Άσυλο και μετανάστευση

[Το ίδιο σε .pdf]

Daniel Tanuro

Ανοιχτή επιστολή σε ένα φίλο του PTB

Αγαπητέ φίλε¹,

Ζητάς τη γνώμη μου για την πολιτική ασύλου του PTB² και εκτιμώ ιδιαίτερα το να μπορέσουμε να συζητήσουμε με πνεύμα διαλόγου. Η μέθοδος αυτή είναι αναγκαία για την αριστερά. Ιδιαίτερα στο θέμα αυτό, που είναι κύριας, στρατηγικής σημασίας.

Σύμφωνα με την εφημερίδα Le Soir³, ο Raoul Hedebouw⁴, δήλωσε ότι υποστηρίζει τις υποχρεωτικές επαναπροωθήσεις. Όπως και άλλοι, έτσι κι εγώ επέκρινα έντονα τις δηλώσεις αυτές. Καθώς ο Εντεμπού διόρθωσε τη θέση αυτή στα κοινωνικά δίκτυα, μου προσάπτεις ότι το μόνο που έκανα ήταν να δημιουργήσω μια “θύελλα μέσα σε ένα ποτήρι νερό”. Το PTB, λες, θέλει “μια παραδειγματική αλλαγή, με αγώνα κατά των αιτιών της μετανάστευσης και με μια αξιοπρεπή και υπεύθυνη υποδοχή”. Και συμπεραίνεις ότι είναι “δύσκολο να είναι κανείς πιο σαφής”, ζητώντας μου να τοποθετηθώ. Αυτό και κάνω εδώ.

“Πάλη κατά των αιτιών”: μια λαθεμένη ωραία ιδέα

Η “πάλη κατά των αιτιών της μετανάστευσης” στις χώρες προέλευσης μοιάζει καταρχάς ως μια απάντηση του κοινού νου. Προφανώς, και εσύ και εγώ, είμαστε κατά του ιμπεριαλισμού και των πολέμων του, για το δικαίωμα στην ανάπτυξη των “χωρών του Νότου”, για την ακύρωση του χρέους, για την πληρωμή του οικολογικού χρέους (ιδιαίτερα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή), για το μποϋκοτάρισμα των δικτατοριών, για την κατάργηση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων (πατέντες) στην υγεία και στις καθαρές τεχνολογίες ενέργειας (μεταξύ άλλων), για την αλληλεγγύη με τους αγώνες των αδελφών μας που υφίστανται εκμετάλλευση και καταπίεση στις χώρες αυτές, κλπ.

Όμως, θα πρέπει και να μπούμε στη θέση των ίδιων των ανθρώπων αυτών από το Νότο, που θέλουν να μεταναστεύσουν στο Βορρά. Ελπίζουν ότι η μετανάστευση θα τους προσφέρει μια άμεση λύση στις δυσκολίες τους. Η “πάλη κατά των αιτιών” δεν απαντάει στα συγκεκριμένα τους προβλήματα. Θα πρέπει, άραγε, να περιμένουν τη δράση της αριστεράς στο Βορρά να μπορέσει να καταργήσει τις αιτίες της μετανάστευσης; Σε αυτή την περίπτωση, κινδυνεύουν να πρέπει να περιμένουν πολύ: εμείς δεν είμαστε καν σε θέση να επιβάλουμε στις “δικές μας” κυβερνήσεις να σεβαστούν τις δεσμεύσεις τους για αναπτυξιακή βοήθεια… Γιατί και πώς ξαφνικά θα καταφέρουμε να τους επιβάλουμε να σταματήσουν τους πολέμους, την άνιση ανταλλαγή, κλπ.;

Θα μπορούσε κανείς να απαντήσει ότι η πάλη κατά των αιτιών της μετανάστευσης εξαρτάται κυρίως από τους ενδιαφερόμενους λαούς, ότι εμείς, στο Βορρά, δεν ευθυνόμαστε για την ανικανότητά τους να ανοίξουν το δρόμο για μια άλλη ανάπτυξη. Αλλά θα παραδεχόσουν ότι κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα κυνικό… Εμείς δεν καταφέραμε να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό στις χώρες μας: με ποιό δικαίωμα θα προσάπταμε στους λαούς του Νότου το ότι δεν τον ανέτρεψαν στις δικές τους χώρες; Εμείς δεν έχουμε καταφέρει να σταματήσουμε τη ληστεία του Νότου από τις επιχειρήσεις του Βορρά: με ποιό δικαίωμα θα ζητούσαμε από τους άνδρες και τις γυναίκες του Νότου να σταματήσουν να έρχονται στο Βορρά με την ελπίδα να ανακτήσουν κάτι από αυτά που κλάπηκαν από τους λαούς τους; Τα μεταναστευτικά εμβάσματα (τα λεφτά που στέλνουν οι μετανάστες στις χώρες προέλευσής τους) ανέρχονται σε 441 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, δηλαδή είναι τριπλάσια από το σύνολο της δημόσιας αναπτυξιακής βοήθειας παγκοσμίως⁵. Πάνω σε ποιά βάση θα λέγαμε στους υποψήφιους μετανάστες ότι καλύτερα θα ήταν να καθήσουν να αγωνιστούν στις χώρες τους για να φτιάξουν το μέλλον τους;

Στην πραγματικότητα, μόλις θελήσουμε να ξύσουμε λιγάκι το ερώτημα, διαπιστώνουμε ότι η “πάλη κατά των αιτιών της μετανάστευσης” είναι μια λαθεμένη ωραία ιδέα: αντί να προσφέρει μια άμεση λύση σε ένα άμεσο πρόβλημα, παραπέμπει τη λύση στις ελληνικές καλένδες -με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο⁶.

“Πάλη κατά των αιτιών”: Μια απάντηση, αλλά σε ποιόν, πώς;

Αλήθεια: ας έχουμε τη διανοητική εντιμότητα να το αναγνωρίσουμε: η “πάλη κατά των αιτιών των μεταναστεύσεων” δεν αποτελεί απάντηση στην “μεταναστευτική κρίση”. Είναι μάλλον μια προσπάθεια της αριστεράς στο Βορρά να απαντήσει, χωρίς να αυτο-αναιρείται, στην ιδέα που καταλαμβάνει τον πληθυσμό για το ότι θα υπήρχε μια “επιδρομή” μεταναστών και ότι αυτή η “επιδρομή” θα απειλούσε τους μισθούς “μας”, τις θέσεις εργασίας “μας”, την κοινωνική “μας” ασφάλιση, τον πολιτισμό “μας”, κλπ.

Αυτό που λέω είναι ακριβώς ότι “προσπαθεί να το πάρει υπόψη της χωρίς να αυτο-αναιρεθεί”. Δεν λέω ότι όσοι υποστηρίζουν την άποψη αυτή γίνονται ρατσιστές. Αντίθετα, πιστεύω ότι οι ίδιοι ανησυχούν από την αυξανόμενη επικράτηση των εθνικιστικών, ρατσιστικών και ξενόφοβων προκαταλήψεων, ακόμα και μέσα στα λαϊκά στρώματα. Και πιστεύω κυρίως ότι φοβούνται ιδιαίτερα μήπως αυτές οι προκαταλήψεις διαβρώσουν και την κοινωνική τους βάση, καθώς οι μετανάστες και οι ξένοι δεν ψηφίζουν καν…

Ωστόσο, οι μαρξιστές, αντίθετα από τους λαϊκιστές, βασίζονται κυρίως στα γεγονότα, όχι στα συναισθήματα⁷. Πρέπει επομένως να αναρωτηθούμε: Αυτή η “επιδρομή” είναι άραγε αληθινή; Και η απάντηση είναι “όχι”. Οι μετανάστες (οι άνθρωποι που εγκαθίστανται σε μια άλλη χώρα από τη δική τους για περισσότερο από ένα χρόνο, είτε από επιλογή είτε από εξαναγκασμό) αντιπροσωπεύουν το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή είναι 244 εκατομμύρια άνθρωποι. Το ένα τρίτο αυτών (δηλαδή το 35% αυτού του 3%) μετατοπίζεται από το Νότο προς το Βορρά. Σε όλο τον κόσμο, είναι 65 εκατομμύρια οι άνθρωποι που αναγκάζονται να ξεφύγουν από συγκρούσεις, διωγμούς και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 65% από αυτούς είναι όσοι μετατοπίζονται στο εσωτερικό των χωρών τους. Οι πρόσφυγες (οι εξωτερικά μετακινούμενοι) είναι κάτι περισσότερο από 21,5 εκατομμύρια. Η Ευρώπη υποδέχεται μόλις το 10% αυτών των προσφύγων (ενώ πάνω από το 80% καταφεύγει σε “αναπτυσσόμενες χώρες”), πράγμα που αντιστοιχεί σε 2,5 άτομα ανά 1.000 κατοίκους. Στο Βέλγιο, σε όλη την περίοδο που ονομάστηκε “μεταναστευτική κρίση” του 2015, υπήρξαν 35.476 αιτήματα ασύλου (τα 31.285 ήταν νέα αιτήματα, ενώ και τα 4.191 ήταν επαναλήψεις), δηλαδή κάπου 5.000 λιγότερα απ’όσα το 2000⁸.

Επομένως, η “μεταναστευτική απειλή” είναι απλώς χίμαιρα. Αντίθετα, η εθνικο-λαϊκιστικο-ρατσιστική, και ακόμα και φασιστική, απειλή, αυτή είναι πολύ πραγματική. Απέναντι σε αυτό, η αριστερά που θέλει να “παλέψει ιδιαίτερα κατά των αιτιών” νομίζει ότι βρήκε ένα βάλσαμο που συνδυάζει το κοινό νου με τις θεμελιώδεις της αξίες: το διεθνισμό, το δικαίωμα στην ανάπτυξη, τη χειραφέτηση των λαών. Το κύριο στοιχείο αυτού του βάλσαμου είναι κάτι που δεν λέγεται, είναι μια τεράστια ανομολόγητη παραχώρηση στους ρατσιστές και στους εθνικιστές: είναι η ιδέα πως οι αναπτυγμένες χώρες πράγματι “πνίγονται στους μετανάστες” και ότι “δεν μπορούμε να δεχτούμε όλη την εξαθλίωση του κόσμου”.

“Δεν μπορούμε να υποδεχτούμε όλη την εξαθλίωση του κόσμου”… Αυτή η φρασούλα του Μισέλ Ροκάρ του 1989 συχνά χρησιμοποιείται από τη δεξιά. Η αληθινή αριστερά αποφεύγει να τη χρησιμοποιεί. Αυτή προτιμάει να λέει ότι κανείς δεν εγκαταλείπει τον τόπο του από ευχαρίστηση, ότι καλύτερα οι άνθρωποι να μπορούν να μείνουν στον τόπο τους, για το δικό τους καλό. Όμως, ποιός κρίνει αυτό το καλό; Εμείς ή οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι; Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούμε να το κρύβουμε: για τους ανθρώπους που υφίστανται τις επιθέσεις της ακροδεξιάς, τα λόγια αυτά ηχούν απλώς ως αντίγραφο του πρωτότυπου, όχι ως εναλλακτική…

Η στιγμή που η παγίδα κλείνει

Ας περάσουμε στην άλλη πλευρά της απάντησης του PTB: για “μια αξιοπρεπή και υπεύθυνη υποδοχή”, λες. Αλλά ποιών; Όλων αυτών που θέλουν να μεταναστεύσουν; Όλων όσων ξεκινούνε να μεταναστεύσουν; Όλων αυτών που καταφέρνουν να φτάσουν ώς εμάς; Ή μόνο μιας μερίδας αυτών των ανθρώπων που “εμείς” θα κρίνουμε ότι είναι δικαιολογημένοι; Αλλά, σε αυτή την περίπτωση, προσοχή: γιατί αυτό σημαίνει να καθορίσουμε και κριτήρια υποδοχής… Και άρα και κριτήρια επαναπροώθησης… με εξαναγκασμό αν χρειαστεί. Γιατί, βέβαια, τί νόημα θα είχαν κριτήρια, αν η παραβίασή τους δεν σήμαινε την επαναπροώθηση;

Εδώ είναι που η παγίδα κλείνει. Και κλείνει γιατί αυτό που αποφεύγεται να ειπωθεί εκδηλώνει την ύπαρξή του και τη φύση του -με τρόπο πάνω κάτω κραυγαλέο ή πάνω κάτω διακριτικό. Έτσι, οι οπαδοί της “πάλης κατά των αιτιών” οδηγούνται σε ισορροπισμούς ανάμεσα στο εκλογικό τους κοινό που έχει μολυνθεί από την άκρα δεξιά και στις διεθνιστικές αξίες της αριστεράς. Αυτό είναι πολύ σαφές σε ορισμένες από τις δηλώσεις του Ζ.Λ.Μελανσόν. Πρόσφατα στη Μασσαλία, μπροστά στους οπαδούς του, ο ηγέτης της Ανυπότακτης Γαλλίας κατάφερε μια εντυπωσιακή επίδοση: να εξυμνήσει ταυτόχρονα τη διεθνιστική δράση του Aquarius με την αναβίωση μιας διατύπωσης άξιας του πετενιστικού εθνικισμού: “το ιερό έδαφος της Πατρίδας”⁹…

Το βέλγικο ιδεολογικό περιβάλλον είναι διαφορετικό, αλλά το PTB, κατά τη γνώμη μου, καταφεύγει σε έναν παρόμοιο ισορροπισμό.

Στις 11 Ιανουαρίου 2018, το site του PTB εξηγούσε πως η επιλογή δεν είναι ανάμεσα στην πολιτική ασύλου της κυβέρνησης Michel-De Weber από τη μια και στα “ανοιχτά σύνορα” και στη “μαζική νομιμοποίηση” από την άλλη. “Υπάρχει εναλλακτική”, έγραφε ο συγγραφέας: η Συνθήκη της Γενεύης. “Η Συνθήκη της Γενεύης για τους πρόσφυγες δεν έχει καμία σχέση με μια πολιτική ‘ανοιχτών συνόρων’, ούτε με την υποδοχή εκατομμυρίων προσφύγων στο Βέλγιο. Είναι προφανές ότι μια μόνο χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την έλευση πολλών εκατομμυρίων προσφύγων”¹⁰.

Σε αυτό το απόσπασμα, αυτό που αποφεύγεται να λεχθεί… λέγεται: “Μια μόνο χώρα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την έλευση εκατομμυρίων προσφύγων”. Η αναλογία με τη διατύπωση του Ροκάρ είναι προφανής. Δεν τίθεται ζήτημα, για “μαζική νομιμοποίηση”, προσθέτει μάλιστα ο συγγραφέας. Παράδοξο: ταυτόχρονα, το ίδιο αυτό άρθρο αναφέρει ότι “στο Λίβανο, μικροσκοπική χώρα 4 εκατομμυρίων κατοίκων, 1,5 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν παρκαριστεί”. Τί να συμπεράνουμε; Ότι οι χώρες του Βορρά δεν μπορούν να κάνουν αυτό που μπορούν οι χώρες του Νότου; Στοιχηματίζω ότι δεν είναι αυτό που ήθελε να πει ο συγγραφέας! Πιστεύω μάλλον ότι απλώς δεν έχει το ταλέντο ισορροπιστή ενός Μελανσόν. Πράγματι, δεν είναι στις ικανότητες του καθένα να κινείται γύρω από αυτό που δεν λέγεται αλλά αφήνεται να εννοηθεί… χωρίς να διευκρινίζεται… παριστάνοντας ταυτόχρονα ότι καταπολεμιέται.

Το PTB επανήλθε στο ζήτημα του ασύλου στις 28 Ιουνίου, με ένα άρθρο που υπέγραφε η συντακτική του επιτροπή, με τίτλο “Οι προτάσεις του PTB απέναντι στη μεταναστευτική κρίση”¹¹. Η επίσημη αυτή τοποθέτηση είναι πιο επιτήδεια από το άρθρο της 11ης Γενάρη. Πριν προχωρήσουμε, ας σημειώσουμε ότι το κείμενο αυτό διαφέρει από τις “προτάσεις του PTB απέναντι στην κρίση προσφύγων” που δημοσιεύτηκε δύο εβδομάδες νωρίτερα¹². Και τα δύο θέτουν την κύρια έμφαση στην “πάλη κατά των αιτιών”, αλλά το κείμενο της 28ης Ιουνίου δεν ζητάει πλέον να “σταματήσουν οι συμφωνίες με χώρες όπως η Τουρκία, η Λιβύη ή το Σουδάν”. Μήπως έχει απλώς ξεχαστεί; Μήπως η σύνταξη θεωρεί ότι τέτοια αιτήματα είναι προφανή; Από την πλευρά μου, εγώ εκτιμώ ότι μερικά πράγματα που είναι προφανή καλύτερα ακόμα και να διευκρινίζονται.

Τέσσερα προβλήματα

Σε αυτή την επίσημη τοποθέτηση, είναι αρκετά σαφές πως το PTB στριφογυρίζει γύρω από αυτό που δεν λέγεται: “Οι μεταναστευτικές κρίσεις που γνωρίζουμε σήμερα, ιδιαίτερα στην Ευρώπη αλλά όχι και αναγκαστικά κυρίως εξάλλου (sic), μπορεί να θέτουν πρόβλημα από το μαζικό τους και εξαναγκαστικό τους χαρακτήρα”. Η φράση αυτή απευθύνεται σε δύο διακριτά κοινά, που θα την ερμηνεύσουν με διαμετρικά αντίθετο τρόπο. Από τη μια, οι άνθρωποι που έχουν εξαναγκαστεί σε μετανάστευση συμφωνούν προφανώς ότι ο εξαναγκασμός “θέτει πρόβλημα”. Από την άλλη, οι άνθρωποι οι “δικοί μας”, “εδώ”, που θεωρούν ότι “υπάρχουν πολλοί ξένοι”, θα χειροκροτήσουν την ιδέα πως είναι “ο μαζικός χαρακτήρας των μεταναστεύσεων (που) θέτει πρόβλημα”… Καθώς πολλοί εκλογείς του PTB είναι μεταξύ τους (και αυτό είναι απλώς διαπίστωση), νομίζω πως το διφορούμενο αυτής της φράσης δεν είναι τυχαίο.

Δεύτερον, το κείμενο ζητάει να γίνει σεβαστή η Συνθήκη της Γενεύης. Πολύ ωραία, να το υποστηρίξουμε αυτό το ντοκουμέντο. Αλλά αυτό δεν αφορά παρά μόνο όσους μπορέσουν να αποδείξουν τις διώξεις που υπέστησαν εξαιτίας της φυλής τους, της θρησκείας τους, της εθνικότητάς τους, της συμμετοχής τους κάποια κοινωνική ομάδα ή των πολιτικών τους απόψεων. Δεν αφορά τους μετανάστες που είναι οικονομικοί και περιβαλλοντικοί, ιδιαίτερα κλιματικοί, όπως και δεν αφορά ούτε τις γυναίκες που προσπαθούν να ξεφύγουν από την ιδιαίτερη καταπίεσή τους. Όσο για τους ανθρώπους που καταπιέζονται εξαιτίας των σεξουαλικών ή συναισθηματικών τους προτιμήσεων ή της ταυτότητας/έκφρασης φύλου τους, αυτοί συχνά υποβάλλονται σε ταπεινωτικές και ενοχικές διαδικασίες που έχουν για στόχο να τους διώξουν¹³…

Τί να κάνουμε με όλους αυτούς τους ανθρώπους που δεν είναι πρόσφυγες με την έννοια της Συνθήκης; Το PTB ζητάει “μια ετήσια διεθνή συνδιάσκεψη για τις μεταναστεύσεις, κάτω από την αιγίδα του ΟΗΕ, συνδυάζοντας επείγουσες απαντήσεις, στήριξη στις χώρες υποδοχής, προετοιμασία επιστροφής των προσφύγων και πρόβλεψη για τους κλιματικούς πρόσφυγες των ερχόμενων δεκαετιών”. Το πρόβλημα έτσι παραπέμπεται σε διεθνές επίπεδο. Το κείμενο διευκρινίζει πως η επιστροφή αφορά “τους πρόσφυγες που το θέλουν τη στιγμή που η κατάσταση στη χώρα τους το επιτρέπει”. Ας το σημειώσουμε αυτό. Η λογική αυτού άρα σημαίνει πως θα έπρεπε να σταματήσουν οι εξαναγκαστικές επαναπροωθήσεις… Το κείμενο όμως δεν το λέει αυτό. Επιπλέον, ξεχνάει -όπως και το κείμενο της 11ης Ιουνίου- να θυμίσει την εναντίωση του PTB στα κλειστά κέντρα.

Τρίτον, η ιδέα πως μια ετήσια συνδιάσκεψη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ θα μπορούσε να “λύσει τις κρίσεις” που οδηγούν σε μεταναστεύσεις είναι, δυστυχώς, μια ευχή χωρίς περιεχόμενο: πώς να πιστέψει κανείς ότι η συνέλευση των καπιταλιστικών κρατών που είναι ο ΟΗΕ, που κυριαρχείται από τους “μεγάλους”, θα μπορούσε να θέσει ένα τέλος στους πολέμους, στην καταπίεση των εθνικών μειονοτήτων, στο διωγμό των ατόμων LGBTQI, καθώς και στις άλλες αιτίες των μεταναστεύσεων; Ακόμα όμως και ήταν δυνατόν αυτό, θα έπαιρνε πάρα πολύ καιρό. Έτσι, ξαναβρίσκουμε την πιο πάνω αντίρρηση: τί κάνουμε αναμένοντας αυτή τη μεγάλη μέρα όπου θα επικρατήσει ειρήνη, δημοκρατία και δικαιοσύνη; Διώχνουμε ή όχι;

Τέταρτον, το κείμενο λέει πως “οι πόλεμοι που διεξάγει το Βέλγιο και οι άλλες χώρες του ΝΑΤΟ στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν, στη Λιβύη και στη Συρία είναι οι πρώτες αιτίες της προσφυγικής κρίσης”. Η αριστερά στις χώρες μας πρέπει προφανώς να καταδικάσει πρώτα-πρώτα τους πολέμους του ΝΑΤΟ και του δυτικού ιμπεριαλισμού. Αλλά δεν μπορούμε έτσι να παρακάμψουμε το ρόλο, συχνά κρίσιμο, άλλων παραγόντων στις κρίσεις. Υπάρχουν πολύ λίγοι πρόσφυγες από τη Λιβύη (επέμβαση ΝΑΤΟ) και εξαιρετικά πολλοί από τη Συρία¹⁴. Τα εκατομμύρια μετανάστες που προέρχονται από τη χώρα αυτήν δεν προσπάθησαν να ξεφύγουν από πόλεμο του ΝΑΤΟ, αλλά από τη συντριβή της επανάστασης από τον Ασάντ και τους συμμάχους του (το ρώσικο ιμπεριαλισμό, τη Χεζμπολάχ και το Ιράν). Το ίδιο και ο πόλεμος και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από τα οποία προσπαθούν να ξεφύγουν τόσοι Σουδανοί δεν ξεκινούν από τη Δύση, αλλά από το δικτάτορα Ομάρ Ελ Μπασίρ, που κάνει τα πάντα προκειμένου να ελέγξει τον πλούτο του Νταρφούρ. Το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεργάζεται με το τρομακτικό αυτό καθεστώς για να κλείσει τα σύνορά του, αυτό πρέπει να καταγγελθεί. Αλλά είναι η Κίνα, όχι η Δύση, που είναι ο κύριος εμπορικός εταίρος του Χαρτούμ…

Βάγκενκνεχτ ή οι κίνδυνοι του ισορροπισμού

Η συνέντευξη του Ραούλ Εντεμπού στην Le Soir δεν πέφτει, έτσι, από τον ουρανό. Αυτό που εκφράζει είναι η δυσφορία και η ασάφεια του PTB στο ζήτημα των μεταναστεύσεων. Ο Εντεμπού λέει πως σημαντικά κομμάτια της συνέντευξής του δεν δημοσιεύτηκαν. Είναι πολύ πιθανόν. Αντίθετα, είναι λιγότερο πιστευτό το ότι ο δημοσιογράφος πρόσθεσε μόνος του ότι, ναι, ο Ραούλ Εντεμπού υποστηρίζει τη συνέχιση των αναγκαστικών επαναπροωθήσεων. Στη διευκρίνιση που κοινοποίησε στα κοινωνικά δίκτυα, ο εκπρόσωπος τύπου του PTB λέει πως “αυτό γλίστρησε στη συνέντευξη με λαθεμένο τρόπο, εμείς είμαστε προφανώς κατά των αναγκαστικών επαναπροωθήσεων”¹⁵. Η παθητική μορφή (“αυτό γλίστρησε”…) είναι διφορούμενη: ποιός άραγε το άφησε να γλιστρήσει, ο δημοσιογράφος ή ο Ραούλ;… Αλλά δεν έχει και μεγάλη σημασία η απάντηση: η ουσία του ζητήματος είναι ότι ο εκπρόσωπος τύπου του PTB κάνει, όπως το είπα, ισορροπισμό ανάμεσα στον αριστερό διεθνισμό και στην εκλογική πίεση των προκαταλήψεων κατά των μεταναστών.

Ο ισορροπισμός αυτός είναι επικίνδυνος: γιατί ανά πάσα στιγμή κινδυνεύεις να πέσεις στην κακή πλευρά. Αυτό είναι που συνέβη στην ηγέτιδα του Die Linke στο γερμανικό κοινοβούλιο, την Sahra Wagenknecth. Σύμφωνα με την Βάγκενκνεχτ, η Γερμανία πρέπει να διώξει τους “οικονομικούς” μετανάστες, γιατί αυτοί ασκούν πίεση στους μισθούς, και να εφαρμόσει την εθνική προτίμηση στο χώρο της κατάρτισης ειδικευμένων εργαζομένων¹⁶. Στη διευκρίνισή του στα κοινωνικά δίκτυα, ο Εντεμπού λέει ότι δήλωσε στην Le Soir πως η Βάγκενκνεχτ “παίζει το παιχνίδι της δεξιάς”, ότι αυτό “θα επιστραφεί ως μπούμερανγκ”, ότι “η δεξιά προσπαθεί να διασπάσει τους από κάτω”, ότι “(ο ρόλος της αριστεράς) είναι να δείξει πως οι υπεύθυνοι της κρίσης είναι οι από πάνω”. Απολύτως σύμφωνοι: η πίεση στους μισθούς γίνεται από τους εργοδότες και τις κυβερνήσεις, όχι από τους μετανάστες. Αλλά τη (διακριτική) αυτή διόρθωση στο Facebook την είδαν μερικές χιλιάδες(?) άνθρωποι. Η συνέντευξη στη Le Soir είχε μια εξαιρετικά πιο πλατιά απήχηση…

Στη διόρθωσή του, ο Ραούλ Εντεμπού γράφει ακόμα το εξής: “Είμαστε για μια μαζική νομιμοποίηση με βάση σαφή και αντικειμενικά κριτήρια (…), πράγμα που θα επιτρέψει να προσφέρουμε ανθρώπινες συνθήκες σε όλους όσοι διέφυγαν, αλλά και να σταματήσουμε την πίεση στους μισθούς για όλους τους εργαζομένους”. Είναι γεγονός ότι η εργοδοσία ορισμένων κλάδων χρησιμοποιεί την εργατική δύναμη ανθρώπων χωρίς χαρτιά για να πιέσει τους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας. Το κυνήγι μεταναστών, οι εγκλεισμοί και οι εξαναγκαστικοί επαναπατρισμοί δεν είναι, επομένως, επιφαινόμενο, αλλά στοιχείο μιας καπιταλιστικής στρατηγικής για να αυξηθούν τα κέρδη και να ανοίξουν νέες αγορές στο χώρο της “ασφάλειας”. Η λειτουργία της πολιτικής αυτής δεν είναι να σταματήσουν το “μεταναστευτικό κύμα” για να “προστατευθεί το κοινωνικό μας σύστημα”: είναι, αντίθετα, να διατηρηθεί ένα κλίμα φόβου και διάσπασης για να μπορέσει να χτυπηθεί και να διαλυθεί το σύστημα αυτό.

“Σαφή και αντικειμενικά” κριτήρια θα μπορούσαν άραγε να συμβάλουν στο να αποδιαρθρωθεί η αντικοινωνική πολεμική μηχανή που ονομάζεται “πολιτική ασύλου”; Τα κριτήρια αυτά “πρέπει να επεκταθούν”, γράφει ο Εντεμπού. Αλλά δεν λέει ώς πού. Αν καθοριστούν από τους ίδιους τους χωρίς χαρτιά και από τις συλλογικότητες που τους υποστηρίζουν, τα κριτήρια νομιμοποίησης θα έβαζαν τέλος στην αυθαιρεσία της διοίκησης. Θα ήταν ένα βήμα μπροστά. Αλλά η εφαρμογή της πίεσης στους μισθούς θα συνεχίσει όσο η διάκριση ανάμεσα σε “καλούς” και “κακούς” μετανάστες θα καθιστά τη βία στα σύνορα αποδεκτή από την “κοινή γνώμη”. Για να συντριβεί η μηχανή αυτή, θα χρειαζόταν να διαλυθεί και η ίδια αυτή διάκριση. Αυτό συνεπάγεται να παλέψουμε για να επεκταθούν τα κριτήρια έως ότου το άσυλο -και όχι μόνο οι “ανθρώπινες συνθήκες”- θα προσφέρεται σε “όλους όσους έχουν διαφύγει”… Τελικά, αυτό ισοδυναμεί με το να καταργηθούν τα κριτήρια.

Ναι, άνοιγμα των συνόρων!

Ποιά είναι τότε η εναλλακτική; Αυτή βρισκόταν στο πρόγραμμα του PTB πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια: άνοιγμα των συνόρων, ελευθερία κυκλοφορίας και εγκατάστασης για όλες και όλους. Είναι η μόνο σωστή στάση, μη πατερναλιστική, χωρίς διακρίσεις απέναντι στη θέληση των ίδιων αυτών που μεταναστεύουν. Είναι επίσης η μόνη συνεκτική προοπτική από μια αντιαποικιοκρατική, διεθνιστική και αντι-ιμπεριαλιστική άποψη. Γιατί τα κεφάλαια και οι πολίτες του Νότου να μπορούν να κυκλοφορούν και να εγκαθίστανται όπου θελήσουν, ενώ οι εκμεταλλευόμενοι και οι καταπιεσμένοι του Νότου να πρέπει να παραμένουν εγκλωβισμένοι στα σύνορα; Η “κινητικότητα” ανήκει στα θεμελιώδη δικαιώματα. Εάν, με το βέλγικο διαβατήριό μου, εγώ αποφασίσω να πάω να εγκατασταθώ στην Ακτή του Ελεφαντοστούν γιατί θα το βρίσκω cool, κανείς δε θα με ρωτήσει τί είδους διώξεις έχω υποστεί. Έχω το δικαίωμα να πάω, τελεία. Γιατί να πρέπει να ισχύουν άλλα για τους μη λευκούς πληθυσμούς του “Νότου”;

Το άνοιγμα των συνόρων πρέπει προφανώς να συνοδεύεται και με μια πολιτική υποδοχής, με υποδομές, κλπ. Εξάλλου δεν αντικαθιστά τις πιο άμεσες μεταρρυθμίσεις, όπως για την κατάργηση των κλειστών στρατοπέδων, για δρόμους ασφαλείς για τους μετανάστες, για υποστήριξη της Συνθήκης της Γενεύης και της ευρωπαϊκής διακήρυξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για την καταγγελία των συμφωνιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία και το Σουδάν, για την αναθεώρηση των συμφωνιών του Δουβλίνου, κλπ. Στην πραγματικότητα, το άνοιγμα των συνόρων δίνει νόημα σε όλα τα αιτήματα εγγράφοντάς τα στην αναγκαία πάλη για να μπορέσει η κρίση πολιτισμού που προκαλεί ο καπιταλισμός να οδηγηθεί σε μια αλληλέγγυα, συλλογική, οικοσοσιαλιστική ανθρώπινη διέξοδο, και όχι στη βαρβαρότητα. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η διέξοδος αποτελεί το λογικό ορίζοντα της σημαντικής δράσης πολλών ανθρώπων –μεταξύ των οποίων πολλά μέλη του PTB- που παλεύουν για την υποδοχή, κατά των επαναπροωθήσεων, κατά των κλειστών κέντρων, κλπ.

Ο François Gemenne έδειξε ότι η ελευθερία κυκλοφορίας και εγκατάστασης είναι η μόνη ορθολογική λύση στη “μεταναστευτική κρίση”¹⁷. Η επιχειρηματολογία του είναι πειστική. Ωστόσο, αντίθετα από εκείνον, εγώ δεν πιστεύω ότι η λύση αυτή μπορεί να επιβληθεί στα πλαίσια του καπιταλισμού. Το Κεφάλαιο είναι ασφαλώς παγκόσμιο από τη φύση του. Αλλά δεν υπάρχει παρά μόνο με τη μορφή πολλαπλών κεφαλαίων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους και των οποίων οι ιδιοκτήτες ανήκουν σε κυρίαρχες τάξεις που διαρθρώνονται ιστορικά γύρω από εθνικά κράτη. Η “παγκόσμια καπιταλιστική κυβέρνηση” είναι αυταπάτη. Για αυτό το λόγο η καπιταλιστική πολιτική είναι και θα παραμείνει διπλοπρόσωπη: ταυτόχρονα και προστατευτισμός και ελεύθερες συναλλαγές. Η ελευθερία κυκλοφορίας και εγκατάστασης είναι, έτσι, μια “μεταβατική διεκδίκηση”, ίδιου τύπου με την κοινωνικοποίηση της ενέργειας και τα άλλα αιτήματα που υποστηρίζει το PTB. Απαντάει με ορθολογικό τρόπο σε συγκεκριμένα προβλήματα (τις δίκαιες ανάγκες των μεταναστών και την ανάγκη να διαλυθεί η νεοφιλελεύθερη “μεταναστευτική πολιτική”), ενώ ταυτόχρονα είναι ασύμβατη με την κανονική λειτουργία του καπιταλισμού. Πρέπει να την υποστηρίζουμε ως τέτοια.

Αγαπητέ φίλε,

έχω πλήρη συνείδηση της εξαιρετικής δυσκολίας του αγώνα για αυτή την προοπτική. Πρέπει να πάμε ενάντια στο ρεύμα. Οι ηθικές επαγγελίες μας δεν αρκούν: πρέπει να απαντήσουμε στα κοινωνικά προβλήματα. Η αφετηρία συνίσταται στο να βομβαρδίζουμε ακούραστα με τα γεγονότα και με τους αριθμούς που δείχνουν ότι δεν υπάρχει ούτε “μεταναστευτικό κύμα” ούτε και “επιδρομή”. Ως κόμμα, το PTB δεν το κάνει παρά ελάχιστα αυτό. Όμως, είναι ξεκινώντας με αυτά τα δεδομένα που μπορούμε να προσεγγίσουμε το συνδικαλιστικό κίνημα. Το κρίσιμο διακύβευμα είναι: να καταστήσουμε κατανοητό ότι το κυνήγι των “παράνομων” δεν χρησιμεύει παρά μόνο στη διατήρηση του φόβου και της διάσπασης για την αποδιάρθρωση των κοινωνικών κατακτήσεων, ότι η υπεράσπιση των τελευταίων περνάει μέσα από την ένταξη των μεταναστών στο εργατικό κίνημα. Ο συγκεκριμένος τρόπος για να γίνει αυτό απαιτεί συγκεκριμένες συζητήσεις, που δεν θα ξεκινήσω εδώ. Όμως η μέθοδος για να ακολουθήσουμε δεν αφήνει αμφιβολίες: αρχίζουμε καθορίζοντας ένα στόχο με βάση τα στοιχεία, μετά βλέπουμε πώς να αποφύγουμε τις παγίδες παίρνοντας υπόψη μας τα συναισθήματα. Το να ξεκινούμε από τις παγίδες και τα συναισθήματα για να καθορίσουμε το στόχο δεν αποτελεί επιλογή -ούτε για τους πλοηγούς ούτε για τους μαρξιστές.

Daniel Tanuro

Μετάφραση από τα γαλλικά: ΤΠΤ