Σύγχρονες αναδιαρθρώσεις του προλεταριάτου

Τα πλήγματα στο προλεταριάτο από τις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις

του Patrick Le Moal

Η επίθεση κατά του μισθού και των συνθηκών εργασίας του σύγχρονου καπιταλισμού εγγράφονται σε μια ριζοσπαστική πολιτική του κεφαλαίου, που ξεκίνησε ήδη μεταπολεμικά, έστω και αν επιταχύνθηκε από το νεοφιλελευθερισμό της δεκαετίας του 1980 και από την κρίση του 2008, εξηγεί συμπυκνωμένα ο Πατρίκ Λε Μουάλ¹, με παράδειγμα τη Γαλλία. Ο στόχος, πέραν της κατάτμησης και της εξασθένισης του προλεταριάτου, είναι η εσωτερίκευση του καπιταλιστικού ανταγωνισμού στην ίδια την προλεταριακή υποκειμενικότητα. [ΤΠΤ]

Από τα τέλη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, το κεφάλαιο μετασχημάτισε την κοινωνία από το πάτωμα ώς το ταβάνι, κερματίζοντας το προλεταριάτο, πλήττοντας την ταυτότητά του, καθιστώντας ευάλωτη την κοινωνική του δύναμη και πιο δύσκολη την οργάνωσή του.

Το προλεταριάτο -η τάξη όλων αυτών που πουλάνε την εργατική τους δύναμη, που αλλοτριώνονται την εργασία τους, που κατέχουν μια υποτελή θέση, που είναι εκμεταλλευόμενοι και καταπιεσμένοι- αποτελεί σήμερα πλειονότητα στο επίπεδο του πλανήτη. Και μάλιστα αντιπροσωπεύει το 80% του πληθυσμού στη Γαλλία. Αλλά με ποιά μορφή;

Εξελίξεις και αντιθέσεις

Από τότε που υπάρχει ο καπιταλισμός τροποποιεί διαρκώς την παραγωγή, κατά συνέπεια και το προλεταριάτο. Ανάμεσα στο προλεταριάτου του 19ου αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία και στο σημερινό προλεταριάτο της Κίνας ή το προλεταριάτο της καπιταλιστικής Ευρώπης του 21ου αιώνα, υπάρχουν βαθιές διαφορές.

Οι τεχνικές εξελίξεις επιτρέπουν την αύξηση της παραγωγικότητας. Τόσο στη βιομηχανία όσο και στον τριτογενή τομέα. Όλο και λιγότεροι προλετάριοι χρειάζονται για να παραχθούν τα ίδια πράγματα.

Η ανάπτυξη της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων διευκολύνει τις εξωτερικεύσεις και τις μετακινήσεις της παραγωγής. Το 2015, η μία από τις 5 θέσεις εργασίας στον κόσμο ανήκει σε παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που μετασχηματίζονται ή καταναλώνονται σε άλλες χώρες. Το 1995 ο λόγος ήταν μία στις έξι. Έτσι, το 50% των εξαρτημάτων ενός αυτοκινήτου (και το 75% σε αξία) αγοράζονται από εξωτερικούς εργολάβους, ενώ επιπλέον συχνά κατασκευάζονται και αλλού, στην Ευρώπη ή στην Ασία.

Οι όμιλοι έχουν όλο και πιο μεγάλα μεγέθη, χωρίς όμως να απασχολούν πολλούς μισθωτούς στην Ευρώπη. Η γαλλική Alstom, που παράγει το 70% των τρένων πολύ υψηλής ταχύτητας, το 25% των μετρό και το 33% των τραμ στον κόσμο, η οποία έχει έναν κύκλο εργασιών 6,9 δισεκατομμυρίων ευρών ετησίως, απασχολεί 31.000 άτομα σε πάνω από 60 χώρες, από τους οποίους οι 9.000 μόνο είναι στη Γαλλία! Ο βιομηχανικός τομέας, που υπήρξε, στο 19ο και 20ο αιώνα, το κέντρο του εργατικού κινήματος, βρίσκεται σε παρακμή στην Ευρώπη, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα είναι ετοιμοθάνατος (Μεγάλη Βρετανία) και οι προλετάριοι του τριτογενούς τομέα γίνονται πλειονότητα.

Η σημασία των μονάδων μέσα στις οποίες οι εργαζόμενοι δουλεύουν μειώθηκε στα τελευταία 40 χρόνια. Η Renault, που έπαιξε σημαντικό ρόλο για την πάλη των τάξεων στη Γαλλία², απεικονίζει καλά αυτή την εξέλιξη. Το 1950, απασχολούσε 49.000 μισθωτούς, από τους οποίους οι 40.000 ήταν στο εργοστάσιο της Billancourt. Το 1975, απασχολούσε 101.000 μισθωτούς, από τους οποίους οι 31.000 στην Billancourt και οι 20.000 στην Flins. Σήμερα, ο όμιλος της Renault απασχολεί 120.000 μισθωτούς σε πάνω από 125 χώρες, αλλά λιγότερους από 50.000 στη Γαλλία (από τους οποίους οι 27.000 είναι σε βιομηχανική απασχόληση), ενώ κανένα της εργοστάσιο δεν ξεπερνάει τους 4.000 μισθωτούς, εκτός από το τεχνολογικό κέντρο της Guyancourt (όπου είναι πάνω από 9.000). Και ο όμιλος φροντίζει να παράγει ορισμένα από τα αυτοκίνητά του σε περισσότερα εργοστάσια σε διαφορετικές χώρες.

Νέες μορφές κυριαρχίας

Οι εξελίξεις του προλεταριάτου, όμως, δεν είναι το μηχανικό προϊόν της εξέλιξης παραγωγικών διαδικασιών: παραπέμπουν επίσης και σε πολιτικές επιλογές της αστικής τάξης, για να ενισχύσει και να σφραγίσει την κυριαρχία της.

Για παράδειγμα, η επιλογή προσφυγής στο πετρέλαιο, ως αντικατάσταση του άνθρακα, εάν έχει ένα ενδιαφέρον από στρατιωτική άποψη, δεν είναι ωστόσο οικονομικά συμφέρουσα. Κοστίζει πιο πολύ και χρειάστηκε στην αρχή να επιδοτηθεί μαζικά³. Ο ένας από τους λόγους της επιλογής αυτής ήταν η θέληση να μειωθεί ριζικά το βάρος των εργατικών οχυρών που συγκροτούνταν από τους ανθρακωρύχους, ένα τομέα μαζικό, ισχυρό, οργανωμένο, που έπαιζε κεντρικό ρόλο σε πολλές χώρες.

Ο στόχος των πρώτων νεοφιλελεύθερων της δεκαετίας του 1930 ήταν να δημιουργηθεί μια άλλη μορφή κυριαρχίας του κεφαλαίου, για να “απο-προλεταριοποιηθούν” αυτές οι ξεριζωμένες μάζες του βιομηχανικού καπιταλισμού, να σπάσουν οι συγκεντρώσεις τους, για να μετατραπούν οι προλετάριοι, όχι σε κοινωνικά ασφαλισμένους, αλλά σε ιδιοκτήτες, σε αποταμιευτές, σε ανεξάρτητους παραγωγούς, δηλαδή σε άτομα που εσωτερικεύουν τους κανόνες λειτουργίας, τη λογική, της επιχείρησης. Η νεοφιλελεύθερη αντιμεταρρύθμιση που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1980 δεν αρκείται στην ιδιωτικοποίηση, στη διάλυση των διάφορων μορφών του “κράτους πρόνοιας”, των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, στην επίθεση στους μισθούς και στα κεκτημένα του προλεταριάτου. Περισσότερο από απλή παλινόρθωση του καπιταλισμού του 19ου αιώνα και του παραδοσιακού φιλελευθερισμού, θέλει να αναδιοργανώσει το σύνολο της κοινωνίας και από μία γενικευμένη οικονομία της αγοράς να πάει προς μία κοινωνία της αγοράς.

Ο νεοφιλελευθερισμός δεν αρκείται, επομένως, στο να εκμεταλλευτεί τους μισθωτούς, να μεγιστοποιήσει την παραγωγικότητα, με όλο και πιο υψηλές απαιτήσεις αποδοτικότητας, αλλά και οργανώνει με συστηματικό τρόπο τον “επιχειρηματικό άνθρωπο”, ένα άτομο που θα ήταν υπεύθυνο και αυτόνομο τόσο στην “προσωπική” του ζωή όσο και στην εργασία και του οποίου όλη η υποκειμενικότητα θα εμπλεκόταν στη δραστηριότητα που έχει να διεξάγει. Ο κανόνας λειτουργίας της κοινωνίας πρέπει να είναι ο ανταγωνισμός όλων, ακόμα και μέσα στην καθημερινή εργασία…

Patrick Le Moal

Μετάφραση στα ελληνικά: ΤΠΤ

Το πρωτότυπο βρίσκεται στο: Patrick Le Moal “Nouvelle organisation de la production et des échanges, fracturations du prolétariat”, Hebdo L’Anticapitaliste – 354 (13/10/2016), https://npa2009.org/arguments/social-autres/nouvelle-organisation-de-la-production-et-des-echanges-fractura

Το παρόν κείμενο βρίσκεται στο site μας (http://okde4.org) στη διεύθυνση: https://wp.me/p6Uul6-je