Για το Αντικαπιταλιστικό Κόμμα, ζωτικές παρεξηγήσεις από τη ΔΕΑ

Σπάρτακος 73, Φλεβάρης 2004

Το κάλεσμα για το Αντικαπιταλιστικό Κόμμα και κάποιες ζωτικές παρεξηγήσεις

του Λευτέρη Παπαθανάση

Μια αναγκαία διευκρίνιση στη «Διεθνιστική Αριστερά»

Στο 3ο τεύχος του περιοδικού της ΔΕΑ, «Διεθνιστική Αριστερά» υπάρχει σε τρία κεντρικής σημασίας άρθρα μια έντονη κριτική στο σχέδιο του «αντικαπιταλιστικού κόμματος». Το σχέδιο αυτό αποδίδεται εμμέσως πλην σαφώς στην 4η Διεθνή, ή οποία αναπόφευκτα δέχεται μέρος της κριτικής από τη μεριά της ΔΕΑ. Το γεγονός όμως ότι όχι μόνο και οι τρεις αρθρογράφοι συμμερίζονται την κριτική αυτή, αλλά και ότι και οι τρεις παρουσιάζουν σαν σχέδιο για το «αντικαπιταλιστικό κόμμα» κάτι που καμία σχέση δεν έχει με την πραγματικότητα (τουλάχιστον όπως έχει αυτό παρουσιαστεί από τον κύριο εκφραστή του, την 4η Διεθνή), φανερώνει ότι στο εσωτερικό της ΔΕΑ η αντίληψη για το πώς τίθενται τα ζητήματα ανασύνθεσης έχει πάρει (σκόπιμα ή όχι) αρκετά νεφελώδη μορφή.

Στο άρθρο του σ. Αντώνη διαβάζουμε: «Το πιο σημαντικό ήταν η αυταπάτη ότι το δίλημμα «μεταρρύθμιση ή επανάσταση;» έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις, ότι ήταν εφικτό να προχωρήσει κανείς γρήγορα σε κάποια νέα, πλατιά, πολυτασικά κόμματα, που θα συσπείρωναν επαναστάτες, κεντριστές και ρεφορμιστές στη βάση μιας πολιτικής (και όχι ιδεολογικής) ενότητας για την αντιμετώπιση της περιόδου». Για τη σ. Μαρία: «στις αρχές του νέου κινήματος φάνηκε η πιθανότητα να «παρακαμφθεί» αυτή η διπλή μακροπρόθεσμη προσπάθεια. Ήταν η άποψη για τη δυνατότητα οικοδόμησης ενός «πλατιού αντικαπιταλιστικού κόμματος της Αριστεράς», που θα ξεπερνούσε τα στρατηγικά διλήμματα στη βάση της συγκεκριμένης πολιτικής ενότητας και θα συγκέντρωνε στις γραμμές του την πλειοψηφία των πολιτικών αγωνιστών του κινήματος, πέρα από τη διάκριση ρεφορμιστικής – επαναστατικής αριστεράς». Τέλος ο σ. Χρήστος προσπαθεί να δώσει και συγκεκριμένο παράδειγμα: «το ΡΤ ήταν το πρότυπο αυτού που αργότερα ονομάστηκε «αντικαπιταλιστικό κόμμα» δηλαδή ένα κόμμα στο οποίο συνυπάρχουν επαναστάτες και ρεφορμιστές, στη βάση μιας μαχητικής πολιτικής πλατφόρμας».

Είναι λοιπόν για τους συντρόφους της ΔΕΑ το «αντικαπιταλιστικό κόμμα» ένας αριστερός αχταρμάς που ποντάροντας στη μαχητικότητα επιχειρεί να ξεπεράσει με εύκολο τρόπο τα στρατηγικά διλήμματα; Είναι μήπως η ενσάρκωση της αυταπάτης για το τέλος του ρεφορμισμού ή η συνειδητή πρόταση για θόλωμα των ταξικών γραμμών;

Η ΔΕΑ είναι μια οργάνωση της επαναστατικής αριστεράς που προέρχεται (και είναι ακόμη σε ένα βαθμό δέσμια) από τη λογική της ευθύγραμμης και αυτόκεντρης οικοδόμησης του επαναστατικού κόμματος. Ταυτόχρονα είναι μια οργάνωση που από την ίδρυση της (και δικαιώνοντας την ίδρυση της) έχει κάνει μεγάλα βήματα προς την κατεύθυνση της κοινής δράσης και της διερεύνησης πιθανοτήτων διεύρυνσης του περιεχομένου αυτής της δράσης. Τα παραπάνω αποσπάσματα όμως δείχνουν ότι στη ΔΕΑ επιχειρείται με πρόχειρο τρόπο να ξεπεραστεί η ανάγκη ουσιαστικής πολιτικής συζήτησης πάνω στα ζητήματα που γεννά τόσο η ίδια η περίοδος όσο και σ’ αυτά που αναδύονται από τη σύγκρουση της πολιτικής της κουλτούρας με την τωρινή της δράση. Από τα παραπάνω αποσπάσματα φαίνεται ότι μια γόνιμη συζήτηση που λαμβάνει χώρα εδώ και κάποιο καιρό μέσα στην αντισεχταριστική επαναστατική αριστερά, διαγράφεται με μιας και θυσιάζεται εύκολα στο βωμό των τρεχουσών πολιτικών επιλογών των συντρόφων της ΔΕΑ. Αυτή την πρακτική είναι σίγουρο ότι δεν περίμεναν να την ξαναχρησιμοποιήσουν οι σύντροφοι της ΔΕΑ μετά τη ρήξη που επιχείρησαν τρία χρόνια πριν.

Είναι απαραίτητο λοιπόν να επιμείνουμε στην αποσαφήνιση του καλέσματος για το «αντικαπιταλιστικό κόμμα» τουλάχιστον σε σχέση με τις απόψεις της 4ης Διεθνούς, στο βαθμό που θεωρούμε ότι όσο και να θέλουν οι σύντροφοι να αποφύγουν την ουσιαστική συζήτηση πάνω σ’ αυτό, η πραγματικότητα θα τους χτυπά όλο και δυνατότερα την πόρτα. Στις γραμμές που ακολουθούν επιχειρείται μια σύνοψη των απόψεων και προτάσεων της 4ης Διεθνούς πάνω στο θέμα, όπως αυτές προκύπτουν από τα επίσημα κείμενα της και όχι από μια επιλεκτική σταχυολόγηση της αρθρογραφίας του διεθνούς επαναστατικού τύπου.

Διαβάζουμε λοιπόν στις θέσεις του 13ου παγκόσμιου συνεδρίου της 4ης Διεθνούς: «κάθε φορά που εμφανίζεται σε μια χώρα η δυνατότητα οικοδόμησης ενός μαζικού δημοκρατικού κόμματος των εργαζομένων ανεξάρτητο από το κράτος, την αστική τάξη ή τη γραφειοκρατία και να εγγυάται το δικαίωμα των τάσεων και κάθε φορά που υπάρχει μια οργάνωση της οποίας συμμεριζόμαστε τους στόχους και την κατεύθυνση στον αγώνα για κέρδισμα επιρροής, δεν έχουμε κανένα λόγο να περιμένουμε στην άκρη και να καλλιεργούμε την ιδέα μιας σέκτας. Αντίθετα προτείνουμε τη συσπείρωση των επαναστατών στην ίδια δημοκρατική οργάνωση. Αλλά για όσο δεν μπορούμε να πείσουμε τους επαναστάτες συντρόφους μας ή συναγωνιστές για την αναγκαιότητα και την επικαιρότητα του αγώνα για την οικοδόμηση μιας μαζικής επαναστατικής Διεθνούς στηριγμένης σε ένα πρόγραμμα υπεράσπισης των εκμεταλλευόμενων και των κατατρεγμένων σε κάθε χώρα, διεκδικούμε το δικαίωμα να το κάνουμε εμείς.» (Θέσεις για ένα μανιφέστο της 4ης Διεθνούς, 1991, Έκδοση του «Σπάρτακου»). Στις αποφάσεις του 14ου παγκόσμιου συνεδρίου στο θέμα «πιο πλατιά συσπείρωση με άλλες δυνάμεις της αριστεράς» διαβάζουμε: «Η πλατιά συσπείρωση με άλλες δυνάμεις της αριστεράς μπορεί να έχει διαφορετικούς στόχους. Από τη μια, ερχόμαστε σε επαφή με τα μέλη άλλων οργανώσεων και γνωρίζουμε κοινές εμπειρίες μαζί τους. Από την άλλη, αυξάνουμε την κοινή μας απήχηση μέσα στην κοινωνία και γινόμαστε πιο πειστικοί και ισχυροί…» και παρακάτω «Οι περιστάσεις που ενδέχεται να επιτρέψουν αυτού του είδους τις συσπειρώσεις δεν μπορούν προφανώς να καθοριστούν εκ των προτέρων, ούτε και η έκταση τους, η πολιτική τους πλατφόρμα και οι οργανωτικές τους μορφές που εξαρτώνται από τις εθνικές ή και περιφερειακές και τοπικές πραγματικότητες. Μπορεί να πρόκειται είτε για νέα κοινωνικοπολιτικά κινήματα, που συσπειρώνουν αντικαπιταλιστικές πρωτοπορίες μέσα σε μη κομματικό πλαίσιο, είτε για ενιαίες εκλογικές πρωτοβουλίες που καταλήγουν σε μια συνεργασία εκτός εκλογών, είτε και στην ένταξη σε κόμματα που βγαίνουν από την κρίση του εργατικού κινήματος και διατηρούν μια μαζική επιρροή αναπτύσσοντας στην πράξη μια γραμμή άμυνας στη νεοφιλελεύθερη πολιτική.» (Προκλήσεις ενός νέου κόσμου, 1997, Έκδοση του «Σπάρτακου»).

Στις αποφάσεις του 15ου παγκόσμιου συνεδρίου, που έγινε με δοσμένη την αυξημένη εμπειρία των αγωνιστών της 4ης Διεθνούς από τη δουλεία πάνω στο ζήτημα, στο κεφάλαιο «ρόλος και καθήκοντα – χτίζοντας πλατιά αντικαπιταλιστικά προλεταριακά κόμματα» βρίσκουμε:

«Ο στόχος μας είναι να σχηματίσουμε προλεταριακά κόμματα που θα:

είναι αντικαπιταλιστικά, διεθνιστικά, οικολογικά και φεμινιστικά,
είναι πλατιά, πλουραλιστικά και αντιπροσωπευτικά,
είναι βαθιά αφοσιωμένα στο κοινωνικό ζήτημα και ακλόνητα προτάσσουν τα άμεσα αιτήματα και τις κοινωνικές προσδοκίες του κόσμου της εργασίας,
εκφράζουν την εργατική αγωνιστικότητα, την επιθυμία των γυναικών για χειραφέτηση, τη νεολαιίστικη εξέγερση και τη διεθνιστική αλληλεγγύη και αναλαμβάνουν τον αγώνα εναντίον όλων των μορφών αδικίας,
βασίζουν τη στρατηγική τους στον εξωκοινοβουλευτικό αγώνα και την αυτενέργεια και αυτό- οργάνωση του προλεταριάτου και των καταπιεσμένων, και
παίρνουν μια καθαρή θέση υπέρ της απαλλοτρίωσης του κεφαλαίου και του (δημοκρατικού, αυτοδιαχειριζόμενου) σοσιαλισμού.»

«Ο αγώνας γι’ αυτά τα κόμματα θα περάσει μέσα από μια σειρά σταδίων, τακτικών και οργανωτικών μορφών, ιδιαίτερων για κάθε χώρα. Μια τέτοια αντικαπιταλιστική ανασύνθεση πρέπει να επιδιώκει ένα αποφασιστικό στόχο εξ υπαρχής: να δημιουργήσει μια αποτελεσματική και ορατή πόλωση ανάμεσα σ’ αυτή και σ’ όλες τις δυνάμεις που είναι πιστές στο σοσιαλφιλελευθερισμό (σοσιαλδημοκρατία, μετα-σταλινισμό, οικολόγους, λαϊκιστές), προκειμένου να επιταχυνθεί η κρίση τους και να της δοθεί μια θετική έκβαση.»

«Μόνο η επαναστατική αριστερά είναι σήμερα σε θέση να πάρει την πρωτοβουλία για μια αντικαπιταλιστική ανασύνθεση και να δρομολογήσει μ’ ένα ριζοσπαστικό, πλουραλιστικό, κοινωνικά ριζωμένο σχέδιο με μαζικό χαρακτήρα. Αλλά αυτό συνεπάγεται μια βαθιά, μ’ αρκετή περίσκεψη έμπρακτη απόρριψη του σεκταρισμού. Επίσης σημαίνει ότι οι προσεγγίσεις στο εσωτερικό της επαναστατικής αριστεράς μπορούν να ειδωθούν μόνο μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και δια μέσου της κοινής εμπειρίας αυτής της αντικαπιταλιστικής ανασύνθεσης. Παρ’ όλα αυτά, το θέμα της ανασύνθεσης των επαναστατικών δυνάμεων τίθεται σταθερά στην ημερήσια διάταξη απ’ αυτές τις διεργασίες, καθώς η επαναστατική αριστερά δεν μπορεί να γίνει καταλύτης ευρύτερων ανασυνθέσεων αν δεν υπερβεί πρώτα τις δικές τις διαιρέσεις.» (International Viewpoint, Ειδικό τεύχος, 2003).

Πρέπει να παλέψουν πολύ οι σύντροφοι της ΔΕΑ για να ανακαλύψουν στις παραπάνω απόψεις την πρόθεση υποβάθμισης του στρατηγικού διλήμματος «μεταρρύθμιση ή επανάσταση» προς όφελος ενός γρήγορου και εύκολου χτισίματος μαζικού (μισοεπαναστατικού / μισορεφορμιστικού) κόμματος. Πολύ περισσότερο θα πρέπει να παλέψουν για να ανακαλύψουν στα κείμενα της Διεθνούς την εγκατάλειψη του στόχου της οικοδόμησης επαναστατικού κόμματος.

Είναι αλήθεια ότι η αποκρυστάλλωση των απόψεων αυτών δεν έπεσε από τον ουρανό. Αποτελεί καρπό μιας συνεχούς ουσιαστικής και δημοκρατικής συζήτησης μέσα στην 4η Διεθνή στη βάση των πραγματικών εμπειριών μας. Εμπειρίες που δεν ήταν πάντοτε θετικές. Τα τμήματα της Διεθνούς, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ρίχτηκαν πάντα με απόλυτη ειλικρίνεια στον αντισεχταριστικό τρόπο αγώνα και φυσικά εκτέθηκαν στους κινδύνους του. Είναι γεγονός ότι η λειτουργία η σύμφωνη με αυτές τις αντιλήψεις έκανε πολλούς συντρόφους, τάσεις τμημάτων ή και τμήματα ολόκληρα να δοκιμάσουν την πίκρα της διάχυσης ή και της αυτοδιάλυσης στις ευρύτερες προσπάθειες, όμως επίσης έδωσε τη δυνατότητα στην πλειοψηφία των τμημάτων της Διεθνούς να αναβαθμίσουν την πολιτική τους παρέμβαση συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη δημιουργία και τη αναβάθμιση της επιρροής νέων, ελπιδοφόρων αντικαπιταλιστικών σχημάτων. Είμαστε όμως βέβαιοι ότι οι σύντροφοι της ΔΕΑ ούτε αρνούνται να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους της πλατιάς αντισεχταριστικής δουλειάς, αλλά ούτε πιστεύουν ότι έχουν το μαγικό κλειδί για την αντιμετώπιση τους. Από τη σκοπιά αυτού του μικρού άρθρου μπορούμε μόνο να πούμε ότι τέτοια μαγικά κλειδιά δεν υπάρχουν. Αντίθετα υπάρχουν οι γνήσιες δημοκρατικές λειτουργίες που ελαχιστοποιούν και τον κίνδυνο διάχυσης αλλά και τις αυθαιρεσίες των ηγεσιών. Πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι όσοι σύντροφοι μέσα στα τελευταία 20 χρόνια υιοθέτησαν την άποψη για το «αντικαπιταλιστικό κόμμα» -έτσι όπως την περιγράφουν οι σύντροφοι της ΔΕΑ- το έκαναν βρισκόμενοι σε τροχιά εγκατάλειψης της 4ης Διεθνούς και σε αρκετές περιπτώσεις και του επαναστατικού μαρξισμού γενικά, φαινόμενο που αντιμετώπισε και το ελληνικό της τμήμα, η ΟΚΔΕ/Σπάρτακος, πριν λίγα χρόνια.

Κλείνοντας τη σύντομη αυτή παρέμβαση λέμε στους συντρόφους της ΔΕΑ ότι αδικούν το κάλεσμα για ένα ευρύ αντικαπιταλιστικό κόμμα με το να το χρησιμοποιούν διαστρεβλωμένο, προσπαθώντας έτσι να δικαιολογήσουν τη μια ή την άλλη τρέχουσα επιλογή τους. Αδικούν τη συγκρότηση και τα σημαντικά κεκτημένα της Ευρωπαϊκής Αντικαπιταλιστικής Αριστεράς μέρος της οποίας θέλουν να είναι. Αδικούν, τέλος, την 4η Διεθνή, στην οποία διεκδίκησαν το καθεστώς του Μόνιμου Παρατηρητή (και ως εκ τούτου θα όφειλαν να είναι πιο «παρατηρητικοί»!). Είμαστε βέβαιοι πως εάν οι σύντροφοι της ΔΕΑ επιμείνουν στον αντισεχταριστικό δρόμο, παρά τον απόλυτο τρόπο με τον οποίο φαίνεται σήμερα να απορρίπτουν το κάλεσμα για ένα αντικαπιταλιστικό κόμμα, θα ανακαλύψουν την αξία αυτής της πρότασης. Ελπίζουμε ότι τότε θα κάνουμε αυτή τη συζήτηση από κοινού, στο δρόμο της οικοδόμησης του ελληνικού κομματιού της Ευρωπαϊκής Αντικαπιταλιστικής Αριστεράς και όχι στη λογική της «παράταξης» της αριστεράς και του αγώνα ενάντια στο «δικομματισμό».