείς και καλλιτέχνες. Η Ομοσπονδία εξέδωσε ένα έντυπο, το περιοδικό Clé, με αρχισυντάκτη τον Maurice Nadeau, τότε νεαρό τροτσκιστή αγωνιστή που τον ενδιέφερε πολύ ο σουρεαλισμός (το 1946 έγραψε την πρώτη “Ιστορία του σουρεαλισμού”). Δευθυντής του ήταν ο Léo Mallet και τη συντακτική επιτροπή αποτελούσαν οι: Yves Allégret, André Breton, Michel Collinet, Jean Giono, Maurice Heine, Pierre Mabille, Marcel Martinet, André Masson, Henry Poulaille, Gérard Rosenthal, Maurice Wullens. Το περιοδικό Clé εξέδωσε μόνο 2 τεύχη (Νο 1 τον Ιανουάριο 1939 και Νο 2 τον Φεβρουάριο 1939). Η FIARI ήταν μια εμπειρία «ελευθεριακού μαρξισμού», ωραία αλλά μικρής διάρκειας: η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σήμανε, ντε φάκτο, το τέλος της.

Michael Löwy

1O Michael Löwy, μέλος της 4ης Διεθνούς, είναι κοινωνιολόγος και οικοσοσιαλιστής φιλόσοφος. Γεννήθηκε το 1938 στο Σάο Πάολο, στη Βραζιλία, και ζει στο Παρίσι, Γαλλία, από το 1969. Ομότιμος διευθυντής ερευνών στο γαλλικό εθνικό κέντρο ερευνών (CNRS) και καθηγητής στην ανώτατη σχολή ερευνών στις κοινωνικές επιστήμες, έχει γράψει πάρα πολλά βιβλία, που έχουν εκδοθεί σε 29 γλώσσες, μεταξύ των οποίων: “Η θεωρία της επανάστασης στο νέο Μαρξ” (Paris 1970, Maspero), “Τοπία αλήθειας – Εισαγωγή σε μια κριτική κοινωνιολογία της γνώσης” (Paris 1975, Anthropos), “Πατρίδες ή Πλανήτης; Εθνικισμοί και διεθνισμοί από τον Μαρξ ώς τις μέρες μας” (Lausanne 1997, Éditions Page 2), “Μπένιαμιν -Προειδοποίηση πυρκαγιάς, Μια ανάγνωση των θέσεων ‘Για την έννοια της ιστορίας’” (Paris 2001, Presses universitaires de France), “Franz Kafka, ανυπότακτος ονειροπόλος”(Paris 2004, Stock), “Οικοσοσιαλισμός” (Paris 2011, Mille et une nuits), “Το σιδερένιο κλουβί: Ο Max Weber και ο βεμπεριανός μαρξισμός” (Paris 2013, Stock, coll. « Un ordre d’idées »), “Επαναστατικές συγγένειες:Κόκκινα και μαύρα αστέρια” (σε συνεργασία με τον Ολιβιέ Μπεζανσενό -Paris 2014, Mille et une nuits), “Πλασματικό ιερό: Κοινωνιολογία και θρησκεία -φιλολογικές προσεγγίσεις” (Paris 2017, Éditions de l’éclat -μαζί με τον Erwan Dianteill). [Σημειώσεις του Inprecor].