του Edouard Diago
Στο άρθρο αυτό ο Edouard Diago, περιγράφει το ιστορικό της δημιουργίας, τις τωρινές θέσεις και την πολιτική δυναμική του ιδιαίτερου αυτού πολιτικού ρεύματος που, με ηγέτη τον Ούγκο Τσάβες, κυβερνάει από το 1998 τη Βενεζουέλα. Με βάση την μέχρι τώρα εμπειρία εκεί, εισάγει μιά σειρά προβληματισμούς για τα θέματα της κατάληψης της εξουσίας και της προώθησης της επανάστασης σε χώρες με ιδιαίτερες συνθήκες όπως η συγκεκριμένη.
Η «μπολιβαριανή επανάσταση» βρίσκεται στην κυβέρνηση από το 1998 αλλά παραμένει άγνωστη και παρεξηγημένη. Οταν, το 1998, έγινε πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Ούγκο Τσάβες, ανέλαβε τα ηνία μιάς χώρας και ενός κράτους βαθειά αποπολιτικοποιημένων, που έπασχαν από μεγάλη διαφθορά και πελατειακές σχέσεις.
Η «δημοκρατία» που είχε εγκαθιδρυθεί το 1958, είχε ελεγχθεί από τις ελίτ των κομμάτων σε συμμαχία με τα μεγάλα επιχειρηματικά κυκλώματα που μοιράζονταν τα οφέλη της εξουσίας σε μιά χώρα που είναι ένας από τους μεγαλύτερους παραγωγούς και εξαγωγείς πετρελαίου στον κόσμο. Ο πρόεδρος Τσάβες εκλέχθηκε περισσότερο στη βάση της απόρριψης αυτού του παλιού συστήματος παρά ενός ξεκάθαρου προγράμματος που θα βασιζόταν στις οργανωμένες κοινωνικές δυνάμεις που θα το στήριζαν. Χρειάζεται λοιπόν μια επιείκεια στην κρίση της πολιτικής διαδικασίας που εξελίσσεται στη Βενεζουέλα, που μάλιστα είναι τελείως καινούργια και χωρίς προηγούμενο.
Από τη δεκαετία του 1950…
Αν με τον όρο «επανάσταση» εννοούμε μια μακρά διαδικασία, που ξεκινάει πριν από τη συγκεκριμένη της υλοποίηση, η βενεζουελανή επανάσταση ξεκίνησε στα χρόνια του 1950 ενάντια στη δικτατορία του Μάρκος Πέρεζ Χιμένεθ και βρίσκεται σήμερα στις παρυφές της εξουσίας με εκφραστή της τον Ούγκο Τσάβες. Για να αναφερθούμε σε μιά άποψη που ακούγεται πολύ συχνά από τους συνεργάτες του κοκκινοσκούφη προέδρου, η «μπολιβαριανή επανάσταση» είναι κάτι σαν τη γαλλική επανάσταση, αναγκαίο στάδιο για την εξυγίανση της χώρας και την προετοιμασία της για ριζοσπαστικότερες μελλοντικές διαδικασίες.
Ας δούμε πως γεννήθηκε και πέθανε η «αντιπροσωπευτική δημοκρατία» με την περιθωριοποίηση των δυνάμεων της επαναστατικής αριστεράς που αποφάσισαν να επενδύσουν δυνάμεις σε μια πολιτική δουλειά μέσα στο στρατό πριν να προσπαθήσουμε να περιγράψουμε τη σύνθετη διαδικασία της «μπολιβαριανής επανάστασης», στάδιο της «συμμετοχικής και πρωταγωνιστικής, πολυεθνικής και πολυπολιτισμικής δημοκρατίας» σύμφωνα με τον πρόλογο του «Συντάγματος της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας».
Η αντικομμουνιστική συμμαχία
Η πρόσφατη ιστορία της Βενεζουέλας παρουσιάζεται συχνά από τους αναλυτές σαν μια εξαίρεση στη λατινοαμερικάνικη κλίμακα: μιά χώρα όπου πέτυχε να εγκατασταθεί μιά αντιπροσωπευτική και φιλελεύθερη δημοκρατία ενώ η υπόλοιπη ήπειρος είχε βυθισθεί στην πολιτική αστάθεια των στρατιωτιικών δικτατοριών και της ανάπτυξης των αντάρτικων κινημάτων. Η αλήθεια είναι πολύ πιό περίπλοκη!
Η «αντιπροσωπευτική δημοκρατία» γεννήθηκε στη Βενεζουέλα στις 23 Ιανουαρίου 1958 με την ανατροπή της κυβέρνησης του Μάρκος Πέρεζ Χιμένεθ μετά από μια λαική εξέγερση που συνοδεύθηκε από μιά στρατιωτική ανταρσία. Από την πολιτική πλευρά, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (ΚΚΒ) ήταν το πιό δραστήριο κόμμα στην εξέγερση, καθοδηγούσε την Πατριωτική Χούντα τη συμμαχία όλων των κομμάτων που αντιτίθονταν στη δικτατορία: Δημοκρατική Δράση (AD), COPEI, URD και ΚΚΒ(1). Ορισμένοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι οι περισσότερο προνομιούχες τάξεις της εποχής εκείνης, συνδεδεμένες με τις ΗΠΑ, ευνοούσαν την ανατροπή της δικτατορίας που δεν αντιστοιχούσε πιά στα συμφέροντα τους.
Την εποχή εκείνη η Βενεζουέλα ήταν ο μεγαλύτερος παγκόσμια παραγωγός πετρελαίου. Ηταν ο κυριότερος προμηθευτής πετρελαίου και πρώτων υλών αναγκαίων για τη στρατιωτική ανάπτυξη των ΗΠΑ, ώστε να επέμβουν στην Ευρώπη κατά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Το σύνολο της πετρελαικής βιομηχανίας ελεγχόταν από δυτικές, και ιδιαίτερα αγγλοσαξωνικές, εταιρίες. Η πτώση της δικτατορίας έφερε ένα νέο πολιτικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε με την εκλογή του Ρομούλο Μπετανκούρ, εξόριστου ηγέτη της AD. Το ΚΚΒ υποστήριξε την υποψηφιότητα του Βόλφανγκ Λαραζαμπάλ που ασκούσε καθήκοντα προέδρου στο μεσοδιάστημα από τις 23 Ιανουαρίου 1958 έως την εκλογή του Μπετανκούρ τον Ιανουάριο 1959. Το νέο καθεστώς στηρίχτηκε το 1958 από τη συμμαχία των 3 κυριότερων κομμάτων (AD, COPEI, URD) και ψήφισε ένα Σύνταγμα το 1961. Η συμμαχία αυτή αποφάσισε, με τη συμφωνία του Πούντο Φίζο, να περιθωριοποιήσει το ΚΚΒ. Επρόκειτο για ένα είδος συμφωνίας συγκυβέρνησης ανάμεσα στα 3 κόμματα που, με πρόσχημα την προστασία της νεαρής δημοκρατίας, αποφάσισαν να μοιράζονται την εξουσία όποιο και αν ήταν το εκλογικό αποτέλεσμα. Παράλληλα η κυριότερη εργατική συνομοσπονδία, η Συνομοσπονδία των Εργαζομένων της Βενεζουέλα (CTV), που ελέγχονταν από την AD και υπηρετούσε άμεσα τα συμφέροντα της, υπέγραψε μια συμφωνία με την εργοδοσία για τη μη αμφισβήτηση των συλλογικών συμβάσεων που είχαν συναφθεί επί της δικτατορίας. Ετσι το μοντέλο θεμελιώθηκε, τα τρία κόμματα μοιράζονταν την εξουσία, οι εργαζόμενοι περιθωριοποιήθηκαν σαν πολιτική παρουσία με την αρπαγή της εργατικής συνομοσπονδίας και η αριστερά παραμερίστηκε. Αυτή η συμφωνία του Πούντο Φίζο κατέρρευσε τελεσίδικα με την νίκη του Τσάβες το 1998, που είχε μεγάλη λαική υποστήριξη στη μετωπική του σύγκρουση με το καθεστώς που οι βενεζουελανοί πολιτειολόγοι ονόμαζαν «λαικίστικο καθεστώς συμβιβασμού των ελίτ».
Δουλειά στο στρατό του ΚΚΒ
Παράλληλα με την εγκαθίδρυση αυτού του πολιτικού μοντέλου, η αριστερά δεν έμεινε αδρανής. Οι πρώτοι μήνες του καθεστώτος συνταράχθηκαν από τα αιτήματα των εργαζομένων, των φοιτητών και γενικά της επαναστατικής αριστεράς, συμπεριλαμβανομένου και του ΚΚΒ. Σύντομα η νίκη του Μπετανκούρ το 1958 θεωρήθηκε σαν προδοσία. Εκλέχτηκε στη βάση ενός προγράμματος και μιάς εικόνας ανθρώπου της αριστεράς (υπήρξε μέλος του ΚΚ της Κόστα Ρίκα στα χρόνια του 1930 και συμμετείχε σε μια κυβέρνηση της αριστεράς από το 1945 έως το 1948, στη συνέχεια επανεπιβεβαίωσε αυτή την πολιτική ταυτότητα κατά τη διάρκεια της εξορίας του), αλλά η πολιτική του στράφηκε υπέρ των συμφερόντων των κυρίαρχων τάξεων, πιστεύοντας ότι το 1959 καμιά κυβέρνηση ρήξης δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ.
Η κουβανέζικη επανάσταση, που θριάμβευσε την 1η Ιανουαρίου 1959, διέψευσε συντριπτικά την εκτίμηση του. Ευνόησε τη ριζοσπαστικοποίηση αριστερών τάσεων μέσα στο κόμμα εξουσίας AD, έδωσε νέα ώθηση στο ΚΚΒ και προώθησε τη σύγκρουση ανάμεσα στη συνετή «δημοκρατική επανάσταση» που υποστήριζε το Στέιτ Ντηπάρτμεντ των ΗΠΑ και στην καστρική επανάσταση που εξόρκιζε το Υπουργείο αυτό.
Η καταστολή τομέων της αριστεράς από την κυβέρνηση του Μπετανκουρ ανάγκασε κατά κάποιον τρόπο την επαναστατική αριστερά να εγκαταλείψει την οδό της νομιμότητας. Πρώτο το ΚΚΒ στράφηκε στον ένοπλο αγώνα, το 1961 το ακολούθησε το MIR, αριστερό σχίσμα της AD με απήχηση στη νεολαία του που επηρεάστηκε από τον επαναστατικό μαρξισμό κατά τα χρόνια της παρανομίας.
Μέσα στο ΚΚΒ, ένα τμήμα ασχολιόταν με τη δουλειά στο στρατό με την καθοδήγηση του Ντάγκλας Μπράβο. Το 1959, πέτυχε την προσχώρηση στο ΚΚΒ 180 μονίμων αξιωματικών που μπήκαν σε ένα στρατιωτικό μέτωπο. Το μέτωπο αυτό προσπάθησε να ανατρέψει το καθεστώς της AD το 1962 με δύο απόπειρες στρατιωτικού πραξικοπήματος που οργάνωσε το ΚΚΒ. Η ανάδειξη του Τσάβες στην πολιτική στις 4 Φεβρουαρίου 1992 είναι η συνέχεια της στρατηγικής των δυνάμεων της αριστεράς μέσα σε ένα στρατό που αποτελείται από στοιχεία που, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, προέρχονται από τα λαικά στρώματα και που ένα μέρος της εκπαίδευσης τους γίνεται στα δημόσια πανεπιστήμια, γεγονός που τους κάνει επιδεκτικούς στην προοδευτική και μαρξιστική σκέψη που διαδίδουν μια σειρά επαναστάτες πανεπιστημιακοί και αγωνιστές. Ετσι μπορούμε να μιλάμε για μια επαναστατική διαδικασία που άρχισε στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και είχε, με την εκλογή του Τσάβες, μια πρώτη μικρή νίκη.
Δραστηριότητα του Ούγκο Τσάβες στην παρανομία
Ο Ούγκο Τσάβες, νεαρός εκπαιδευόμενος στρατιωτικός, μπήκε στο παράνομο κίνημα κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970, επηρεασμένος από τον αδελφό του Αντάν Τσάβες, υπεύθυνο σήμερα για την αγροτική μεταρρύθμιση στη Βενεζουέλα, που ήταν μέλος του Κόμματος της Επανάστασης στη Βενεζουέλα (PRV).
Το PRV προήλθε από το αντάρτικο. Δημιούργησε, το 1962, το Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης (FLN) και τις Ενοπλες Δυνάμεις Εθνικής Απελευθέρωσης (FALN), υπό την επιρροή του ΚΚΒ. Οταν, το 1965, το ΚΚΒ κάλεσε τα μέλη του να σταματήσουν τον ένοπλο αγώνα, ο Ντάγκλας Μπράβο αρνήθηκε. Το FLN-FALN μετατράπηκε σε FLN-PRV. Το 1969, η πλειοψηφία των μαχητών δέχτηκε την αμνηστία του προέδρου Καλντέρα. Η ομάδα του Ντάγκλας Μπράβο και του Αλή Ροντρίγκεζ – σήμερα διευθυντή της εθνικής εταιρίας πετρελαίων, Petroleos de Venezuela S.A. (PDVSA) – διατήρησε το PRV στον ένοπλο αγώνα και ξανάρχισε την παράνομη δουλειά μέσα στο στρατό.
Ας σημειωθεί ότι τόσο το ΚΚΒ όσο και το FALN και στη συνέχεια το PRV υιοθέτησαν ένα αντιφεουδαρχικό και αντιιμπεριαλιστικό, διαταξικό πρόγραμμα. Σύμφωνα με αυτό η η εθνική αστική τάξη έχει θέση στο επαναστατικό καθεστώς που θα δημιουργηθεί, πολιτική άποψη που εκφράζει με τον τρόπο του και ο Τσάβες. Στη Βενεζουέλα του 2000, η “τσαβική” πλειοψηφία σκέφτεται όπως οι αντάρτες των χρόνων του 1960, γεγονός που δεν είναι ένα μικρό πολιτικό κεκτημένο.
Ο Ούγκο Τσάβες ανέπτυξε μέσα στις ένοπλες δυνάμεις εκείνο που αργότερα έγινε το MRB-200 (Επαναστατικό Μπολιβαριανό Κίνημα) που θα γίνει το εργαλείο της πολιτικο-στρατιωτικής εξέγερσης της 4 Φεβρουαρίου 1992. Περισσότερο γνωστή σαν ένα «πραξικόπημα», η εξέγερση αυτή ήταν η απάντηση του MRB-200 στην καταστολή των λαικών εξεγέρσεων της 27 Φεβρουαρίου 1989 (το Καρακάζο), αυθόρμητο κίνημα των εξαθλιωμένων μαζών της Βενεζουέλας ενάντια σε ένα πακέτο νεοφιλελεύθερων μέτρων που προωθούσε ο Κάρλος Αντρές Περέζ, λατινοαμερικάνικη φυσιογνωμία της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Οι δυνάμεις της τάξης άφησαν στο πλακόστρωτο 3.000 νεκρούς.
Άγνωστος, ο Τσάβες μπήκε στη δημόσια σκηνή με την απόπειρα πραξικοπήματος της 4 Φεβρουαρίου 1992. Φυσικά, οι τομείς της παραδοσιακής αριστεράς, είδαν με καχυποψία αυτόν τον κινηματία συνταγματάρχη. Εκτός από το PRV, που είχε περιοριστεί σε ομαδούλα, δύο άλλα κόμματα της ριζοσπαστικής αριστεράς ανέπτυξαν μηχανισμό μέσα στις ένοπλες δυνάμεις: η Causa Radical(2) και η Bandera Roja(3). Οι λαϊκές μάζες είδαν αμέσως στον Τσάβες τη δυνατότητα να νικήσει ένα καθεστώς μισητό λόγω της νεοφιλελεύθερης πολιτικής του και πολύ διευθαρμένο (μια μειοψηφία στη χώρα ζει σύμφωνα με τα στάνταρ των ΗΠΑ και η τεράστια πλειοψηφία έχει εγκαταλειφθεί).
Από το 1958 έως το 1993, όλοι οι πρόεδροι προέρχονταν είτε από την AD είτε από το COPEI. Στις προεδρικές εκλογές του 1993 έσπασε το μοντέλο αυτό και εμφανίστηκε σε μαζικό επίπεδο η Causa Radical, μαρξιστικό ετερόδοξο κόμμα που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στον ταξικό συνδικαλισμό στα ανατολικά της χώρας. Κατά τις εκλογές του 1993, ο υποψήφιος του, Αντρες Βελάσκεζ, κόντεψε να εκλεγεί πρόεδρος. Νοθείες σε μεγάλη έκταση του έκλεψαν τη νίκη. Μιά μειοψηφία του κόμματος πρότεινε την οργάνωση διαδηλώσεων από το κόμμα για να διεκδικήσει τη νίκη του… καθώς και τη δημόσια έξοδο των μονάδων που το κόμμα επηρρέαζε στο στρατό μετά από μια δουλειά ανάλογη με εκείνη του Ντάγκλας Μπράβο και, αργότερα, του Ούγκο Τσάβες! Η πλειοψηφία αρνήθηκε, βάζοντας τις βάσεις για τη διάσπαση του 1997 οπότε γεννήθηκε το κόμμα Patria Para Todos (PPT), που σήμερα είναι το δεύτερο κόμμα που στηρίζει την τσαβική πλειοψηφία.
Κατά τη διάρκεια της παράνομης δουλειάς του Τσάβες στο στρατό, έγιναν επαφές ανάμεσα στο συνταγματάρχη και την Causa Radical, χωρίς να καταλήξουν σε μιά συμφωνία. Κατά τις προεδρικές εκλογές του 1993 ο Τσάβες κάλεσε σε ενεργητική αποχή, προκαλώντας το μίσος της Causa Radical για τον ίδιο. Ο υποψήφιος της Αντρές Βελάσκεζ είναι σήμερα στην αντιπολίτευση και δε δίστασε να υποστηρίξει τους κινηματίες στρατιωτικούς τον Απρίλη του 2002.
Ανακοινώνοντας τη συμμετοχή του στις προεδρικές εκλογές του 1998, ο Τσάβες ξεκαθάρισε ότι πρόκειται για “τακτική κίνηση”. Μέσα στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, το να θεωρεί την εκλογή σαν τακτική, είναι σαν να ομολογεί τον επαναστατικό χαρακτήρα των στόχων του. Επιβεβαιώνει ότι θέλει να φθάσει στην εξουσία με εκλογές για να προωθήσει τη δημοκρατία από τη θέση του σαν νόμιμος αρχηγός του κράτους.
Μιά πολιτική επανάσταση
Ο Τσάβες θα κερδίσει διαδοχικά πολλές εκλογές. Η πρώτη το Δεκέμβρη του 1998 ήταν ενάντια σε όλα σχεδόν τα επίσημα κόμματα. Το ΡΡΤ, πιεζόμενο από τη βάση του και παρά τη θέληση του σημαντικότερου τότε ηγέτη του Πάμπλο Μεντίνα(4), αποφάσισε να υποστηρίξει τον Τσάβες. Το Κίνημα για το Σοσιαλισμό (MAS), υποστηρικτής της τελευταίας κυβέρνησης της δεξιάς του Καλντέρα (1993-1998), τον υποστήριξε επίσης(5), προκαλώντας την αποχώρηση των κυριότερων ηγετών του. Ολες οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις ήταν αντίθετες. Ωστόσο κέρδισε τις εκλογές με 55% των ψήφων μετά από μιά προεκλογική εκστρατεία προσέγγισης των μαζών που δεν είχε ξαναγίνει στη Βενεζουέλα.
Το μεγάλο πολιτικό του σχέδιο είναι να κάνει μια συνταγματική μεταρρύθμιση με σύνθημα «όλη η εξουσία στο λαό». Για να το πετύχει, πέτυχε με δημοψήφισμα την δημιουργία μιάς Συντακτικής Συνέλευσης. Κατά την εκλογή της Συνέλευσης αυτής οι οπαδοί του εξασφάλισαν το 90% των εδρών. Το νέο Σύνταγμα θα είναι έτοιμο σε λιγότερο από ένα χρόνο, θα πρέπει να εγκριθεί από την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος πριν από τη λήξη της θητείας των αντιπροσώπων που εκλέχτηκαν τον Αύγουστο 2000. Τότε ο Τσάβες είχε πάρει περισσότερες ψήφους από όσες στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1998.
Σε πολλούς τομείς, το νέο «Μπολιβαριανό Σύνταγμα» της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλα περιλαμβάνει πραγματικά ανανεωτικά μέτρα. Η έννοια του Κράτους Δικαίου έχει αντικατασταθεί από εκείνη του Κράτους του Δικαίου και της Δικαιοσύνης, έχει εισαχθεί η έννοια της συμμετοχικής δημοκρατίας. Οι εκλεγμένοι είναι και ανακλητοί(6). Εχει εισαχθεί η έννοια του εργατικού συνεταιρισμού, καθώς και η αρχή της αυτοδιαχείρισης. Αναγνωρίζονται τα δικαιώματα των ιθαγενών συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος ιδιοκτησίας της γης, που ρυθμίζεται σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις των προκολομβιανών λαών. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει τα δικαιώματα των γυναικών. Η αρχή της προστασίας του περιβάλλοντος πλαισιώνεται από πολλές συνταγματικές ρυθμίσεις. Τα μονοπώλια απαγορεύονται. Αποκλείεται η ιδιωτικοποίηση του πετρελαίου, σαν πρώτη ύλη. Απαγορεύεται η παρουσία ξένων στρατιωτικών δυνάμεων στη χώρα. Μνημονεύεται επίσης η αρχή της αλληλεγγύης και της συνεργασίας των λατινοαμερικάνων.
Ωστόσο, άλλα σημεία δείχνουν ότι οι διαπραγματεύσεις στο μπλοκ που είναι στην εξουσία οδήγησαν σε παραχωρήσεις. Η δεξιά του μπλοκ Τσάβες πέτυχε τη διατήρηση της αρχής της αποκεντρωμένης αστυνομίας όπως ήταν στο παλιό σύστημα, συμβάλλοντας στην ύπαρξη πραγματικών τοπικών σερίφηδων(7). Η έκτρωση, μετά από μιά έντονη συζήτηση, απορρίφθηκε, παρά την υπέρ της θέση του Τσάβες (που εκφράστηκε δημόσια τον Απρίλη 2003). Δεν μπήκε η μη διάκριση λόγω των σεξουαλικών προτιμήσεων αν και ο Τσάβες υποστήριξε δημόσια τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Η ιδιωτική επιχείρηση διατηρείται σαν συνταγματική αρχή καθώς και η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Το Σύνταγμα βρίσκεται αναμφίβολα στο πλαίσιο ενός καπιταλιστικού καθεστώτος. Αυτά τα παραδείγματα, μεταξύ άλλων, δείχνουν ότι το κόμμα του Τσάβες συμπεριλαμβάνει και πραγματικά αντιδραστικούς(8).
Γεμάτο εμπόδια για μια πραγματική κοινωνική επανάσταση, το Σύνταγμα παραμένει ωστόσο ένα χρήσιμο εργαλείο για το λαϊκό κίνημα που το βοηθάει για την κατάκτηση μιάς μισοάμεσης ή αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Γιατί αυτός είναι ο νεωτερισμός της «μπολιβαριανής επανάστασης».
Μιά κοινωνία σε κίνηση
Χιλιάδες άνθρωποι σε μπολιβαριανούς κύκλους, λαϊκές συνελεύσεις, μαχητικά συνδικάτα, συνελεύσεις γυναικών, φοιτητών, επιτροπές για την αστική ή την αγροτική γη, δεκάδες πολιτικές συσπειρώσεις βάσης, κάνουν τη Βενεζουέλα του 2000 μια κοινωνία σε κίνηση. Ολες αυτές οι ενώσεις έχουν την ξεκάθαρη και πλήρη υποστήριξη του αρχηγού του Κράτους που σε αυτές βλέπει την πραγματική διαδικασία της αναγκαίας συνειδητοποίησης για τον μετασχηματισμό της χώρας. Ετσι, για παράδειγμα, με την υποστήριξη του αρχηγού του Κράτους μιά κοινότητα μπορεί να αναλάβει ένα σχολείο που απειλείται με κλείσιμο λόγω της πολιτικής απόφασης της διευθύντριας του(9). Με την υποστήριξη του υπουργού Παιδείας γίνονται φοιτητικές συνελεύσεις για το άνοιγμα του Πανεπιστημίου στις λακές τάξεις ενάντια στη βούληση του Πρύτανη. Το Εθνικό Ινστιτούτο Γυναικών ανέπτυξε χιλιάδες «σημεία συνάντησης» σε όλη τη χώρα για να ευαισθητοποιήσει τις γυναίκες ενάντια στην οικογενειακή βία, ή για την εργασία, για να τους υπενθυμίσει τα δικαιώματα τους και για να τις οργανώσει ώστε να αποκτήσουν και άλλα. Το ίδιο ινστιτούτο οργανώνει τις γυναίκες για την πρόσβαση τους στα δημόσια μικρο-δάνεια ώστε να μπορέσουν να γίνουν αυτόνομες οικονομικά, έστω και αν οι δραστηριότητες που τους προτείνονται (υφαντουργία, εστιατόρια κλπ) αναπαράγουν μιά διάκριση των δραστηριοτήτων των φύλων. Εμφανίστηκαν πολλά νέα συνδικάτα αμφισβητώντας στην CTV, που είναι συνδεδεμένη με την αντιπολίτευση, το μονοπώλιο εκπροσώπησης των εργαζομένων. Τα συνδικάτα αυτά, μετά από τα λοκ-αουτ του περασμένου Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου, αποφάσισαν να δημιουργήσουν μιά νέα συνομοσπονδία, την Εθνική Ένωση των Εργαζομένων(10).
Το Καράκας είναι μιά πόλη με περίπου 4 εκατομμύρια κατοίκους. Ενα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει στα “μπάρριος” (το αντίστοιχο των βραζιλιανών φαβέλας), ζώνες όπου έχουν εγκατασταθεί τα θύματα μιάς οικονομικής ανάπτυξης που εξαθλιώνει. Στο ξεκίνημα τους παραγκουπόλεις, τα μπάριος μετατράπηκαν με το πέρασμα του χρόνου σε πραγματικές συνοικίες όπου οι κάτοικοι φτιάχνουν τα σπίτια τους σε οικόπεδα που καταλαμβάνουν, χωρίς να έχουν τίτλους ιδιοκτησίας. Στις συνοικίες αυτές, οχυρά του “τσαβισμού”, οι κάτοικοι αυτοοργανώνονται, αναλαμβάνουν τη γειτονιά τους και ακολουθούν τη συμβουλή του προέδρου : “οργανωθείτε, θα σας βοηθήσουμε πολιτικά και οικονομικά”. Ετσι δημιουργούνται οι λαϊκές συνελεύσεις, που σύντομα θα ενισχυθούν με ένα νέο θεσμό: τα τοπικά συμβούλια λαικού προγραμματισμού, στα οποία αντιτίθενται όλοι οι γραφειοκράτες, συνήθως από την αντιπολίτευση αλλά μερικές φορές και από την πολιτική πλειοψηφία του Τσάβες.
Εδώ έχουμε μία από τις πιό ενδιαφέρουσες ιδιαιτερότητες της “μπολιβαριανής επανάστασης”: ο αρχηγός του Κράτους είναι ο κύριος προωθητής της αντικατάστασης του Κράτους από τη λαική οργάνωση. Απέναντι σε ένα Κράτος πολύ γραφειοκρατικοποιημένο, ο Ούγκο Τσάβες καλει τους συμπατριώτες του να διαχειριστούν άμεσα οι ίδιοι τις υποθέσεις των συνοικιών τους και υπόσχεται τον εργατικό έλεγχο των επιχειρήσεων. Για να αναλάβει πραγματικά ο λαός την πολιτική εξουσία, πρέπει να είναι οργανωμένος και αποφασισμένος για αγώνα, ανταποκρινόμενος έτσι στη μαρξιστική θεωρία της δυαδικής εξουσίας.
Αυτός ο εντυπωσιακός πολιτικός αναβρασμός όμως δεν κατέληξε σε μιά πραγματική μεταβολή της κοινωνίας της Βενεζουέλας.
Καμιά αισθητή δομική μεταβολή
Αντίθετα από την κουβανική επανάσταση που, σε λιγότερο από 3 χρόνια, εξαφάνισε τον αναλφαβητισμό, μείωσε τα νοίκια στο μισό, εθνικοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια, προώθησε την αγροτική μεταρρύθμιση, η “μπολιβαριανή επανάσταση” δεν έχει ακόμη υλοποιήσει μεγάλες δομικές αλλαγές. Αλλά αντίθετα επίσης από την καστρική επανάσταση, ο τσαβισμός δεν έκλεισε ούτε μία εφημερίδα, δεν απαγόρευσε ούτε ένα κόμμα και δεν έχει ούτε έναν πολιτικό κρατούμενο. Για καλό ή για κακό, η μπολιβαριανή επανάσταση δεν μπορεί να ταυτιστεί, όπως το κάνουν οι αντίπαλοι του Τσάβες, με οποιαδήποτε “κουβανοποίηση”.
Αλλά οι μεγάλες δομικές αλλαγές είναι αναγκαίες για να μη χάσει ο λαός την εμπιστοσύνη του στις δυνατότητες αυτής της κυβέρνησης. Ενα μεγάλο σχέδιο τροφοδοσίας του πληθυσμού, που άρχισε δειλά τις τελευταίες εβδομάδες, πρέπει να αναπτυχθεί(11). Η δημόσια υγεία είναι σε κατάσταση προχωρημένης διάλυσης. Μόνο η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση άρχισε με το άνοιγμα των μπολιβαριανών σχολείων που εξασφαλίζουν στους μαθητές διατροφή και πλήρη ημερήσια εκπαίδευση(12).
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να ρίξουμε ολόκληρη την ευθύνη αυτών των ελλείψεων στην κυβέρνηση. Η μεγάλη δυσκολία που αντιμετωπίζει είναι ο μη έλεγχος μεγάλων τμημάτων του κρατικού μηχανισμού. Ετσι αν η στρατηγική νομιμοφροσύνης του Τσάβες (“μιά ειρηνική και δημοκρατική επανάσταση”) του επιτρέπει να έχει τη διεθνή στήριξη των δημοκρατών, ο έλεγχος του κρατικού μηχανισμού, που αποτελείται από μόνιμους υπαλλήλους, είναι σαφώς πιό πολύπλοκο ζήτημα!
Αυτή η γραφειοκρατική πραγματικότητα εξηγείται από το μοντέλο ανάπτυξης της Βενεζουέλας κατά το δεύτερο μισό του ΧΧ αιώνα.
Η Βενεζουέλα ζει, εδώ και 40 χρόνια, από τα έσοδα του πετρελαίου που αντιπροσωπεύει το 50% των φορολογικών της εσόδων και το 80% των εξαγωγών της, 70% των τροφίμων που έχει ανάγκη εισάγονται. Ωστόσο, είναι ο 5ος παγκόσμια εξαγωγέας πετρελαίου και ο ορυκτός της πλούτος θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους του κόσμου. Το οικονομικό μοντέλο της Βενεζουέλα είναι βασισμένο στην εξαγωγή του αργού πετρελαίου της και το χρήμα από αυτό δεν επενδύθηκε ποτέ στην εκβιομηχάνιση της χώρας. Μπορούμε να πούμε ότι η Βενεζουέλα δεν είναι μιά καπιταλιστική χώρα που κυβερνιέται από μιά εθνική αστική τάξη. Σε μεγάλο βαθμό δεν υπάρχει εργατική τάξη που να εξαρτάται από έναν εργοδότη. Το 50% των εργαζομένων απασχολούνται στο ανεπίσημο εμπόριο, ο μεγαλύτερος επίσημος εργοδότης είναι το Κράτος και η εργασία σε αυτό αντιστοιχεί στους πελατειακούς όρους της προηγουμένης περιόδου. Κάθε υπουργός ή διευθυντής υπηρεσίας έβαζε σε αυτήν τους φίλους του χωρίς να απολύει άλλους, και η προσχώρηση στα πολιτικά κόμματα γινόταν σε αυτή την πελατειακή βάση. Το αποτέλεσμα είναι οι υπηρεσίες να ασφυκτιούν από μόνιμους υπαλλήλους που ανταποκρίνονται σε δίκτυα επιρροής που έχουν μικρή σχέση με τη διοικητική ιεραρχία που διδάσκουν τα πανεπιστήμια. Για παράδειγμα, η υπηρεσία τύπου και πληροφοριών της συνοικίας Λιμπερταδόρ στο Καράκας έχει 54 υπαλλήλους! Οι λίγες ιδιωτικές επιχειρήσεις που υπάρχουν στη Βενεζουέλα δημιουργήθηκαν χάρη στις κρατικές επιδοτήσεις και οι ιδιοκτήτες τους δεν ξέρουν τι θα πει φόρος.
Απουσία ενός στρατηγικού σχεδίου
Στη Βενεζουέλα δεν υπάρχει κόμμα της εργατικής τάξης ανάλογο, π.χ., με το Κόμμα των Εργαζομένων (ΡΤ) της Βραζιλίας. Ο Τσάβες έφθασε στην εξουσία χωρίς μηχανισμό και χωρίς στρατηγικό σχέδιο. Αυτό είναι αποτέλεσμα της τεράστιας καχυποψίας που έχουν οι Βενεζουελανοί για τα κόμματα. Ετσι απουσιάζει ένα δομημένο κόμμα που θα παρείχε στην κυβέρνηση ξεκάθαρο προσανατολισμό με βάση τις επιθυμίες και τις ανάγκες του λαϊκού κινήματος. Η απουσία ενός στρατηγικού σχεδίου μεταβολής της κοινωνίας της Βενεζουέλας γίνεται αισθητή από τους δισταγμούς ανάμεσα στη συμμαχία με τους εργαζόμενους, τους τοπικούς μικροεργοδότες και τις διευκολύνσεις που γίνονται στο πολυεθνικό κεφάλαιο. Είναι χαρακτηριστικός ο διστακτικός λόγος ανάμεσα στην ανάγκη οικοδόμησης ενός εθνικού καπιταλισμού (και μερικές φορές μιάς καπιταλιστικής τάξης) για να ευνοηθεί μιά εντόπια ανάπτυξη και την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με βάση την επιθυμία για συνδιαχείριση, δηλαδή για αυτοδιαχείριση.
Το γεγονός ότι η δικαιοσύνη ελέγχεται από την αντιπολίτευση θα έπρεπε να είναι η αιτία μιάς επιθετικής πολιτικής ώστε να εξαφανισθεί η ατιμωρησία που βασιλεύει στη Βενεζουέλα. Ατιμωρησία τόσο για θέματα ποινικού δικαίου όσο και για πολιτικά αδικήματα: οι πραξικοπηματίες του Απριλίου είναι όλοι ελεύθεροι με δικαστικές αποφάσεις! Και εδώ η στρατηγική της νομιμοφροσύνης είναι ταυτόχρονα ένα ατού και έναν εμπόδιο για τις αλλαγές.
Τέλος, παρά τις επαναστατικές του καταβολές, ο Ούγκο Τσάβες δεν έχει πολιτική κατάρτιση. Αυτό τον οδήγησε να εμπιστευθεί πρόσωπα όπως ο Αλφρέντο Πένα και ο Λουίς Μικουιλένα, για να αναφέρουμε μόνο αυτούς, που στη συνέχεια έγιναν ακραιφνείς εχθροί του και ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό μόλις η διαδικασία παρουσίασε τα πρώτα δείγματα ριζοσπαστικοποίησης.
Ταυτόχρονα οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που βρίσκονται σήμερα γύρω από τον Τσάβες είναι ξεκάθαρα αριστερότερες από εκείνες που τον υποστήριζαν το 1998. Η οργάνωση του λαού έκανε τη δουλειά της, οι μάζες που υποστηρίζουν την “μπολιβαριανή επανάσταση” είναι πιό κινητοποιημένες από παλιά και πιό καταρτισμένες, αυτό δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Ο Γουίλιαμ Λάρα, πρώην πρόεδρος της Βουλής, προειδοποιούσε τα μέλη της πλειοψηφίας να μην φανούν κατώτεροι από τις πολιτικές επιθυμίες του λαού, που σε 4 χρόνια απέκτησε μιά πολύ σημαντική πολιτική παιδεία.
Απέναντι σε ΜΜΕ που βρίσκονται στα χέρια μιάς ξέφρενης αντιπολίτευσης, το λαικό κίνημα επέβαλε ένα νόμο για το περιεχόμενο του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης που συζητείται αυτές τις εβδομέδες στη Βουλή. Αυτός ο νόμος είναι μιά ένδειξη, έστω και δειλή, ότι η κυβέρνηση αποφάσισε να μην αφήσει το πεδίο ελεύθερο για το μαγείρεμα της πληροφόρησης. Η νέα εργατική συνομοσπονδία, η Εθνική Συνομοσπονδία των Εργαζομένων, τοποθετείται ξεκάθαρα στο πεδίο της ταξικής πάλης ενάντια στην παράδοση της συνεργασίας συνδικάτων-εργοδοσίας που υπάρχει στη Βενεζουέλα από το 1958. Μετά την αποτυχία τηε εργοδοτικής απεργίας στον πετρελαικό τομέα, η κυβέρνηση πήρε τον έλεγχο της πετρελαικής βιομηχανίας. Μένει τώρα να πάρει τον έλεγχο της δικαιοσύνης και του εκλογικού συμβουλίου για να μπορέσει να προχωρήσει στην ανάκληση ενός αριθμού βουλευτών και κυβερνητών που αφού εκλέχτηκαν σαν τσαβιστές πέρασαν στην αντιπολίτευση.
Η πολιτική διαδικασία που είναι σε εξέλιξη στη Βενεζουέλα είναι κάτι το καινούργιο και βάζει σε συζήτηση τις πολιτικές μας παραδόσεις. Η κατάληψη της κεντρικής εξουσίας δεν αρκεί για να προωθηθούν οι αναγκαίες αλλαγές για να διανεμηθεί ο εθνικός πλούτος. Η Βενεζουέλα μας διδάσκει ότι η κατανομή της εξουσίας μπορεί να είναι μιά εναλλακτική λύση απέναντι στα γραφειοκρατικά εμπόδια στο πλαίσιο μιάς διαδικασίας αλλαγών που παραμένει αυστηρά μέσα στο νομικό πλαίσιο. Το πολιτικό σχέδιο δεν είναι επαναστατικό αλλά ωστόσο οι άρχουσες τάξεις δεν δέχονται τη λαική ετυμηγορία. Εκείνοι που κατείχαν την πολιτική και οικονομική εξουσία και βρέθηκαν έξω από αυτήν το 1998 θα κάνουν τα πάντα για να εμποδίσουν τις μεταρρυθμίσεις που έχει αναλάβει ο Τσάβες με στόχο ο πλούτος της Βενεζουέλας να ωφελεί πραγματικά τους κατοίκους της. Η Βενεζουέλα βάζει σήμερα το κλασσικό ερώτημα όλων των επαναστατικών διαδικασιών: μπορούμε να συγκρουσθούμε μετωπικά με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης στο πλαίσιο μιάς “δημοκρατικής και ειρηνικής” επανάστασης; Στη Βενεζουέλα, από την ιδιαίτερη ιστορία του επαναστατικού της κινήματος, φαίνεται ότι ο στρατός ελέγχεται από την κυβέρνηση. Είναι αυτό αρκετό για να αποφευχθεί μιά μη δημοκρατική εξέλιξη όπως εκείνη που προσπάθησαν να προκαλέσουν οι αντιπολιτευόμενοι στις 11 Απρίλη 2002 αντικαθιστώντας τον Τσάβες με τον εργοδοτικό ηγέτη Καρμόνα;
Ποια διέξοδος;
Η αντιπολίτευση, αν και σήμερα είναι αποψιλωμένη και διχασμένη, δεν έχει καταθέσει τα όπλα. Εχει μιά συνταγματική διέξοδο :την ανάκληση των εκλεγμένων στη μέση της θητείας τους.
Ο πρόεδρος της δημοκρατίας φθάνει στη μέση της θητείας του στις 19 Αυγούστου 2003, μετά από την ημερομηνία αυτή η αντιπολίτευση μπορεί να μαζέψει υπογραφές για να προκαλέσει δημοψήφισμα για την ανάκληση του. Εδώ και ένα χρόνο η αντιπολίτευση δεν παύει να επαναλαμβάνει ότι η μεγάλη πλειοψηφία της χώρας θέλει να φύγει ο Τσάβες. Αυτή η βεβαιότητα προέρχεται από αυθυποβολή. Τόσο οι μη δημοσιευμένες σφυγμομετρήσεις όσο και οι διαδηλώσεις υπέρ του Ούγκο Τσάβες δείχνουν ότι δεν είναι σίγουρη η νίκη της αντιπολίτευσης σε ένα δημοψήφισμα για ανάκληση εντολής. Αυτό εξηγεί τις πολλαπλές στρατηγικές της αντιπολίτευσης, η πιό ξεκάθαρη είναι η χρησιμοποίηση των μέσων επικοινωνίας για να διαδώσουν την άποψη ότι η κυβέρνηση ετοιμάζει μιά αντισυνταγματική διέξοδο στην κρίση.
Σπέρνοντας την αμφιβολία στη χώρα, η αντιπολίτευση ετοιμάζεται να εξηγήσει ότι δεν είναι ώριμες οι συνθήκες για να ζητήσει την ανάκληση του Τσάβες. Αλλωστε ξέρει ότι ένα δημοψήφισμα ενάντια στον Τσάβες θα ακολουθηθεί από δημοψηφίσματα για τους κυβερνήτες και βουλευτές της αντιπολίτευσης, και είναι λίγοι εκείνοι που είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους στην εξουσία.
Σε περίπτωση ανάκλησης της εντολής του Τσάβες, παραμένει ένας σημαντικός άγνωστος παράγοντας για την αντιπολίτευση: τίποτα δεν δείχνει, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, ότι ο τωρινός πρόεδρος δεν θα ξανακατέβει στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Στην περίπτωση αυτή ο «τσαβισμός» δεν έχει παρά μόνο έναν υποψήφιο: τον Τσάβες. Πόσοι υποψήφιοι θα αντιπροσωπεύσουν την αντιπολίτευση; Αρκεί να κατέβουν δύο για να εκλεγεί χωρίς αμφιβολία ο Τσάβες. Αν η εντολή στον Τσάβες δεν ανακληθεί, τίποτα από τη συμπεριφορά της αντιπολίτευσης δεν δείχνει ότι δεν θα αναζητήσει μιά εξωσυνταγματική διέξοδο στην επιθυμία της να διώξει τον τσαβισμό από την κυβέρνηση.
Η «μπολιβαριανή επανάσταση» είναι ένα αναγκαίο μεταβατικό στάδιο που μπορεί να ανοίξει το δρόμο για μιά επανάσταση των καταπιεσμένων στρωμάτων της κοινωνίας της Βενεζουέλας. Για να δει το φως της μέρας χρειάζεται την οργάνωση δικτύων πολιτικής και συνδικαλιστικής αλληλεγγύης.
Edouard Diago
Σημειώσεις
(1)Η Δημοκρατική Δράση (AD) είναι ένα λαικίστικο κόμμα της αριστεράς, βενεζουελανό τμήμα της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Η COPEI (Επιτροπή Ανεξάρτητης Πολιτικής Εκλογικής Οργάνωσης) είναι χρηστιανοδημοκρατική, Η URD (Ρεπουμπλικανική Δημοκρατική Ενωση), σήμερα ανάξια λόγου, είναι ένα εθνικιστικό κόμμα της αριστεράς. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (ΚΚΒ) είχε μια σημαντική πολιτική και στρατηγική αυτονομία απέναντι στη Μόσχα, ήταν οπαδός της πολιτικής της ταξικής συνεργασίας απέναντι στον ιμπεριαλισμό, γεγονός που το ώθησε να ασκήσει αυτή την πολιτική στα άκρα με την Πατριωτική Χούντα.
(2)Causa Radical είναι ένα κόμμα που ιδρύθηκε το 1971 από έναν τομέα του ΚΚΒ που, βλέποντας την αποτυχία του αντάρτικου και αντίθετο σε ένα σοσιαλδημοκρατικό προσανατολισμό, αποφάσισε να επενδύσει τις δυνάμεις του στο συνδικαλισμό σε ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις σιδηρουργίας. Ετερόδοξα μαρξιστική η Causa Radical θα φθάσει μέχρι τις πόρτες της προεδρίας το 1993.
(3)Η Bandera Roja είναι μιά διάσπαση του MIR (Κίνημα της Επαναστατικής Αριστεράς, μαρξιστική επαναστατική διάσπαση του κόμματος AD το 1961) που απέρριψε την συνθηκολόγηση της αρχής των χρόνων του 1970 και διατήρησε έναν μικρό στρατιωτικό μηχανισμό. Αν και πήρε μιά φιλοαλβανική κατεύθυνση στα χρόνια του 1980, είναι σήμερα μέλος της αντιπολίτευσης και θεωρείται σαν το ένοπλο χέρι του συντονιστικού που κυριαρχείται από δυνάμεις της δεξιάς.
(4)Η περίπτωση του Πάμπλο Μεντίνα είναι ενδεικτική της διάσπασης της αριστεράς απέναντι στον Τσάβες. Προσωπικότητα της Causa Radical, μαρξιστής επαναστάτης, υπήρξε γραμματέας του ΡΡΤ και ήταν μιά από τις φυσιογνωμίες του κινήματος ενάντια στην πληρωμή του χρέους στη Βενεζουέλα. Μετείχε ενεργά στη σύνταξη του νέου Συντάγματος. Εγραψε ένα βιβλίο, το Rebeliones, όπου δικδικεί έναν απΕ τους πρώτους ρόλους στην προώθηση του Τσάβες στην εξουσία, παρά την άρνηση του να τον υποστηρίξει στις εκλογές του 1998. Ενώ ασκούσε τα καθήκοντα του σαν γραμματέας του ΡΡΤ, προώθησε τη ρήξη ανάμεσα στο κόμμα του και στον Τσάβες, αλλά, αν και μερικά την πέτυχε, καθαιρέθηκε από το συνέδριο της οργάνωσης του. Εφυγε μόνος από το ΡΡΤ. Ολα τα μέλη της οικογένειας του παραμένουν μέλη της ηγεσίας του ΡΡΤ. Προσχώρησε στην αντιπολίτευση το πρώτο τρίμηνο του 2002 και εμφανίστηκε ανάμεσα στους κινηματίες του Απρίλη στο προεδρικό μέγαρο. Σήμερα είναι μέλος του Δημοκρατικού Συντονισμού, ένωσης των οργανώσεων που στηρίζουν την με κάθε θυσία απομάκρυνση του «καστρο-κομμουνιστικού καθεστώτος του Τσάβες» που αποτελείται κύρια από τομείς της δεξιάς. Τα μυστήρια της πολιτικής στη Βενεζουέλα…
(5)Από το 2002 η πλειοψηφία της ηγεσίας του MAS πέρασε στην αντιπολίτευση. Εκείνοι που αρνήθηκαν συσπειρώθηκαν σε ένα νέο κόμμα, για την Κοινωνική Δημοκρατία (PODEMOS). Η πρώτη του μαζική δραστηριότητα τον Απρίλη 2003 ήταν να κατεβάσει 25.000 άτομα στη διαδήλωση.
(6)Τα άρθρα από το 72 και μετά προβλέπουν τη δυνατότητα ανάκλησης όλων των εκλεγμένων, αλλά επίσης και την κατάργηση ενός νόμου ή μιάς συνθήκης, την πρόταση ενός νόμου ή την οργάνωση ενός συμβουλευτικού δημοψηφίσματος για οποιοδήποτε σημαντικό ζήτημα. Για τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, η ανάκληση μπορεί να γίνει μετά το μέσον της θητείας τους. Οι υπέρμαχοι ενός δημοψηφίσματος πρέπει να συγκεντρώσουν τις υπογραφές του 20% του εκλογικού σώματος. Για να ανακληθεί η εντολή θα πρέπει οι ψήφοι υπέρ της ανάκλησης να ξεπερνούν εκείνες με τις οποίες έγινε η εκλογή. Η θητεία του Τσάβες φθάνει στη μέση της στις 19 Αυγούστου 2003, από τότε η αντιπολίτευση μπορεί να καταθέσει τις υπογραφές που έχει μαζέψει στο Εθνικό Εκλογικό Συμβούλιο (CNE). Οι θητείες των βουλευτών, δημάρχων και κυβερνητών έχουν περάσει τη μέση τους εδώ και μερικούς μήνες αλλά δεν έχει γίνει η ονομασία του CNE εμποδίζοντας έτσι τη διοργάνωση των δημοψηφισμάτων. Η αντιπολίτευση θέλει με κάθε τρόπο να αποφύγει τα δημοψηφίσματα αυτά ενάντια σε βουλευτές που εκλέχτηκαν με τον Τσάβες και στη συνέχεια προσχώρησαν στην αντιπολίτευση για να συγκεντρώσει τα πυρά της στον πρόεδρο.
(7) Η πιό χαρακτηριστική περίπτωση είναι του Αλφρέντο Πένα, μέλος της Συντακτικής Συνέλευσης εκ μέρους του MVR του Τσάβες, υποστηρίζει θερμά την αρχή της αποκέντρωσης άρα την διατήρηση των αποκεντρωμένων αστυνομιών. Εκλέχτηκε δήμαρχος στον «Μεγάλο Δήμο του Καράκας» με την υποστήριξη του Τσάβες και έγινε γρήγορα ο σημαντικότερος αντίπαλος του θέτοντας τη μητροπολιτική αστυνομία του Καράκας στην υπηρεσία των πραξικοπηματιών του Απρίλη 2002. Ο Αλφρέντο Πένα είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση αριβισμού μέσα στο ίδιο το μπλόκ του Τσάβες. Ο τελευταίος είχε υποστηρίξει τον Πένα ενάντια στην υποψηφιόττηα του Αριστόβουλου Ιστουρίζ, μέλους του ΡΡΤ, που σήμερα είναι υπουργός Παιδείας και ένας από τους στυλοβάτες της «επανάστασης».
(8) Τέτοια είναι, π.χ., η περίπτωση του Λουίς Μικουιλένα, αφού υπήρξε στενός συνεργάτης του Τσάβες, οργανωτής του κόμματος MVR, πρόεδρος της Συντακτικής Συνέλευσης, διόρισε τα μέλη του Ανωτέρου Δικαστικού Συμβουλίου. Το Ανώτερο Δικαστικό Συμβούλιο που αυτός διόρισε αποφάνθηκε τον Αύγουστο 2002 ότι δεν υπήρξε πραξικόπημα αλλά “κενό εξουσίας”. Στη Βενεζουέλα υπάρχουν δίκτυα επιρροής πιό σημαντικά από τους νόμους.
(9) Κατά το λοκ-αουτ του Δεκέμβρη 2002 και του Ιανουαρίου 2003, ο δήμαρχος του “Μεγάλου Δήμου του Καράκας”, Αλφρέντο Πένα, που ελέγχει τα σχολεία, διέταξε να κλείσουν τα σχολεία.
(10) Η UNT συσπειρώνει τις μεγαλύτερες ομοσπονδίες που εγκατέλειψαν την CTV. Στην Πρωτομαγιά, η διαδήλωση της UNT συγκέντρωσε περί τους 100.000 διαδηλωτές.
(11) Ο στρατός προστατεύει τις λαικές αγορές που προσφέρουν τα ελάχιστα αναγκαία σε τιμές κάτω από κάθε ανταγωνισμό. Επίσης το πρώτο δημόσιο κατάστημα τροφοδοσίας άνοιξε τον Απρίλιο, το πρόγραμμα της κυβέρνησης είναι να ανοίξει μπακάλικα με φτηνές τιμές στις λαικές συνοικίες. Ενα ανάλογο πρόγραμμα προωθείται για τα φαρμακεία. Απέναντι στην έλλειψη που οργανώνουν οι επιχειρήσεις τροφίμων, η κυβέρνηση εισάγει μαζικά τρόφιμα.
(12) Ο κανονισμός της εκπαίδευσης είναι να δουλεύουν τα σχολεία σε 2 Χ 8 για να καλύψουν τις ελλείψεις σε εκπαιδευτικούς και κτίρια.
ΤΠΤ - "4" 
[…] Βενεζουέλα: Για την «Μπολιβαριανή Επανάσταση» […]