Φόρουμ: ένα μεγάλο στοίχημα

Σπάρτακος 69, Απρίλης 2003

Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ

Ένα μεγάλο στοίχημα

του Γιάννη Γκολφινόπουλου

Το κίνημα των κινημάτων

Πρόκειται για μια περίπτωση στην οποία οι λέξεις είναι πολύ δύσκολο να αποδώσουν το μέγεθος και τη σημασία των γεγονότων. Την 15η Φεβρουαρίου ζήσαμε τη συγκλονιστική παρουσία ενός παγκόσμιου κινήματος, μια τεράστιας κλίμακας κινητοποίηση, απόρροια ενός πρωτοφανούς συντονισμού σε ολόκληρο τον πλανήτη γη. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι ξανά στο δρόμο. Το κίνημα που γεννήθηκε στο Σιάτλ, πραγματικά ιδρυτικό γεγονός για τους αγώνες των καταπιεσμένων, αποδίδει ολοφάνερα καρπούς. Όχι απλώς δεν μπορεί πια να αγνοηθεί, αλλά όπως φάνηκε μπορεί και να επιβάλλει τη δική του ατζέντα στο κεντρικό πολιτικό σκηνικό. Οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις αποτελούν μια μεγαλειώδη επίδειξη δύναμης αυτού του κινήματος που είναι πια ένας κοινωνικός παράγοντας πρώτου μεγέθους με καταλυτική επίδραση και στις πολιτικές εξελίξεις.

Το ωστικό κύμα αυτής της κινητοποίησης παράγει αλυσιδωτές αντιδράσεις σε πολλά επίπεδα. Τα παγκοσμιοποιημένα ΜΜΕ, αδυνατούν πια να κρύψουν το μέγεθος αυτού που συμβαίνει, ενώ ένα τμήμα του αστικού πολιτικού επιτελείου, κυρίως σε επίπεδο ΕΕ συναισθάνεται την έκταση αυτής της κοινωνικής δυναμικής και επιδιώκει να την καρπωθεί πλατσουρίζοντας υποκριτικά στο ρεύμα αυτού του τεράστιου ανθρώπινου ποταμού. Πάνω απ’ όλα όμως βρίσκεται σε εξέλιξη μια βαθύτερη πραγματική αλλαγή στο εσωτερικό των κοινωνιών. Μετά από πολλά «πέτρινα χρόνια» κινηματικής παράλυσης, αποστράτευσης και μιας ισοπεδωτικής νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας οι από κάτω αρχίζουν να αποκτούν αυτοπεποίθηση, πίστη στη δύναμη των αγώνων τους για την αλλαγή αυτού του κόσμου. Αρχίζει να γίνεται κατανοητό πως η πορεία αυτού του κόσμου δεν είναι μονόδρομος. Η ελπίδα γεννιέται ξανά και το παγκόσμιο κίνημα έχει δεθεί για τα καλά στους ιστούς της κοινωνίας.

Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ. Ένα μεγάλο άλμα προς τα μπρος

Και στην Ελλάδα επίσης οι αντιπολεμικές κινητοποιήσεις ήταν πολύ μεγάλες. Αναδείχτηκε καθαρά και εδώ αυτή η μεγάλη κοινωνική δυναμική καθώς ο όγκος των συλλαλητηρίων ήταν πρωτοφανής. Σ’ αυτό το σημείο οφείλουμε να κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις που αφορούν στο εσωτερικό του κινήματος, πάντα σε σχέση με το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ. Το Φόρουμ έχει γνωρίσει το τελευταίο διάστημα μια αξιόλογη ανάπτυξη των δυνάμεών του, κάτι που εκφράζεται τόσο στην αυξανόμενη κοινωνική του αναγνωρισιμότητα, όσο και στη μαζικότητα των δημόσιων εκδηλώσεών του (η διαδικασία της ίδρυσής του είναι γι’ αυτό ενδεικτική). Διαφωτιστικό ως προς αυτό είναι και το γεγονός πως ήδη από τη διαδήλωση στο Ναύπλιο, και εν συνεχεία στις κινητοποιήσεις της 15ης Φεβρουαρίου, το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ μπορεί να «κοιτάζει στα μάτια» τα μπλοκ του ΚΚΕ και του ΠΑΜΕ, που αποτελούν τις πολιτικές συνιστώσες με τις μεγαλύτερες δυνατότητες συσπείρωσης και κινητοποίησης, με το μεγαλύτερο κοινωνικό «βάθος». Αυτή η παρατήρηση βέβαια δεν έχει σαν στόχο μια κοκορομαχία λοχαγών του κινήματος γύρω από την «καθοδήγηση των μαζών» από τον πιο ισχυρό, αλλά την εξαγωγή κάποιων χρήσιμων συμπερασμάτων για τη δράση μας στο επόμενο διάστημα.

Τα ισχυρά χαρτιά του Φόρουμ

υτό που δίνει στο Φόρουμ αυτές τις δυνατότητες ανάπτυξης δεν είναι βέβαια κάποια μεταφυσική ιδιαιτερότητα των συμμετεχόντων σ’ αυτό ούτε καμιά αμιγώς θεωρητική εμβέλεια των αναλύσεων του. Αντίθετα είναι η ίδια του η ουσία, η βαθύτερη λογική της συγκρότησής του, το γεγονός δηλαδή ότι το πλαίσιο λειτουργίας του αντιστοιχεί στα χαρακτηριστικά που το παγκόσμιο κίνημα έχει πραγματικά.
Πιο συγκεκριμένα: το Φόρουμ είναι πλατιά ενωτικό. Η ανοιχτή και δημοκρατικά διαρθρωμένη συζήτηση για την οποία αγωνίζεται στο εσωτερικό του, επιτρέπει τη συμβίωση πολλών διαφορετικών αντιλήψεων και πρακτικών, αποδεικνύοντας πως είναι δυνατή μια πραγματική σύνθεση που ενοποιεί και έτσι πολλαπλασιάζει τις διαθέσιμες δυνάμεις.

Είναι (στο βαθμό που προσπαθεί πάντα να επιβεβαιώνει στην πράξη και να διευρύνει αυτό το χαρακτήρα του) κοινωνικό. Αυτό σημαίνει πως είναι ανοιχτό σε κάθε αγωνιστική κοινωνική συνιστώσα- συνδικάτα, τοπικές κινήσεις, θεματικές κινήσεις γύρω από την οικολογία, το γυναικείο ζήτημα, την τέχνη κτλ – παρέχοντας σε κάθε συλλογικότητα τη δυνατότητα να χρωματίσει τη δράση και την κουλτούρα του. Το Φόρουμ μέχρι τώρα έχει δείξει πως απέχει αρκετά από εκείνο το προσφιλές στην ελληνική αριστερά(ρεφορμιστική και μη) είδος μετώπου που δεν είναι παρά μια οργάνωση ή κόμμα με άλλο όνομα, ένας μανδύας πλατύτητας που συγκαλύπτει τη « σιδηρά ηγεμονία» μιας και μόνης άποψης. Είναι αυτός ο πολύμορφος χαρακτήρας του που το κάνει ελκυστικό στο επίπεδο των ανένταχτων ή των νεοεντασσόμενων αγωνιστών-τριών, ιδιαίτερα όσων δεν έχουν προηγούμενη επαφή με την αριστερά.

Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ είναι οργανικό κομμάτι του παγκόσμιου κινήματος. Προέκυψε μέσα από τις πραγματικές διαδικασίες του(Θεσσαλονίκη Ιούλιος 2002,Φλωρεντία) και γι’ αυτό μπορεί να έχει μια ουσιαστικά διεθνή και διεθνιστική οπτική που δεν εξαντλείται σε ρητορείες, γι’ αυτό άλλωστε και δεν μπορούμε να το αντιμετωπίζουμε ως μια ακόμα «πρωτοβουλία για τη Θεσσαλονίκη». Αυτός ο νέος διεθνισμός, τόσο στο επίπεδο της κουλτούρας όσο και στο επίπεδο οργάνωσης και δράσης αποτελεί πραγματικά το κλειδί για την κατανόηση του κινήματος και έχει μεγαλύτερη σημασία απ’ όση του αποδίδουν πολλοί μέσα στην ελληνική αριστερά. Δεν πρέπει καθόλου να ξεχνάμε πως το κίνημα μπορεί και παράγει τόσο σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά αποτελέσματα ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι είναι παγκόσμιο, επειδή κάθε εθνικό, τοπικό κίνημα μπορεί να ξεπερνά τα στενά του όρια, να συναρθρώνεται σε διεθνές επίπεδο και απ’ αυτή τη θέση να αντιμετωπίζει τους κυρίαρχους αυτού του κόσμου. Ο ριζοσπαστικός του χαρακτήρας πηγάζει- αντίθετα με τις ψευδαισθήσεις πολλών- απ’ αυτό ακριβώς το σημείο. Το παγκόσμιο κίνημα μπορεί να είναι απειλητικό για την αρχιτεκτονική αυτού του κόσμου, γιατί την αμφισβητεί ως τέτοια που είναι πραγματικά, μια παγκόσμια αρχιτεκτονική. Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ, αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της ολότητας εμπνέεται και ζει ανασαίνοντας αυτό το διεθνιστικό οξυγόνο στη δράση και τις διαδικασίες του, χαρακτηριστικό που καμιά άλλη συλλογικότητα δεν έχει σήμερα στην ελλάδα.

Φόρουμ και Φορουμολογία

Η μορφή του Φόρουμ δεν είναι μια επινόηση κάποιων φωτισμένων εγκεφάλων, είναι μια οργανική αποκρυστάλλωση του κινήματος που αντιστοιχεί στην πολυμορφία του και τα πολλά επίπεδα συνεύρεσης και δράσης του. Είναι η μορφή που αναδύθηκε και επικράτησε ως η πιο κατάλληλη για τη δημοκρατική συζήτηση και τη συνθετική συνοχή τόσων και τόσων διαφορετικών συλλογικοτήτων και ανθρώπων. Αν το ζήτημα δεν ειδωθεί έτσι, χάνουμε εντελώς τη δυνατότητα να συλλάβουμε τις πιο ουσιαστικές πτυχές αυτού του κινήματος, που πρέπει να τονίσουμε πως δεν αποτελεί μια επανέκδοση κάποιων προηγουμένων.

Η συνήθης κριτική που δέχεται το Φόρουμ( από άλλους χώρους της ελληνικής αριστεράς), τυπικά σεκταριστική, αδυνατεί να κατανοήσει αυτή τη θεμελιώδη διάσταση και αντιλαμβάνεται το Φόρουμ ως ένα είδος άτυπου κόμματος, που με τη συνδρομή μιας ορισμένης συκοφαντίας μετατρέπεται σε πρακτορείο της σοσιαλδημοκρατίας και του ρεφορμισμού γενικά. Αν κάποιος υπερεπαναστάτης αντιμετωπίσει το Φόρουμ με τα κριτήρια που θα αντιμετώπιζε ένα πολιτικό κόμμα, δεν μπορεί παρά να φτάσει στο συμπέρασμα πως αυτό είναι «ρεφορμιστικό», μιλάει «γενικόλογα», οι απόψεις του είναι «σούπα» κτλ. Για όλους αυτούς ο ριζοσπαστισμός έγκειται στην καθαρότητα ενός πολιτικού προγράμματος, ξεκομμένου βέβαια από την πραγματική κίνηση των αγωνιζόμενων ανθρώπων που στην πλειοψηφία τους βέβαια δεν είναι «επαναστάτες».

Αποτυγχάνουν έτσι να δουν πως είναι η μαζική δράση γύρω από συγκεκριμένους στόχους, που αντιστοιχούν στο επίπεδο συνείδησης του κόσμου που αγωνίζεται, η ενότητα όλων των συνιστωσών του κινήματος και η ίδια η εμπειρία των αγώνων που αλλάζουν τους κοινωνικούς συσχετισμούς και ριζοσπαστικοποιούν την πολιτική συνείδηση. Έξω από αυτή τη ζωντανή διαδικασία με την οποία οι από κάτω παλεύουν, οποιαδήποτε κόκκινη ή και κατακόκκινη πολιτική πρόταση μετατρέπεται σε γρανάζι που γυρίζει στον αέρα.

Μια στρατηγική επιλογή

Οι δυνατότητες διεύρυνσης και κοινωνικής γείωσης του Ελληνικού Κοινωνικού Φόρουμ, όπως αυτές αποτυπώνονται στην έως τώρα πορεία του, ανοίγουν πραγματικά το δρόμο για την οικοδόμηση μιας ισχυρής «κοινωνικής αντιπολίτευσης» και στην Ελλάδα. Το ρίζωμα αυτού του παγκόσμιου κινήματος στην ελληνική πραγματικότητα, η προσπάθεια να συνδεθεί με το ντόπιο εργατικό κίνημα και με ένα ευρύ τμήμα νεολαίας που ριζοσπαστικοποιείται και βγαίνει ξανά στο προσκήνιο, αποτελούν ένα μεγάλο στοίχημα. Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ είναι το καλύτερο μέσο για την προσέγγιση αυτού του στόχου και γι’ αυτό αποτελεί επιλογή στρατηγικού χαρακτήρα για το επόμενο διάστημα. Παράλληλα οφείλουμε να κατανοήσουμε πως το διακύβευμα είναι πολύ σημαντικό και για την επαναστατική αριστερά κι αυτό γιατί εμφανίζεται σήμερα μια αληθινή δυνατότητα γι’ αυτήν να σπάσει τα ασφυκτικά όρια του κοινωνικού και πολιτικού μικρόκοσμού της, να μάθει από τα κινήματα και να συνδεθεί με ένα ευρύτατο φάσμα αγωνιστών, και παλιότερων, κυρίως όμως νέων, που μετά από αρκετά χρόνια κατεβαίνουν πάλι στους δρόμους. Με λίγα λόγια, είναι μια ευκαιρία για την επαναστατική αριστερά να επαναδιεκδικήσει με αξιώσεις τη θέση της στους αγώνες των καταπιεσμένων.

Σε τελευταία ανάλυση, η δικαίωση ενός τόσο μεγάλου εγχειρήματος όπως είναι το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ, θα κριθεί με βάση τα διακυβεύματα που απορρέουν από τους θεμελιώδεις άξονες της συγκρότησής του. Δηλαδή, από το κατά πόσο θα μπορέσει να βαθύνει μια ανοιχτή, δημοκρατική λειτουργία, από τη δυνατότητά του να εντάσσει ισότιμα και οργανικά κάθε ιδιαίτερη κινηματική θεματική και πολιτική κουλτούρα, και βέβαια από το αν θα κατορθώσει να συμβάλλει αποφασιστικά για την επίτευξη μιας πραγματικά διεθνούς κινητοποίησης επί ελληνικού εδάφους τον Ιούνη του 2003.