Βιβλία: Ο Σπάρτακος προτείνει…

Σπάρτακος 72, Νοέμβρης 2003

Επιμέλεια στήλης: Θοδωρής Ζέης

Βιβλία

Πολιτική και κουλτούρα, δυο συναντήσεις

Αλέξης Ζήρας

Η συνάντηση Λέον Τρότσκι – Αντρέ Μαλρώ, ένα χρονικό

Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2003

Το 1928 εκδίδεται στο Παρίσι από τον εκδοτικό οίκο Gallimard, το μυθιστόρημα «Οι Κατακτητές» του νεαρού τότε Αντρέ Μαλρώ. Το μυθιστόρημα αυτό έμελλε να αναδείξει τον συγγραφέα του ως κορυφαίο της νεώτερης γαλλικής λογοτεχνίας. Μιας «δυτικής λογοτεχνίας», που για μια ακόμη φορά αντλεί υλικό από την μυστηριώδη εξεγερμένη Ανατολή αναπαριστώντας την εξέγερση της Καντώνας. Το 1929, σε μια άλλη γωνιά του πλανήτη, σε έναν τόπο εξορίας, στην Πρίγκηπο του Βοσπόρου όπου ζει εκτοπισμένος μετά την φυγή του από την Άλμα Άτα του Καζακστάν, ο Λέον Τρότσκι, συζητώντας με τον Πιερ Ναβίλ τον γάλλο διανοούμενο και υποστηρικτή της Γαλλικής Κομμουνιστικής Λίγκας,, εστιάζει με εμμονή το ενδιαφέρον του στον νεαρό Μαλρώ και στην πιθανότητα να στρατευτεί αυτός στην υπόθεση του νέου κινήματος. Σε αυτό το συναρπαστικό από πλευράς διεργασιών πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα, ο συγγραφέας του «Λογοτεχνία και Επανάσταση», αναζητά σταθερά τον ρόλο της πρωτοπορίας των νέων διανοούμενων στο πλαίσιο μιας οργάνωσης που απέβλεπε στον προσεταιρισμό των μαζών. Έχοντας «διαβάσει» ήδη τους «Κατακτητές» του Μαλρώ όχι τόσο ως λογοτεχνικό κείμενο, αλλά ως μια μετάθεση από την μυθοπλασία στην πραγματική ιστορία της παγκόσμιας επανάστασης, σαν μια απελευθερωτική προφητεία, ζητά να δημοσιεύσει άρθρο του για το εν λόγω μυθιστόρημα, στην Νέα Γαλλική Επιθεώρηση (N.R.F.). Αυτό το πλησίασμα κουλτούρας και επανάστασης, ενός κορυφαίου εξόριστου πολιτικού ηγέτη και ενός ανερχόμενου διανοούμενου στην ταραγμένη δεκαετία ’30 – ’40, περιγράφει το βιβλίο του Αλέξη µήρα, ο οποίος είναι και ο μεταφραστής στα ελληνικά των «Κατακτητών» του Α. Μαλρώ (1979).

Εκτός από την αφήγηση του ίδιου του Μαλρώ για την γνωριμία των δυο ανδρών, η οποία δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό Marianne, το 1935, περιέχεται και ο διάλογος Τρότσκι – Μαλρώ για τους «Κατακτητές» από τις στήλες του περιοδικού Νέα Γαλλική Επιθεώρηση (N.R.F.). Το 1931 δημοσιεύεται η κριτική του Τρότσκι με τίτλο «Η στραγγαλισμένη επανάσταση», ακολουθεί η απάντηση του Μαλρώ τον Απρίλιο του 1931 («Απάντηση στον Τρότσκι») και τέλος η ανταπάντηση του Τρότσκι («Για την στραγγαλισμένη Επανάσταση και τους στραγγαλιστές της, απάντηση στον Αντρέ Μαλρώ).Τα τρία παραπάνω άρθρα, είχαν δημοσιευτεί και πάλι ως επίμετρο στην έκδοση του 1979 των «Κατακτητών» από τις εκδόσεις Πλέθρον. Στην παρούσα έκδοση, προτάσσεται ένα εισαγωγικό χρονικό της συνάντησης Τρότσκι – Μαλρώ, ενώ στο τέλος υπάρχουν χρήσιμες σημειώσεις και τεκμηριώσεις που διευκολύνουν την κατανόηση του ιστορικού και πολιτικού πλαισίου της εποχής.

Νικόλας Κάλας – Μιχάλης Ράπτης

Μια πολιτική αλληλογραφία, 1967 – 1984

Εισαγωγή επιμέλεια: Lena Hoff

Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2002

Το 1990, ο Steingrim Laursen, διευθυντής τότε του Μουσείου Louisiana των Μοντέρνων Τεχνών της Δανίας, και πολύ στενός φίλος του Νικόλα Κάλας (ψευδώνυμο του Νίκου Καλαμάρη, 1907-1988), κληρονόμησε το αρχείο του ζεύγους Κάλας. Στη συνέχεια ο Steingrim Laursen, το δώρισε στο Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα. Σήμερα όλο το αρχείο βρίσκεται πλέον στο Αρχείο της Βιβλιοθήκης των Βορείων Χωρών στου Μακρυγιάννη στην Αθήνα. Αποτελείται από 41 κουτιά με γραπτά, ντοκουμέντα και την προσωπική αλληλογραφία του Νικόλα Κάλας και της γυναίκας του Έλενας. Πάνω στο σπουδαίο αυτό υλικό για τον πρωτοπόρο του ελληνικού υπερρεαλισμού, αλλά κυρίως για μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του τροτσκιστικού κινήματος, εργάστηκε η ερευνήτρια Lena Hoff για αρκετούς μήνες. Καρπός αυτής της έρευνας είναι και η παρούσα έκδοση, η οποία αναφέρεται στο κομμάτι εκείνο του αρχείου που αφορά την αλληλογραφία του Ν. Κάλας με την ηγετική μορφή του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος Μιχάλη Ράπτη – Πάμπλο.

Η έκδοση αυτή είναι σημαντική, γιατί φωτίζει μια πλευρά του Κάλας, που οι κριτικοί φροντίζουν επιμελώς να κρατούν στο σκοτάδι: αυτήν της τροτσκιστικής πολιτικής του ταυτότητας. Πράγματι οι κριτικοί, ασχολήθηκαν κυρίως με το έργο του Κάλας ως υπερρεαλιστή και δοκιμιογράφου τεχνοκρίτη και εμμέσως με την πολιτικότητα του έργου του, παρακάμπτοντας την ενεργό στράτευση και δράση του στο τροτσκιστικό κίνημα. Ο Κάλας στρέφεται προς τον τροτσκισμό από το 1932, ενώ το 1942 στην Αμερική όπου ζει μετά την περίοδο του Παρισιού, θα επιχειρήσει να οργανωθεί στο SWP, το αμερικάνικο τροτσκιστικό κόμμα . Στη συνέχεια, χωρίς να πάψει να ενδιαφέρεται για τις πολιτικές εξελίξεις, θα αδρανοποιηθεί πολιτικά για ένα μεγάλο διάστημα, για να επιστρέψει και να δραστηριοποιηθεί εκ νέου με αφορμή τα γεγονότα του Βιετνάμ και την Χούντα στην Ελλάδα. Μαζί με άλλους έλληνες, θα οργανώσει στην Νέα Υόρκη μια αντιστασιακή ομάδα σε επαφή με την ομάδα του Μιχάλη Ράπτη στο Λονδίνο. Έτσι, οι δυο παλιοί φίλοι (γνωρίζονται από το 1938-39 στο Παρίσι) και σύντροφοι θα ξανασυνδεθούν και θα αρχίσουν να αλληλογραφούν, ανταλλάσσοντας απόψεις για τα κρίσιμα ζητήματα της περιόδου. Η «συνομιλία» αυτή θα ξεκινήσει όταν ο Πάμπλο θα ζητήσει από τον Κάλας να συνεργαστεί με άρθρα του για την εφημερίδα της Αντίστασης το 1967. Είναι πολύ σημαντική επίσης η ιστορική περίοδος την οποία καλύπτει η αλληλογραφία (1967-1984), καθώς αναφέρεται σε ένα ελάχιστα μελετημένο κεφάλαιο της νεώτερης ελληνικής κυρίως πολιτικής ιστορίας, από την άποψη του ρόλου τον οποίο έπαιξε μια σημαντική τάση της τροτσκιστικής αριστεράς στις εξελίξεις της εποχής.

60 χρόνια από τον θάνατο του Π. Πουλιόπουλου

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΟΥΛΙΟΠΟΥΛΟΣ, Παλιοί και νέοι μελετητές συζητούν για τον θεωρητικό του ελληνικού τροτσκισμού

Επιμέλεια Δημήτρης Κατσορίδας

Εκδόσεις Παρασκήνιο, Αθήνα 2003

Η έκδοση αυτή, η οποία συμπίπτει με τα 60 χρόνια από τον θάνατο του Π. Πουλιόπουλου, είναι προϊόν συλλογικής εργασίας και περιλαμβάνει τις εισηγήσεις που έγιναν στο πλαίσιο αφιερώματος που διοργάνωσε ο Μαρξιστικός Όμιλος Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών στην Αθήνα, από τις 13/4/2000 έως τις 20/6/2000 με αφορμή την συμπλήρωση 100 χρόνων από την γέννηση του Π. Πουλιόπουλου. Η σημασία αυτής της έκδοσης, βρίσκεται κατά την γνώμη μου στο γεγονός της συνάντησης διαφορετικών γενεών μελετητών του έργου του Πουλιόπουλου και μάλιστα όχι πάντα τροτσκιστικής αναφοράς, οι οποίοι προσπαθούν να προσεγγίσουν ολόπλευρα την πολιτική και θεωρητική του συνεισφορά. Και είναι επίσης σημαντικό ότι την «συνάντηση» αυτή την διοργάνωσε μια μικρή συλλογικότητα με ελάχιστα μέσα, που ξεκίνησε αθόρυβα την δράση της πριν από οκτώ περίπου χρόνια κι έκτοτε βρήκε πολλούς μιμητές, και η οποία συνέβαλε, στο μέτρο των μικρών της δυνάμεων, στο σπάσιμο των στεγανών και στην υιοθέτηση μιας κουλτούρας διαλόγου στους κόλπους της ριζοσπαστικής αριστεράς .

Παραθέτουμε στην συνέχεια τους τίτλους των εισηγήσεων και τα ονόματα των ομιλητών:

-Επανάσταση και καθημερινή ζωή: Η ηθική διάσταση της προσωπικότητας του Π. Πουλιόπουλου. (Δημήτρης Λιβιεράτος)

-Ο Π. Πουλιόπουλος ως νομικός: Η υψηλή επιστημονική του κατάρτιση στην υπηρεσία των κοινωνικών αγώνων. (Βασίλης Παπαστεργίου)

-Η Αριστερή Αντιπολίτευση στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου σε σχέση με τις εξελίξεις στη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση και το Κίνημα για την 4η Διεθνή. (Ελένη Αστερίου).

-Οι ριζοσπαστικές θέσεις του Π. Πουλιόπουλου για τον ελληνικό καπιταλισμό (Δημήτρης Κατσορίδας)

-µητήματα καπιταλιστικής ανάπτυξης: Η 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. (1934) και η σημασία της οικονομικής ανάλυσης του Π. Πουλιόπουλου.(Γιώργος Οικονομάκης)

-Ο Π. Πουλιόπουλος προλογίζει τον Τρότσκι: μια ξεχωριστή ανάγνωση της «Προδομένης Επανάστασης». (Σάββας Μιχαήλ)

-Οι συζητήσεις στο εσωτερικό της ελληνικής Αριστερής Αντιπολίτευσης στην Ακροναυπλία για το χαρακτήρα της ΕΣΣΔ. (Γιώργος Ραχιώτης).