Αναπαραγωγή: Επέκταση των δωρεάν υπηρεσιών!

Για επέκταση των δωρεάν παροχών:

Κοινωνική αναπαραγωγή και πολιτικά σχέδια

Christine Poupin¹, 15 Γενάρη 2019

Η πολιτική απάντηση στην καπιταλιστική κοινωνική αναπαραγωγή δεν μπορεί να είναι ούτε η εμπορευματοποίηση των εργασιών της ούτε όμως και η χρηματική αποτίμηση της δωρεάν εργασίας, με “μισθούς νοικοκυράς” ή με “εγγυημένα εισοδήματα”. Μια κοινωνική χειραφέτηση χρειάζεται την επέκταση της δωρεάν κάλυψης των αναγκών, στη λογική του οποίου κεντρική κινητήρια δύναμη μπορεί να είναι οι γυναίκες και το φεμινιστικό κίνημα, εξηγεί η εκπρόσωπος του γαλλικού NPA, Κριστίν Πουπέν. [ΤΠΤ]

Μια χειραφέτηση με δωρεάν παροχές βρίσκεται στην καρδιά της οικοδόμησης ενός σχεδίου οικοσοσιαλιστικού επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, που δημιουργεί ελπίδα και επιθυμία.

Έχει ειπωθεί ότι οι δωρεάν παροχές είναι θηλυκή λέξη (τουλάχιστον στις λατινογενείς γλώσσες), αλλά πρέπει να είναι και φεμινιστική, οικοφεμινιστική λέξη. Θα ήθελα να συμβάλω σε αυτό, συνεχίζοντας και επεκτείνοντας την κοινή μας σκέψη του/για το μισό της ανθρωπότητας που αγνοεί την κατάσταση των γυναικών.

Πράγματι, η ουσία αυτού που περιλαμβάνουν συνήθως οι όροι οικιακή εργασία, εργασία φροντίδας, …, δεν αγγίζεται καν. Αυτό που ονομάζεται κοινωνική αναπαραγωγή καλύπτει μια γκάμα δραστηριοτήτων που είναι πολύ πιο πλατιά και δεν περιορίζεται μόνο στην κατανάλωση εμπορευμάτων, αφού τα τρόφιμα πρέπει να ετοιμαστούν, τα ρούχα να πλυθούν, τα σώματα να φροντιστούν και χρειάζονται και περίθαλψη…

Η αναπαραγωγή πραγματοποιείται με τρεις διαφορετικούς, αλλά αλληλεξαρτώμενους τρόπους: Με μια απλήρωτη εργασία μέσα στην οικογένεια (που διεξάγεται κατά το μέγιστο μέρος από τις γυναίκες). Με δημόσιες υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται από τον κοινωνικοποιημένο μισθό και/ή από το φόρο. Και, τρίτον, από ιδιωτικές υπηρεσίες, αμειβόμενες μέσω αγοράς.

Η κοινωνική αναπαραγωγή είναι ουσιαστική για τους καπιταλιστές, γιατί επιτρέπει την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης, την ικανοποίηση των καθημερινών της αναγκών, καθώς και την ανανέωσή της μακροπρόθεσμα. Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, στην προσπάθειά τους για επίλυση της κρίσης του καπιταλισμού, δεν αρκούνται στο να αναδιαρθρώσουν την παραγωγή, επιβάλλοντας πολιτικές εντατικοποίησης της εργασίας, επισφαλοποίησης, λιτότητας, αλλά θέλουν να αναδιαρθρώσουν και την κοινωνική αναπαραγωγή, προσπαθώντας να μειώσουν/καταργήσουν τις κοινωνικές υπηρεσίες και να μεταφέρουν συνολικά την κοινωνική αναπαραγωγή ατομικά στα νοικοκυριά (δηλαδή στις γυναίκες) και στις εμπορευματικές υπηρεσίες.

Η κοινωνική αναπαραγωγή είναι επίσης ουσιαστική για κάθε πολιτικό σχέδιο, γιατί είναι αναγκαία για την ίδια τη ζωή. Αποτελεί κρίσιμη συμβολή του φεμινιστικού κινήματος των αρχών της δεκαετίας του 1970 το ότι έφερε στο φως το ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν περιορίζεται στη μισθωτή εργασία, αλλά απαιτεί ταυτόχρονα και δωρεάν/αθέατη εργασία, καθώς και το ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην υποτίμηση των αναπαραγωγικών καθηκόντων και στην υποτιμημένη κοινωνική θέση των γυναικών, η οποία και τις θέτει σε μια ευάλωτη κοινωνική και οικονομική κατάσταση. Παρόλο που παράγει απαραίτητες αξίες χρήσης, επειδή εκτοπίζεται στο ιδιωτικό πεδίο και δεν παράγει εμπορεύματα, η εργασία αυτή παραμένει αθέατη. Ο δωρεάν χαρακτήρας της αναπαραγωγικής εργασίας την κάνει να είναι και αθέατη.

Απέναντι σε αυτό, όμως, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ούτε την ορατοποίησή της με μισθό ούτε και την εμπορευματοποίησή της. Η πρώτη επιλογή, για έναν “μητρικό μισθό”, όπως π.χ. το ζητάει η Εθνική Συσπείρωση² ή ακόμα και για έναν “οικιακό μισθό”, που ζητάνε ορισμένα φεμινιστικά ρεύματα, έως και για ένα “καθολικό εισόδημα”, θα οδηγούσε στο να “φυσικοποιηθεί” ακόμα περισσότερο η κοινωνική αναπαραγωγή ως “γυναικεία” και να της αποδοθούν/να εγκλειστούν σε αυτήν οι γυναίκες.

Η δεύτερη, η προσφυγή στην αγορά, επιπλέον από την ιδεολογική επιλογή που προϋποθέτει, δεν αποτελεί λύση για μια σειρά από λόγους. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, χωρίς αξιολογική σειρά, και κάπως ανεκδοτολικά αλλά και πολύ συμβολικά, τις υπηρεσίες επί πληρωμή του ταχυδρόμου που περνάει να επισκεφτεί τους γηραιούς γονείς στο σπίτι τους. Ή πιο ουσιαστικά, τη βιομηχανική προετοιμασία τροφίμων, επιζήμια και καταστροφική για την υγεία (με τα λίπη, τις ζάχαρες ή τα αλάτια), που είναι και οικολογικά παρανοϊκή… Ή ακόμα την όλο και πιο μαζική προσφυγή των πλουσίων νοικοκυριών σε οικιακές υπηρεσίες κατ’άτομο, που συνήθως γίνεται από μετανάστριες γυναίκες, συνδυάζοντας έτσι την καταπίεση φύλου με την ρατσιστική καταπίεση.

Απέναντι στην επέκταση της εμπορευματοποίησης, είτε μέσα από τον οικιακό μισθό είτε μέσα από αυξημένη προσφυγή στην αγορά αναπαραγωγικής εργασίας, εμείς πρέπει να υποστηρίξουμε την κοινωνικοποιημένη δωρεάν παροχή και την πάλη κατά των καταπιέσεων, των διακρίσεων και, άρα, και των αποδόσεων με βάση το φύλο. Ο στόχος δεν είναι, και πάλι, να καταστήσουμε απλώς δωρεάν αυτό που ήδη υπάρχει, αλλά να το μετασχηματίσουμε βαθιά.

Σήμερα, όπως το γράφει και ο Πιερ Ρεμπέρ³, μιλώντας δικαίως με αφορμή τις γυναίκες στο κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων: “Οι γυναίκες και μισθωτοί, με διπλή ημέρα εργασίας και με πενιχρό εισόδημα, αυτές είναι που κρατάνε με το ζόρι στα χέρια τους τον αποδιαρθρωνόμενο σκελετό του κοινωνικού κράτους”. Και προσθέτει ότι “οι πλειοψηφικά γυναικείοι τομείς της εκπαίδευσης, της περίθαλψης, της κοινωνικής εργασίας ή της καθαριότητας αποτελούν το αθέατο κλειδί που κρατάει τις φιλελεύθερες κοινωνίες, την ίδια ώρα που αποτελούν και τη σκούπα τους”.

Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 51% των εργατών και υπαλλήλων. Βρίσκονται στις άμεσες υπηρεσίες με ατομική κατ’οίκον εργασία, σε οικιακή βοήθεια (500.000), βοήθεια σε μητρότητα (400.000), στα νοικοκυριά (115.000), σε δημόσιους ή μη οργανισμούς, σε βοήθεια για περίθαλψη (400.000), σε βρεφοκομική και προγενετική βοήθεια (140.000), σε υπηρεσίες (500.000), …, όπου συσσωρεύουν κακές συνθήκες εργασίας, ακανόνιστα ωράρια, υποτίμηση… Σε αυτές προστίθενται δύο εκατομμύρια εργαζόμενες σε ενδιάμεσα επαγγέλματα υγείας, κοινωνικά, εκπαίδευσης. Και έχουν όλες τους για κοινό χαρακτηριστικό ότι πλήττονται κατά μέτωπο από τις πολιτικές λιτότητας.

Καταρχάς, πρέπει να αναγνωριστεί η κοινωνική και οικονομική κεντρικότητα της εργασίας φροντίδας. Αυτό προϋποθέτει να κόψουμε με δύο πλευρές της κυρίαρχης ιδεολογίας. Η πρώτη υποστηρίζει πως θα ήταν “δαπάνες” και, άρα, “κόστος”, που θα ήταν αναγκαστικά υπερβολικό και για συρρίκνωση, εξού και οι δραστικές πολιτικές λιτότητας. Η δεύτερη υποστηρίζει πως δεν πρόκειται ακριβώς για επαγγέλματα, αλλά μάλλον για την υλοποίηση φυσικών χαρακτηριστικών, ειδικά των γυναικών, προς φροντίδα, συμπάθεια, προσοχή, τα οποία άρα δεν θα δικαιολογούσαν κάποια αναγνώριση.

Μια τέτοια αποκατάσταση έχει τεράστια ανατρεπτική πνοή, γιατί τείνει να ξαναβάλει τον κόσμο στην θέση του και όχι απλώς να τελειώσει με την εξίσωση γυναικείο = υποτίμηση, αφού αποζητάει να αλλάξει την κλίμακα των αξιών, ξαναβάζοντας στο κέντρο ό,τι αφορά τη φροντίδα των ανθρώπων, της ζωής, και όχι το κυνήγι του κέρδους. Συγκεκριμένα, πρέπει προφανώς να τελειώνουμε με τις πολιτικές λιτότητας και καταστροφής της κοινωνικής προστασίας (με τη μείωση των εισφορών).

Αντίθετα, χρειάζεται αύξηση του κοινωνικοποιημένου μισθού (αύξηση των λεγόμενων “εργοδοτικών” εισφορών), για να χρηματοδοτηθούν οι μετασχηματισμένες κοινωνικοποιημένες υπηρεσίες, επεκτεινόμενες επειγόντως υπηρεσίες για τα μικρά παιδιά, για την ανάληψη της φροντίδας των πολύ ηλικιωμένων και/ή αρρώστων, αναπήρων, …, αλλά και με συλλογικές κουζίνες/εστιατόρια…

Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει προφανώς να είναι δωρεάν, είναι ο μόνος τρόπος να εξασφαλιστεί η ισότητα. Πρέπει επίσης να είναι αυτοδιαχειριζόμενες από τους χρήστες και τους μισθωτούς τους, για να μπορέσουν αυτοί επί τέλους να “κάνουν καλά” τη δουλειά τους και να τελειώνουμε με μια από τις κύριες πηγές ταλαιπωρίας στην εργασία: την παρεμπόδιση μιας “δουλειάς που γίνεται καλά”.

Η λίστα αυτή δεν είναι κλειστή. Γιατί τίθεται για παράδειγμα το ζήτημα της στέγης, μιας συλλογικής στέγασης που να επιτρέπει να ξεφύγουμε από το ψεύτικο δίλημμα μεταξύ της μοναξιάς και του νοσοκομειακοποιημένου ιδρύματος (βλέπε και την εμπειρία του Babayaga⁴ στο Μοντρέιγ -Παρίσι)…

Όπως το γράφει η Σίλβια Φεντερίτσι: “Πρέπει να ξανα-ανοίξουμε το σχέδιο της συλλογικής πάλης για τα αναπαραγωγικά καθήκοντα, να ξαναπάρουμε τον έλεγχο των υλικών συνθηκών της κοινωνικής αναπαραγωγής, να εφεύρουμε νέες μορφές συνεργασίας που να ξεφεύγουν από τη λογική του κεφαλαίου και της αγοράς”⁵. Πρέπει να ανοίξουμε “τη δυνατότητα για μια άλλη οικονομία, που να είναι σε θέση να αλλάξει αυτή την αποπνιχτική δραστηριότητα, τη γεμάτη διακρίσεις, που είναι η αναπαραγωγική εργασία και να την κάνουμε χώρο των πιο απελευθερωτικών και δημιουργικών πειραματισμών για τις ανθρώπινες σχέσεις”.

Όλες αυτές τις δυνατότητες πρέπει να τις ανοίξουμε μαζί, χρωματίζοντας τις δωρεάν παροχές σε γυναικεία κλίση.

Christine Poupin

5 Γενάρη 2019

Μετάφραση από τα γαλλικά: ΤΠΤ

Το γαλλικό πρωτότυπο μπορεί να βρεθεί στην ιστοσελίδα, Europe Solidaire http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article47509

---

https://tpt4.org/?p=1196/