ΤΟ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΚΔΚΕ)
1946-1967
Του Δημήτρη Α. Κατσορίδα (1)
- Προς την ενοποίηση των τεταρτοδιεθνιστικών δυνάμεων
Με το τέλος του πολέμου και την ήττα του Δεκεμβριανού κινήματος η αντίδραση επικράτησε. Το κύμα της τρομοκρατίας σάρωσε όλη τη χώρα.
Οι τροτσκιστικές οργανώσεις είχαν προβλέψει αυτή την ήττα και είχαν κάνει τις απαραίτητες προειδοποιήσεις για την τακτική της ηγεσίας του ΚΚΕ, αλλά οι απόψεις τους δεν εισακούστηκαν. Μάλιστα, η ηγεσία του ΚΚΕ για να τους κλείσει το στόμα και να τους απομονώσει ασκεί και φυσική βία εναντίον τους, δολοφονώντας πολλούς από αυτούς, καθώς επίσης και αρχειομαρξιστές.(2) Έτσι, οι τροτσκιστές βγαίνουν αποδεκατισμένοι στη νέα δύσκολη περίοδο που αρχίζει για τη χώρα, αφενός εξαιτίας της Κατοχής και αφετέρου εξαιτίας των δολοφονιών από το σταλινισμό. Κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες αποφασίζουν να ενωθούν.
Το 1945 οι Έλληνες τροτσκιστές απέκτησαν επαφή με τη Διεθνή, η οποία άρχισε να τους εφοδιάζει με έντυπο υλικό, εισηγήσεις, αποφάσεις συνεδρίων, βοηθώντας τους έτσι στην πορεία προς το Ενοποιητικό Συνέδριο.
Πρώτο βήμα προς την ενοποίηση στάθηκε η συγκρότηση του ΕΔΚΕ (Επαναστατικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας), τον Μάρτιο του 1945, το οποίο προήλθε από την ενοποίηση κάποιων ομάδων, συγκεντρώνοντας σχεδόν όλους τους τροτσκιστές στις γραμμές του, πλην του ΔΕΚΕ (Διεθνιστικό Επαναστατικό Κόμμα Ελλάδας), που ήταν η οργάνωση με επικεφαλής τον Στίνα. Το ΔΕΚΕ είχε εφημερίδα το Εργατικό Μέτωπο και το ΕΔΚΕ την Εργατική Πάλη, η οποία μέχρι τον Αύγουστο του 1945 έβγαινε ως δεκαπενθήμερη και μετά ως εβδομαδιαία εφημερίδα.
Το ΕΔΚΕ δεν έπαψε να παλεύει ενάντια στην τρομοκρατία και να καλεί όλες τις οργανώσεις της Αριστεράς, καθώς επίσης τις μάζες των εργατών και αγροτών σε ενιαίο μέτωπο πάλης.
Εν τω μεταξύ, το ΚΚΕ είχε προχωρήσει στο σχηματισμό των Δημοκρατικών Συλλόγων (Δ.Σ.), οι οποίοι συγκέντρωναν τεράστιες μάζες εργαζομένων σε ολόκληρη τη χώρα. Αρκεί να σημειωθεί ότι σε μια πρώτη συγκέντρωση στο Παναθηναϊκό Στάδιο πήραν μέρος 150.000 λαού. Στις συνοικίες, στους χώρους εργασίας, στα χωριά, παντού είχαν δημιουργηθεί Δημοκρατικοί Σύλλογοι, οι οποίοι συγκέντρωναν την πλειονότητα των εργαζομένων και πάλευαν ενάντια στην τρομοκρατία των δεξιών παρακρατικών οργανώσεων. Όμως, όπως επισημαίνει ο Γ. Δαλαβάγγας, «Στοιχειώδης πολιτική αντίληψη θα έπρεπε να είχε επιβάλει στους τροτσκιστές την άμεση είσοδο και συμμετοχή σ’ αυτές τις μαζικές προοδευτικές οργανώσεις, με άμεσο σκοπό την ταξική τους διαφοροποίηση, τον επαναστατικό τους επαναπροσανατολισμό, τη μαρξιστική διαπαιδαγώγηση των πιο αγωνιστικών τους στοιχείων και την στρατολόγησή τους στο επαναστατικό κόμμα. Αλλά και οι ομάδες αυτοάμυνας που είχε οργανώσει τότε το ΚΚΕ δουλεύανε και παλεύανε μέσα σ’ αυτές τις μαζικές οργανώσεις. Συνεπώς, η οργανωμένη πάλη ενάντια στην τρομοκρατία ξεκινούσε μέσα από αυτούς τους συλλόγους».(3)
Τον Σεπτέμβριο του 1945 συγκροτήθηκε η «Οργανωτική Επιτροπή για τη σύσταση ενός Ενοποιητικού Συνεδρίου» με τη συμμετοχή του ΕΔΚΕ, του ΔΕΚΕ (ομάδα Στίνα), της ΠΕΔΚΚΕ Θεσσαλονίκης (Περιφερειακή Επιτροπή του Διεθνιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας) με εκπρόσωπο τον Κώστα Καροτσέρη και της ομάδας «Κόκκινη Σημαία», η οποία είχε πάρει μέρος στην Αντίσταση.
- Το Ενοποιητικό Συνέδριο του 1946
Ο προσυνεδριακός διάλογος μεταξύ των τριών βασικών τάσεων (της ομάδας του Χ. Αναστασιάδη, της ομάδας του Λ. Καρλιάφτη και της ομάδας του A. Στίνα), ο οποίος έλαβε χώρα είτε μέσα από τις εφημερίδες της κάθε οργάνωσης είτε με εσωτερικά κείμενα, έδειξε ότι εξακολουθούσαν να υπάρχουν οι παλιές διαφορές. Ιδιαίτερα, η ομάδα Στίνα ανέπτυσσε αντιλήψεις για το χαρακτήρα της ΕΣΣΔ, οι οποίες ξεπερνούσαν τα όρια του τροτσκισμού, όπως τουλάχιστον αυτός διαμορφωνόταν μεταπολεμικά.
Παρ’ όλ’ αυτά, η ενοποίηση όλων των τροτσκιστικών οργανώσεων αντανακλούσε τόσο την πίεση της Τέταρτης Διεθνούς όσο και την ελπίδα ότι αυτή η κίνηση ήταν και επιθυμητή και δυνατή από τη βάση των οργανώσεων, καθώς οι προηγούμενες διαφορές που προέκυψαν εν όψει του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μπορεί βέβαια να μην είχαν εξαφανιστεί, είχαν όμως εκ των πραγμάτων αμβλυνθεί από τα νέα μετακατοχικά δεδομένα.
Ύστερα από συζητήσεις που κράτησαν πάνω από ένα χρόνο, με τη δημοσίευση πολλών εισηγήσεων και άρθρων, οι ομάδες φτάνουν τελικά στο Ενοποιητικό Συνέδριο.
Είναι μια κορυφαία στιγμή για το τροτσκιστικό κίνημα στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά ενώνονται όλες οι δυνάμεις, όλων των τάσεων, σε μια ενιαία οργάνωση.
Το Συνέδριο από το οποίο προέκυψε η ενοποίηση όλων των τροτσκιστικών οργανώσεων έγινε στις 27 Ιουλίου 1946. Οι οργανώσεις που συμμετείχαν ήταν αυτές που αντιπροσωπεύονταν στην Οργανωτική Επιτροπή.
Το Ενοποιητικό Συνέδριο έγινε σε μια δασωμένη χαράδρα στην Πεντέλη. Είχε σαράντα αντιπροσώπους και δέκα φρουρούς και συζήτησε όλα τα τρέχοντα διεθνή και εσωτερικά θέματα. Εκπρόσωποι της Διεθνούς ήταν ο Σέρι Μάγκαν και ο Μιχάλης Ράπτης ή Πάμπλο. Το Συνέδριο τελείωσε με την εκλογή νέας Κεντρικής Επιτροπής, καθώς επίσης και με την εκλογή Πολιτικού Γραφείου.
Είναι σημαντικό να πούμε ότι στην Κεντρική Επιτροπή υπήρξε αναλογική εκπροσώπηση και των τριών τάσεων. Ήταν πέντε από την πλειοψηφούσα ομάδα του Λ. Καρλιάφτη, τρία άτομα από τους ντεφετιστές (ομάδα Στίνα) και τρία άτομα από τη λεγόμενη μειοψηφία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Χρήστος Αναστασιάδης. Το νέο κόμμα ονομάστηκε Κομμουνιστικό Διεθνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΔΚΕ), τμήμα της Τέταρτης Διεθνούς.
Τον Οκτώβρη του 1946 διεξήχθησαν συζητήσεις, κατόπιν πρόσκλησης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) με τους τροτσκιστές και τους αρχειομαρξιστές σε ανοιχτό χώρο, στον κινηματογράφο «Ίρις» και στο θέατρο «Αλίκη». Οι συζητήσεις αυτές ήταν το αποτέλεσμα της αναταραχής και της δυσαρέσκειας που επικρατούσε στις γραμμές του ΚΚΕ εξαιτίας της πολιτικής στάσης του με τη συμφωνία της Βάρκιζας και στα Δεκεμβριανά. Ομιλητές από το ΚΔΚΕ ήταν οι Λ. Καρλιάφτης, Χ. Αναστασιάδης και Α. Στίνας, ενώ από το ΚΚΕ ήταν οι Κ. Καραγιώργης, Λ. Αποστόλου και Λ. Τσάκος.(4)
Το Φεβρουάριο του 1947 αποχωρούν από το νεοσύστατο κόμμα οι ντεφετιστές (ομάδα Στίνα), παρ’ ό,τι ο Κ. Καστοριάδης τους εκπροσώπησε στο δεύτερο συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς, τον Απρίλιο του 1948, μέσα από τις γραμμές του Γαλλικού PCI. Σύντομα, όμως, θα συγκρουστεί και ο Καστοριάδης με τον τροτσκισμό και θα αποχωρήσει.
- Η δράση του ΚΔΚΕ
Το 1952 ο Σοφιανόπουλος αποχωρεί από την ΕΠΕΚ του Πλαστήρα και δημιουργεί μια πολιτική κίνηση αριστερών τάσεων, με το όνομα Δημοκρατική Παράταξη. Σ’ αυτή προσχωρεί όλο το ΕΑΜογενές μπλοκ. Μέλη του ΚΔΚΕ προσχωρούν στη Δημοκρατική Παράταξη και αργότερα στην ΕΔΑ, παρά τα προσκόμματα που τους έβαζε η σταλινική ηγεσία.
Όμως, εκεί που το ΚΔΚΕ έδωσε μεγάλη έμφαση είναι στο συνδικαλιστικό χώρο. Συμμετείχε στο Κίνημα Ελεύθερου Συνδικαλισμού, το 1951, και στο Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα του 1955 με αντιπρόσωπο τον Λάζαρο Τουρνόπουλο. Είχε δυνάμεις σε αρκετούς συνδικαλιστικούς χώρους, όπως στους λιθογράφους, την Ομοσπονδία Τύπου, τους οικοδόμους, τους λογιστές, την Ομοσπονδία Ξύλου, τους εισπράκτορες λεωφορείων, τους τσαγκαράδες, τους λινοτύπες, τους βιβλιοδέτες και αλλού. Η ηλικιακή σύνθεση των μελών του ΚΔΚΕ ήταν νεαρής ηλικίας άτομα, ενώ η κοινωνική σύνθεση του κόμματος ήταν κατά βάση εργατική, όπως αυτό φαίνεται από τις παρεμβάσεις στους συνδικαλιστικούς χώρους. Είχε μέλη στη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα, την Καβάλα, τη Λάρισα, τη Θήβα, ενώ ταυτόχρονα διατηρούσε ένα πολύ μεγάλο περίγυρο φίλων και συμπαθούντων σε μια σειρά χώρων, οι οποίοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο βοηθούσαν τη δράση του ΚΔΚΕ.
Εκείνη την εποχή οι νέοι του ΚΔΚΕ μαζί με μια ομάδα νέων σοσιαλιστών δημιουργούν, το 1953, μια νόμιμη μετωπική οργάνωση: τον Σοσιαλιστικό Σύνδεσμο Νέων. Στο Σοσιαλιστικό Σύνδεσμο Νέων πραγματοποιούνταν τακτικότατες συζητήσεις, διαλέξεις, μαθήματα οικονομίας, ιστορίας, θεωρίας, καθώς επίσης συνδικαλιστικά μαθήματα, λογοτεχνικά, ποιητικές βραδιές, μαθήματα ξένων γλωσσών και άλλα, με σκοπό το θεωρητικό εξοπλισμό των νέων αγωνιστών. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις καλούνταν προοδευτικοί διανοούμενοι να αναπτύξουν τις απόψεις τους σε θέματα του ενδιαφέροντός τους, είτε πολιτικά, είτε θεωρητικά, είτε σε ζητήματα τέχνης. Πολλές Κυριακές ο Σύνδεσμος οργάνωνε εκδρομές σε διάφορα μέρη, στη διάρκεια των οποίων υπήρχε καλλιτεχνικό και ψυχαγωγικό πρόγραμμα, ενώ ταυτόχρονα δινόταν η ευκαιρία και για πολιτικές συζητήσεις μεταξύ των εκδρομέων.
Βέβαια, αυτή η τακτική του προσανατολισμού και της παρέμβασης σε μετωπικά σχήματα δεν είναι χωρίς συνέπειες και γεννά τριγμούς στο ΚΔΚΕ. Το 1958 η μειοψηφούσα τάση με επικεφαλής τον Λ. Καρλιάφτη, η οποία διαφωνεί με αυτόν τον ιδιόμορφο «εισοδισμό», αποχωρεί από το κόμμα. Εκδίδει την εφημερίδα Φάρος το 1958, Παρατηρητής το 1960, το περιοδικό Διεθνιστής το 1964, ενώ το 1963 θα ιδρύσει την «Εργατική Πρωτοπορία» και θα συνδεθεί με τη Διεθνή Επιτροπή της Τέταρτης Διεθνούς (Δ.Ε.Τ.Δ.), όπου επικεφαλής της είναι ο Gerry Healy και η οποία έχει ήδη αποσπαστεί από την Τέταρτη Διεθνή.
- Εκδοτικές δραστηριότητες Το Μαρξιστικό Δελτίο και άλλα περιοδικά
Εν τω μεταξύ, τον Δεκέμβρη του 1959, κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του παράνομου θεωρητικού περιοδικού του ΚΔΚΕ που φέρει το τίτλο Μαρξιστικό Δελτίο, του οποίου η έκδοση θα διακοπεί με την επικράτηση της δικτατορίας, τον Απρίλιο του 1967. Αργότερα και παράλληλα με το Μαρξιστικό Δελτίο, κατά το 1962, μια μερίδα μελών του ΚΔΚΕ αναπτύσσουν σημαντική εκδοτική δραστηριότητα με το «Νέον Βιβλιοπωλείον», του οποίου επικεφαλής ήταν ο Γιάννης Βερούχης. Επίσης, τον Οκτώβριο 1964, μέλη του ΚΔΚΕ εκδίδουν το περιοδικό Ο Λόγος μας.
Βέβαια, εκτός των παραπάνω πρωτοβουλιών υπήρχε και μια σημαντική δραστηριότητα εκδόσεων βιβλίων του Τρότσκι, των οποίων τη μετάφραση είχε αναλάβει ο Μιχάλης Λίλης.
Όσον αφορά το περιοδικό Ο Λόγος μας, παρ’ ότι αποτέλεσε τη νόμιμη έκφραση του ΚΔΚΕ, εντούτοις ήταν ανοικτό σε κάθε αριστερό αγωνιστή. Το περιοδικό τυπωνόταν σε 400 πολυγραφημένα αντίτυπα, τα οποία όλα διακινούνταν και η ύλη του περιελάμβανε πολιτικές αναλύσεις, σχόλια για τη δράση του εργατικού κινήματος, ιστορικά ζητήματα, διεθνή ενημέρωση, ειδήσεις από την πάλη των αποικιακών λαών, πολιτική κριτική, καθώς επίσης διατύπωση προτάσεων και απόψεων σε διάφορα άλλα θέματα. Επιπλέον, μέσα στις σελίδες του βρίσκουμε μια πραγματική περιγραφή των Ιουλιανών του 1965, όπου τα μέλη του ΚΔΚΕ συμμετείχαν ενεργά.
Ένα άλλο περιοδικό του οποίου την έκδοση είχε αναλάβει ο Στέφανος Χατζημιχελάκης ήταν ο Διανοούμενος (Οκτώβριος 1962 έως Απρίλιος 1967), το οποίο ήταν ουσιαστικά το λογοτεχνικό περιοδικό του παράνομου ΚΔΚΕ. Στο εν λόγω περιοδικό έχουν δημοσιευτεί άρθρα των Μαντέλ, Πάμπλο, Τρότσκι, Κορδάτου, Ταμβάκη, Μάριου Χάκα, Σαραντή, Κοβάνη και άλλων.
Ωστόσο, το ΚΔΚΕ και το Μαρξιστικό Δελτίο επηρεάζουν κι άλλους λογοτέχνες, κριτικούς λογοτεχνίας και δοκιμιογράφους, οι οποίοι εκφράζουν την αντίθεσή τους στους εγχώριους απολογητές του λεγόμενου «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» και της σταλινικής γραμμής στα ζητήματα της τέχνης, όπως ο Μ. Λαμπρίδης, ο Γ. Λυκιαρδόπουλος, ο Βάσος Βαρίκας, ο Λεωνίδας Κωσταντινίδης και άλλοι, οι οποίοι είτε συνεργάζονται με το Μαρξιστικό Δελτίο είτε συνεργάζονται με άλλα περιοδικά του κύκλου του ΚΔΚΕ, όπως για παράδειγμα τον Διανοούμενο.
Επίσης, όλα αυτά τα χρόνια, από το 1946 και μετά, δεν έπαψε να βγαίνει και η εφημερίδα του ΚΔΚΕ (Εργατική Πάλη), η οποία το 1947 σταματά τη νόμιμη έκδοσή της και αρχίζει να βγαίνει παράνομα πολυγραφημένη σε τέσσερις σελίδες σε μηνιαία βάση. Βασικός συντάκτης της εφημερίδας ήταν ο Χρήστος Αναστασιάδης και υπεύθυνος του μηχανισμού εκτύπωσης ήταν ο Λάζαρος Τουρνόπουλος.
Βεβαίως, το θεωρητικό περιοδικό του ΚΔΚΕ ήταν, όπως ήδη είπαμε, το Μαρξιστικό Δελτίο, το οποίο ήταν και το μοναδικό περιοδικό του επαναστατικού μαρξισμού που κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή. Κυκλοφορεί παράνομα και ημιπαράνομα, όλα τα ονόματα των συγγραφέων είναι ψευδώνυμα και το επιμελείται ο Χρήστος Αναστασιάδης (ψευδώνυμο Θαλασσινός).
Στο εν λόγω περιοδικό δημοσιεύονται ανέκδοτα κείμενα της γενιάς του Μεσοπολέμου, όπως του Παντελή Πουλιόπουλου και Σεραφείμ Μάξιμου, καθώς επίσης θεωρητικά άρθρα και μεταφράσεις κειμένων της Λούξεμπουργκ, του Μαντέλ, του Πάμπλο και άλλων. Υπάρχει διεθνής ενημέρωση για την αποικιακή επανάσταση και για τις εξελίξεις στα σταλινικά κράτη, αναλύσεις της τρέχουσας πολιτικής πραγματικότητας, ειδήσεις από τις δραστηριότητες των τμημάτων της Διεθνούς, αποφάσεις διαφόρων οργάνων της Διεθνούς (Συνέδρια, Συνδιασκέψεις, αποφάσεις της Διεθνούς Γραμματείας), λογοτεχνική κριτική, καθώς επίσης η ιστορία και η διαδρομή των σχισμάτων της Τέταρτης Διεθνούς. Είναι ένα ζωντανό περιοδικό με πολύ ενδιαφέρον. Μέσα από τις σελίδες του καταγράφεται μια ολόκληρη εποχή που περιγράφει τόσο τις αλλαγές στη δομή του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού όσο και διεθνώς.
Μια από τις μεγαλύτερες καινοτομίες του Μαρξιστικού Δελτίου ήταν οι πρωτότυπες αναλύσεις του για την ελληνική οικονομία, οι οποίες είχαν ξεφύγει από τις προσεγγίσεις της ζαχαριαδικής περιόδου, του 1934 και ένθεν, που ταλάνιζαν την Αριστερά περί «εξαρτημένου», «καθυστερημένου» και «υπανάπτυκτου» ελληνικού καπιταλισμού. Σε γενικές γραμμές οι απόψεις του Μαρξιστικού Δελτίου για τον ελληνικό καπιταλισμό είναι ότι «Η Ελλάδα είναι μια πλήρως ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα… Η διάρθρωση της οικονομίας της, του μηχανισμού της είναι πλήρως καπιταλιστική. Εάν αυτό σημαίνει ότι η οικονομία έχει αδυναμίες,…αυτό δεν σημαίνει ότι είναι καθυστερημένη,…». Αντίθετα, «Η Ελλάδα μαζί με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, συμμετέχει στην εκμετάλλευση των υπολοίπων καθυστερημένων χωρών του κόσμου που βρίσκονται κάτω από την ιμπεριαλιστική κυριαρχία κάθε μορφής. Όσο κι αν είναι μικρό το μέρος της εκμετάλλευσης, δεν θα πρέπει να της δώσουμε συγχωροχάρτι και να κλείσουμε τα μάτια στο γεγονός, επειδή έχουμε και εμείς φτωχούς και εκμεταλλευόμενους εργάτες και αγρότες. Ακόμη και τα πιο μεγάλα καπιταλιστικά κράτη που εκμεταλλεύονται αναμφισβήτητα τους άλλους λαούς, έχουν τους φτωχούς τους και εξαθλιωμένους τους και μάλιστα χειρότερους από την Ελλάδα, χωρίς κανείς να τολμάει να τα χαρακτηρίσει σαν καθυστερημένα.».
Το συμπέρασμα που βγαίνει από την προαναφερθείσα ανάλυση είναι ότι «… στην Ελλάδα, την πλήρη καπιταλιστική Ελλάδα, δεν μπαίνει κανένα ενδιάμεσο στάδιο για την αλλαγή από τον καπιταλισμό προς τον σοσιαλισμό».(5)
- Οι παρακαταθήκες του ΚΔΚΕ
Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του 1967, μέλη του ΚΔΚΕ πρωτοστάτησαν στη δημιουργία της πρώτης, ουσιαστικά, αντιδικτατορικής οργάνωσης: των Δημοκρατικών Επιτροπών Αντίστασης (ΔΕΑ), ενώ πολλά από τα μέλη του κόμματος εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν ή έφυγαν στο εξωτερικό. Ο τεχνικός εξοπλισμός των ΔΕΑ, αρχικά, έγινε από τον μηχανισμό του ΚΔΚΕ, η οργανωτική τους μονάδα ήταν η αυτόνομη ομάδα ή η επιτροπή βάσης, είχαν διακλαδωθεί σε όλη τη χώρα, είχαν αποκεντρωμένη δομή και έβγαζαν αρκετές εφημερίδες.
Καθ’ όλη αυτή τη δύσκολη πολιτική περίοδο οι πυρήνες του ΚΔΚΕ δεν έπαψαν ποτέ να λειτουργούν, τα κομματικά όργανα συνεδρίαζαν τακτικά και διέπονταν από δημοκρατικό εσωτερικό καθεστώς λειτουργίας. Γι’ αυτό και ήταν το μόνο αριστερό πολιτικό κόμμα που διατηρήθηκε σε αυτές τις ανώμαλες πολιτικές συνθήκες, όταν το ΚΚΕ είχε ουσιαστικά διαλυθεί.
Κλείνοντας αυτό το σημείωμα, αν επιχειρούσε κάποιος να χαρακτηρίσει με μια λέξη τα μέλη του ΚΔΚΕ, αυτή κατά τη γνώμη μου θα ήταν το πνεύμα της συνέπειας.
Υποσημειώσεις
(1) Το εν λόγω άρθρο αποτελεί μέρος των απόψεων που εκτίθενται σε εκτενέστερο κείμενο, με τίτλο «Ο ελληνικός τροτσκισμός 1946-1967. Η παγίωση της πολιτικής του ταυτότητας. Η περίπτωση του Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΔΚΕ)», το οποίο πρόκειται να δημοσιευτεί σε συλλογικό τόμο από τις εκδόσεις Εργατική Πάλη.
(2) Σχετικά με τους δολοφονημένους τροτσκιστές και αρχειομαρξιστές από τη σταλινική ηγεσία του ΚΚΕ, βλέπε το «Πόρισμα της Επιτροπής Πρωτοβουλίας για την αποκατάσταση της μνήμης των αγωνιστών της Αριστεράς που συκοφαντήθηκαν και εξοντώθηκαν από τμήμα της ηγεσίας της» (www.marxists.org/ellinika/odmaaa). Επίσης, τα εξής βιβλία: α) Μ. Εμμανουλίδης, Αιρετικές διαδρομές. Ο ελληνικός τροτσκισμός και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2002, Παράρτημα 5, σελ. 162-166, β) Δ. Κατσορίδας-Δ. Λιβιεράτος-Κ. Παλούκης, Ο ελληνικός τροτσκισμός. Ένα χρονικό 1923-1946, εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα 2003, σελ. 90-93, γ) Γ. Καρύτσας, Ο σφαγιασμός των αρχειομαρξιστών της περιοχής Αγρινίου από τον ελληνικό σταλινισμό, εκδόσεις Άρδην, 2002.
(3) Γ. Δαλαβάγγας, Οργανώσεις-Διασπάσεις-Ενότητες τροτσκιστών (Κατοχή και μετά), εκδόσεις Ενότητα, Αθήνα 2003 (έκδοση σε μορφή μπροσούρας).
(4) Οι σχετικές συζητήσεις έχουν εκδοθεί σε βιβλίο με τίτλο, Διαλέξεις-συζητήσεις του ΚΚΕ και του ΚΔΚΕ, εκδόσεις Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1987.
(5) Για περισσότερα βλέπε το κείμενο «Σωστές διαπιστώσεις σωστή πολιτική», Μαρξιστικό Δελτίο, Νοέμβριος 1966, φύλλο 44. Στο ίδιο τεύχος έχει δημοσιευτεί και το κείμενο της μειοψηφίας με τίτλο «Θέσεις για την οικονομική και πολιτική κατάσταση».
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Βερούχης Γ., «Ο κομμουνιστής-τροτσκιστής Λάζαρος Τουρνόπουλος», εφημερίδα Σοσιαλιστική Προοπτική, Δεκέμβριος 2002, τεύχος 180.
Εμμανουηλίδης Μ., «Προλεγόμενα μιας εισαγωγής στον Μανόλη Λαμπρίδη», περιοδικό Σπάρτακος, Απρίλιος 2003, τεύχος 69.
Θ.Κ. [=Κουτσουμπός Θ.], «Λουκάς Καρλιάφτης (Κ. Καστρίτης)», Νέα Προοπτική, 8/11/2003, φύλλο 319.
Λιβιεράτος Δ., Σοσιαλιστικός Σύνδεσμος Νέων, (αδημοσίευτο κείμενο), χ.τ., χ.χ.
Λιβιεράτος Δ., «Ο Λόγος μας 1964-1967» (αδημοσίευτο κείμενο), χ.τ., χ.χ.
Μπενάκης Θ., «Λουκάς Καρλιάφτης 1905-2003. Ο τελευταίος μιας άλλης εποχής», Απογευματινή της Κυριακής, 2/11/2003.
«Προλετάριος» και «Διεθνιστής» της Κατοχής, εκδόσεις Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1986.
Σπάρτακος, «Μικρό αφιέρωμα στον Χρήστο Αναστασιάδη», Οκτώβρης 1987, τεύχος 9.
ΤΠΤ - "4" 
