Αυξάνονται κι άλλο τα αρχαία στο σχολείο!
Περισσότερα αρχαία στο σχολείο. Μια νίκη χωρίς μάχη
για τους νεοκαθαρευουσιάνους και τους γλωσσαμύντορες
Tου Μιχάλη Καλαμαρά
Η άνοδος της δεξιάς στην εξουσία δε σημαίνει μόνο το πέρασμα σε πιο επιθετικές πολιτικές σε βάρος της εργατικής τάξης σε θέματα όπως η φορολογία, το ωράριο ή το ασφαλιστικό. Συνεπάγεται αντιδραστικές αλλαγές και σε τομείς που δεν τραβούν τόσο την προσοχή μας, που δεν αναδεικνύονται σε κεντρικά πολιτικά ζητήματα, είναι όμως σημαντικά.
Αναφερόμαστε στην αύξηση των ωρών διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση που έχει εξαγγείλει για το Μάρτιο η «μετριοπαθής» και «πεφωτισμένη» υπουργός Παιδείας Μαριέττα Γιαννάκου. Σχεδιάζει την προσθήκη μιας ώρας ανά βδομάδα σε όλες τις τάξεις του γυμνασίου και την προσθήκη δύο ωρών στη Α’ λυκείου. Δεν έχει ανακοινωθεί από ποια μαθήματα θα περικοπούν αυτές οι ώρες, ενώ ως λόγος προβάλλεται ότι τα περισσότερα αρχαία θα βοηθήσουν «στη χρήση της καθομιλουμένης, καθώς αποτελεί καθημερινή πλέον διαπίστωση η μη ορθή χρήση της γλώσσας, οι αδυναμίες στην έκφραση και η λεξιπενία».
Δεν υπήρξαν ουσιαστικά αντιδράσεις, πέρα από μια επικριτική ανακοίνωση της ΟΛΜΕ (της ομοσπονδίας των καθηγητών), πάντως με πολύ προβληματική επιχειρηματολογία, και έτσι η αλλαγή αναμένεται να εφαρμοστεί.
Η αύξηση των ωρών διδασκαλίας των αρχαίων από το πρωτότυπο είναι σταθερά μέρος του προγράμματος της δεξιάς. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, με το Σουφλιά υπουργό Παιδείας και το Μπαμπινιώτη πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, τα είχε επαναφέρει στο γυμνάσιο. Τώρα θέλουν να αυξήσουν τις ώρες που διδάσκονται.
Μπορεί βέβαια η δεξιά να νομοθετεί, που είναι και το σημαντικότερο, αλλά η συναίνεση είναι διακομματική. Τα περισσότερα αρχαία στο σχολείο είναι το αποτέλεσμα της καταθλιπτικής ηγεμονίας των νεοκαθαρευουσιάνων και των γλωσσαμυντόρων στη δημόσιο συζήτηση για τη γλώσσα. Πρόκειται για ένα ισχυρό διακομματικό μπλοκ ανησυχούντων για την ελληνική γλώσσα, που «φτωχαίνει», δέχεται την «εισβολή» της αγγλικής, «κακοποιείται» από τους νέους κλπ. Καθώς όμως η δημοτική έχει κυριαρχήσει οριστικά, προσπαθούν να τη «βελτιώσουν» μπολιάζοντάς τη όσο μπορούν με αρχαΐζουσες εκφράσεις και λέξεις. Έτσι, παρά τις μουρμούρες και για το μονοτονικό και τις ξένες λέξεις, η πρότασή τους που αποδείχτηκε ως σήμερα η πιο μάχιμη πολιτικά είναι το περισσότερα αρχαία στο σχολείο. Ο κύριος μύθος στον οποίο βασίζεται αυτή η πρόταση είναι ότι η ιστορία για τα ελληνικά δεν έχει προχωρήσει και πολύ από τον 5ο αι. π.Χ., ότι η ελληνική γλώσσα, είτε αρχαία είτε νέα, είναι μια και ενιαία, ένα γλωσσικό σύστημα, οπότε ελεύθερα μπορούμε να τσιμπολογούμε γλωσσικά στοιχεία από το παρελθόν. Μύθος βέβαια που βασίζεται στην επιμελή αποσιώπηση του πόσο χρόνο και πόσο κόπο δαπάνησαν οι υποστηρικτές της για να καταλάβουν κουτσά-στραβά δύο αράδες Θουκυδίδη παρόλο που μιλάνε, υποτίθεται, «την ίδια γλώσσα».
Σε αυτό το πολιτικό, ιδεολογικό κλίμα προβάλλει το υπουργείο την, εντελώς αβάσιμη, επιχειρηματολογία του για την αύξηση των αρχαίων. Σύμφωνα με τη Γιαννάκου οι νέοι δεν ξέρουν καλά ελληνικά, έχουν φτωχό λεξιλόγιο, κάνουν λάθη κλπ. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ανοιχτή προσπάθεια πειθάρχησης των νέων, που θεωρούνται ατίθασοι, όχι αρκετά υπάκουοι, που δε διαβάζουν αρκετά. βάζοντας το στόχαστρο τη γλώσσα τους που είναι ιδιαίτερα νεωτεριστική και δημιουργική, αν και αποκλίνει από αυτό που μιλιέται στο σχολείο και την υπόλοιπη κοινωνία.
Και γενικότερα όμως η ελληνική είναι μια ισχυρή γλώσσα με δικό της κράτος και εκπαίδευση, αν και όχι μια γλώσσα διεθνούς επικοινωνίας όπως τα αγγλικά. Ο δανεισμός από άλλες γλώσσες είναι ένα σταθερό στοιχείο της ιστορίας της, ενώ τα υποτιθέμενα «λάθη» είναι ο τυπικός τρόπος με τον οποίο εξελίσσονται όλες οι γλώσσες. Όσο για το αν το επίπεδο των ομιλητών έχει σήμερα πέσει, σε τέτοιους ισχυρισμούς διακρίνει κανείς τη νοσταλγία των γλωσσαμυντόρων για την εποχή της καθαρεύουσας, τότε που άμα είχε τελειώσει κανείς το -τότε- γυμνάσιο θεωρούνταν μορφωμένος, τότε που οι δάσκαλοι με τις ελληνικούρες τους, τα τελικά τους «-ν», τις δοτικές τους δεν καταλάβαιναν και οι ίδιοι τι έλεγαν άμα τους έβαζες να ακούσουν τα λόγια τους, τότε που οι εφημερίδες και οι λόγοι των πολιτικών ήταν για τους «σπουδαγμένους».
Η μανία με τα αρχαία στην ελληνική εκπαίδευση είναι διαμάχη στα πλαίσια του γλωσσικού ζητήματος και συνδέεται με τον κεντρικό ρόλο που έπαιξαν η θρησκεία και η γλώσσα στη δημιουργία εθνών στα Βαλκάνια. Τα αρχαία μπήκαν στα σχολεία ως στήριγμα της καθαρεύουσας που στόχευε να «αποδείξει» και να «τονίσει» την ελληνικότητά «μας». Σήμερα οι γλωσσαμύντορες θέλουν με τα αρχαία να μας «θυμίσουν» τους ένδοξους προγόνους «μας» και να αντισταθούν στην παγκοσμιοποίηση τονίζοντας τα εθνικά «μας» χαρακτηριστικά. Θέλουν να μας πουν ότι η γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι η βάση για τα πάντα και μάλιστα το σημαντικό σε αυτήν είναι η γλώσσα της και δημιουργείται μια προσκυνηματική σχέση με την αρχαία κουλτούρα. Τα αρχαία μάλιστα καλλιεργούν την άποψη ότι άμα δεν καταλαβαίνεις ένα κείμενο δεν είναι π.χ. γιατί δεν ξέρεις από φιλοσοφία, χημεία ή πολιτική αλλά φταίει το φτωχό σου λεξιλόγιο. Καλλιεργούν την πεποίθηση ότι το βασικό δεν είναι να γνωρίζει κανείς για τα πράγματα και τον κόσμο αλλά να μιλάει με ελληνικούρες, ότι «ποιοτικά» ελληνικά είναι αυτά που περιέχουν αρχαΐζουσες εκφράσεις, δηλαδή κάτι σαν τα ελληνικά του Παπαδόπουλου και του Κυριάκου Παπαχρόνη. Παράλληλα, τα αρχαία είναι βασικό εργαλείο για να βυθιστούμε όλοι στη διαρκή αβεβαιότητα για το πώς μιλάμε και ιδιαίτερα για να τραβηχτεί η πιο φανερή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε «μορφωμένους» και «αγράμματους» και οι «αγράμματοι» όπως και οι νεολαίοι να τεθούν υπό γλωσσική επιτήρηση, να το σκέφτονται δυο φορές πριν μιλήσουν, κυρίως στις δημόσιες, πιο επίσημες περιστάσεις. Πρόκειται τελικά για την αποθέωση του εθνικισμού και της αρχαιολατρίας, του συντηρητισμού και του φορμαλισμού.
Την ίδια στιγμή βέβαια δεν υπάρχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τα πραγματικά προβλήματα της γλωσσικής εκπαίδευσης. Λέξη για το πώς θα διδαχτούν αποτελεσματικότερα τα νέα ελληνικά σε μαθητές που υστερούν σε πολιτισμικό κεφάλαιο. Λέξη για το πώς οι μετανάστες και οι μειονότητες θα μάθουν πραγματικά ελληνικά αλλά θα διδαχτούν και τη μητρική τους γλώσσα. Αντί για αυτά προσφέρεται εθνική ανάταση και ρήματα σε –μι.
Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε αντίθετοι στις εξαγγελίες της Γιαννάκου για περισσότερα αρχαία. Όμως αυτό δεν αρκεί. Γιατί το πρόβλημα στη γλωσσική εκπαίδευση δεν είναι η λεξιπενία, αλλά ότι εξακολουθούν να διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά στο σχολείο. Και γενικότερα, με τέτοιο εθνικιστικό και αρχαιολατρικό πρόγραμμα στα σχολεία δεν είναι να απορούμε αύριο πάλι αν οι μαθητές ξαναβγούν στους δρόμους σε «αυθόρμητες» διαδηλώσεις αλά μακεδονικό. Κάπου μαθαίνανε τόσα χρόνια ότι είναι γιοι του Περικλή και εγγόνια του Αλέξανδρου. Τα αρχαία όχι μόνο δε μας βοηθάνε να μιλάμε «ποιοτικότερα» αλλά είναι ένας πραγματικός γλωσσικός και πολιτισμικός γύψος, που πνίγουν μάλιστα περισσότερο ακριβώς τους λιγότερο κοινωνικά προικισμένους και παίζουν κεντρικό ρόλο στην εθνική διαπαιδαγώγηση που προσφέρει το σχολείο. Για όλους αυτούς τους λόγους, εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, μαθητές και φοιτητές, η αριστερά, αναφερόμενοι στη γλωσσική εκπαίδευση και τη γλωσσική πολιτική, το ελάχιστο που πρέπει να ζητάμε σήμερα, συνεχίζοντας την παράδοση του ιστορικού δημοτικισμού, είναι η πλήρης κατάργηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στα σχολεία.
ΤΠΤ - "4" 
