του Δημήτρη Λιβιεράτου
Οι ΗΠΑ τον 19ο αιώνα επωφελήθηκαν εκπληκτικά από τη μεγάλη είσοδο ευρωπαϊκών κεφαλαίων και την άφιξη εκατομμυρίων μεταναστών, εκ των οποίων πολλοί ήταν ειδικευμένοι και εκπαιδευμένοι στις χώρες τους. Την ίδια εποχή ακολουθούσαν μια πολιτική απομόνωσης και από μακριά παρατήρηση της παγκόσμιας κατάστασης. Τον 20ό αιώνα οι ΗΠΑ, σχεδόν αυτάρκεις από όλα, μπορούσαν να επέμβουν δυναμικά στους δύο πολέμους. Και μετά τον δεύτερο κυρίως, να παίξουν έναν αρχηγικό ρόλο στον καπιταλιστικό κόσμο.
Την ίδια εποχή όμως, η αποθέωση της κατανάλωσης οδήγησε τη χώρα σε έναν άκρατο καταναλωτισμό. Πολλές από τις αμερικανικές πηγές σχεδόν εξαντλήθηκαν και συνεχώς μεγάλωνε η εξάρτηση από τις εισαγωγές. Δεν θα κάνουμε τώρα μια ανάλυση του εμπορικού ισοζυγίου των ΗΠΑ, αλλά θα τονίσουμε ότι σε κυριότερο προϊόν εξάρτησης εξελίχθη το πετρέλαιο.
Το 1988 οι ΗΠΑ παρήγαγαν 459,6 εκατ. τόνους, κατανάλωσαν 796,7 εκατ. τόνους και εισήγαγαν 337,1 εκ. τόνους. Το 2000 παρήγαγαν 353,5 εκ. τόνους, κατανάλωσαν 897,4 και εισήγαγαν 533,5 εκ. τόν. Και συνεχώς το ισοζύγιο χειροτερεύει. Η εξάρτηση των ΗΠΑ από το εισαγόμενο πετρέλαιο είναι άμεση κι αυτό είναι παράγοντας που κάνει τρελή την πολιτική της από την ανάγκη εξασφάλισης αυτού του απαραίτητου για την καταναλωτική τους κοινωνία προϊόντος. Με περισσότερες λεπτομέρειες γι’ αυτό έχουμε αναφερθεί σε άρθρο μας στο «Σπάρτακο» τ. 55 Απρ.-Μάιος 2000.
Όμως, ακόμα μια σημείωση. Αυτά τα τεράστια ποσά που κάθε μέρα φεύγουν από τις άκριτα καταναλωτικές ΗΠΑ και ακολούθως τις άλλες δυτικές χώρες, ενισχύουν τα εισοδήματα αυτού του νέου καπιταλισμού των πετρελαιοχωρών. Το ίδιο αδίστακτες και αδηφάγες με τους καπιταλιστές του παλαιότερου καπιταλιστικού κόσμου. Τα καθεστώτα Θάτσερ και Ρήγκαν, όπως έχουμε ξαναγράψει, σχεδίαζαν στα άρρωστα μυαλά τους, ότι αναγκαστικά και οι καπιταλιστικές τάξεις αυτών των χωρών θα ανέθεταν τη διαχείρισή τους στο εξελιγμένο τραπεζο-οικονομικό τους δίκτυο. Και βέβαια έπεσαν έξω, αφού δεν ήταν τόσο δύσκολο να αναπτύξεις δικό σου τραπεζικό σύστημα, αν διαθέτεις χρήμα.
ΟΙ ΗΠΑ ΣΗΜΕΡΑ
Άλλοτε όλος ο κόσμος απέβλεπε στις ΗΠΑ, για την επίλυση των προβλημάτων του. Οικονομικών, κοινωνικών, συμφιλίωσης με άλλους, βοήθειας. Ιδιαίτερα αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε μια φρενήρης προπαγάνδα μιλούσε για τη νέα χιλιετία του δυτικού καπιταλισμού. Τώρα όμως, έχουν γίνει οι ΗΠΑ το πρόβλημα του κόσμου. Παγκόσμιος παράγοντας ανησυχίας, πανικού, ανασφάλειας, από τη συμπεριφορά μιας κυριολεκτικά αφηνιασμένης και πανικοβλημένης ηγεσίας.
Είχαμε μάλλον συνηθίσει να βλέπουμε στις ΗΠΑ μια λύση. Εγγυήτρια χώρα της πολιτικής ελευθερίας και της οικονομικής τάξης, επί μισόν αιώνα. Αλλά εμφανίζεται όλο και συχνότερα παράγων αστάθειας, ανησυχίας, καταστροφής και γενικής αβεβαιότητας. Έχει φθάσει στο σημείο να συγκρούεται και απειλεί ακόμα και πατροπαράδοτους φίλους. Επί μήνες τώρα τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, εξευτελίζουν τον καγκελάριο Σρέντερ και τη Γερμανία ολόκληρη, επειδή κρατάει διαφορετική στάση για το Ιράκ. Παρόμοια συμβαίνουν και με τον παλαιό φίλο, αλλά και συμπληρωματικής οικονομίας εταίρο, τον Καναδά, επειδή έφερε αντιρρήσεις για το Ιράκ, έχει μεταβληθεί σε επικίνδυνο γείτονα με πολλαπλές συνέπειες.
Ο πόλεμος έχει ήδη αρχίσει και σε διάφορους τομείς. Αντιλαμβανόμαστε κυρίως την πλευρά του πετρελαίου. Είναι η πιο εμφανής και εντυπωσιακή πλευρά αυτής της σύγκρουσης.
Μια μορφή αυτού του πολέμου είναι η εμπορική σύγκρουση. Οι ΗΠΑ έκαναν προσπάθεια για να εισέλθει η Κίνα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Μια Κίνα ενός δισεκατομμυρίου διακοσίων εκατ. κατοίκων, όπου οι ΗΠΑ ήλπιζαν να διεισδύσουν και να πουλήσουν όλα τα σκουπίδια του δυτικού εμπορικού οπλοστασίου. Προϊόντα οπτικοακουστικά, από σίριαλ της τηλεόρασης μέχρι τα τραγούδια του Μάικλ Τζάκσον. Τεχνολογία φαγητού αλά Μακ Ντόναλντ, απορρυπαντικά, οδοντόκρεμες, καλλυντικά, όπου εμφανίζονται αρκετά προχωρημένες τεχνολογικά. Δυστυχώς γι’ αυτούς, η μάχη είναι μάλλον άνιση. Τα κινέζικα ηλεκτρονικά κυριαρχούν στις εισαγωγές των ΗΠΑ, συναγωνιζόμενα τα εγχώρια.
Όμως και η κινέζικη παντόφλα, το κινέζικο σκόρδο και χιλιάδες άλλα τέτοια ψιλολόγια εισδύουν στην απέραντη αμερικανική αγορά και πουλούν αφάνταστα. Η αμερικανική αγορά είναι τρελή στην κατανάλωση. Από την άλλη, η κινέζικη εμφανίζεται πολύ συντηρητική. Παρά την οποιαδήποτε φωτογραφική, τηλεοπτική προπαγάνδα ανωτερότητας, τα αμερικανικά προϊόντα δεν πουλούν στις παραδοσιακές αγορές, όπως θα ήθελαν. Αγγίζουν μια μικρή μειοψηφία, την οποία τα αμερικανικά μέσα εμφανίζουν πολυαγαπημένη του αμερικανικού τρόπου ζωής.
Για να μην πολυλογούμε, αυτές οι παραδοσιακές αγορές είναι και παραμένουν κλειστές σε τέτοιου είδους προϊόντα, στη μαζική κατανάλωση των οποίων απέβλεπαν οι Αμερικανοί έμποροι. Το αποτέλεσμα φαίνεται στο εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ, αλλά και της Κίνας.
Το 2002 είναι το έτος του μεγαλύτερου ελλείμματος στο ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου της χώρας. Στους οκτώ μήνες μέχρι και τον Αύγουστο, το έλλειμμα έφθασε τα 279 δις δολάρια, 29 δις περισσότερα (περίπου 10%) από την ίδια περίοδο πέρυσι. Οι εισαγωγές εξακολουθούν να αυξάνουν, ενώ μειώνονται οι εξαγωγές. (ΕΝΟΤ. 201)
Ο κινέζικος καπιταλισμός ξαπλώνεται στην Ασία σαν συμπληρωματική αγορά του. Από την Ινδονησία π.χ. προμηθεύεται το πετρέλαιό της με ανταλλαγή κινέζικων προϊόντων μαζικής κατανάλωσης. Σε όλες τις χώρες της Ν.Α. Ασίας ξαπλώνεται η κινέζικη διείσδυση, με τα δικά της επιχειρήματα σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά και με πολύ μεγαλύτερη, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, συνέπεια, απ’ ό,τι οι παραδοσιακά κάλπικοι δυτικοί συνεταίροι, από τους οποίους πρέπει να φυλάγεσαι όσο μπορείς. Κακιά εμπειρία έχουν κάνει τους τελευταίους δύο αιώνες αυτοί οι λαοί από την κυριαρχία των δυτικών. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι είναι ακόμα πρόσφατες οι καταστροφές του Βιετνάμ, της Καμπότζης, του Λάος και τελευταία του Αφγανιστάν. Η βία σε όλη της την έξαρση. Για τους Κινέζους δεν έχουν τέτοιες εμπειρίες. Ή τουλάχιστον έχουν ξεχαστεί οι πριν τον 18ο αιώνα συμπεριφορές. Τους τελευταίους δύο αιώνες η Κίνα ήταν κι αυτή μια χώρα που υπέφερε από τον ιμπεριαλισμό των δυτικών. Κατάφερε να ξεφύγει και να μεταβληθεί σε μια μεγάλη δύναμη που συναγωνίζεται και μάλιστα με επιτυχία τους άλλους καπιταλισμούς.
Παρόμοια επιφυλακτικότητα υπάρχει και στην Αφρική. Παρά τη δουλικότητα πολιτικών ηγεσιών και δικτατόρων προς τους δυτικούς, η αφρικανική κοινωνία, τόσο του Βορά, όσο και του Νότου, παρέμειναν κλειστές αγορές. Δεν ανοίγονται εύκολα στην τρελή κατανάλωση των δυτικών. Άλλωστε και τα μέσα τους είναι αρκετά περιορισμένα ακόμα, ώστε να μπορούν να επιδοθούν σε μια άκριτη κατανάλωση.
ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ
Το χρηματιστήριο είναι ένας θεσμός στον οποίο έχει θεοποιήσει ο αμερικανικός και γενικά ο δυτικός καπιταλισμός. Ωθούσαν και ωθούν να περάσουμε όλες μας τις περιουσιακές συναλλαγές, ακόμα και τις ελάχιστες ενός εφάπαξ ζωής, στους ναούς του χρήματος. Και όμως, ένδειξη της γενικής κατάπτωσης είναι και το ότι τα χρηματιστήρια της Δύσης βούλιαξαν το 2001, παρασύροντας στην καταστροφή εκατομμύρια μικροεισοδηματίες. Όμως δεν συνέβη το ίδιο και στις χώρες του ανερχόμενου καπιταλισμού. Αυτό δείχνει ο παρακάτω πίνακας.
| Πίνακας | |
| ΗΠΑ Ντάουν Τζόουνς | -10,69% |
| Πακιστάν | +51,65 |
| ΗΠΑ S+P 500 | -17,08 |
| Ρωσία | +48,47 |
| ΗΠΑ Ναστανγκ | -28,40 |
| Σρι Λάνκα | +28,54 |
| Ελβετία | -14,12 |
| Ταϊλάνδη | +21,22 |
| Ιταλία | -14,29 |
| Ινδονησία | +15,89 |
| Βρετανία | -15,41 |
| Ν. Κορέα | +7,50 |
| Ελλάδα Γενικός | -15,45 |
| Ουγγαρία | +5,75 |
| Ισπανία | -16,15 |
| Μαλαισία | +5,55 |
| Βέλγιο | -16,59 |
| Αίγυπτος | +4,70 |
| Ολλανδία | -21,95 |
| Βενεζουέλα | +3,77 |
| Γαλλία | -22,32 |
| Κίνα | +2,84 |
| Γερμανία | -24,29 |
| Περού | +2,15 |
ΟΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ
Οι τράπεζες είναι ένα άλλο κεφάλαιο. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, δεν ήταν δυνατόν να υπάρξουν και ενεργούν παγκόσμια, τράπεζες του λεγόμενου τρίτου κόσμου, του νεότερου καπιταλισμού θα έλεγα. Πριν από περίπου 10-15 χρόνια, μια πακιστανική τράπεζα είχε αρχίσει να παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Έπεσαν πάνω της και την τσάκισαν με διοικητικά μέτρα. Το πρόσχημα ήταν ότι αποτελούσε κέντρο χρήματος του κόσμου των ναρκωτικών, ξέπλυμα χρήματος, όπως λέγεται στη νεότερη ορολογία.
Σήμερα υπάρχουν πολλές μεγάλες τράπεζες χωρών του νέου καπιταλισμού. Μετά το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, στη Νέα Υόρκη η πίεση των Αμερικανών ήταν τόσο μεγάλη για τους Άραβες, ώστε άρχισαν να αποσύρονται από τις δυτικές αγορές χρήματος. Επίσης ήταν και ο φόβος ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορούσε κάποια διοίκηση Μπους ή οποιουδήποτε άλλου κράτους να κατηγορήσει αυτά τα σαουδαραβικά, κυρίως κεφάλαια, ότι είναι χρηματοδότες της τρομοκρατίας. Έτσι θα μπορούσαν να τα μπλοκάρουν. Όπως άλλωστε έχουν κάνει και με τα κεφάλαια του Ιράκ. Γι’ αυτό αποσύρονται. Κανείς δεν γνωρίζει ακόμα το μέγεθος αυτής της φυγής.
Αλλά τον περασμένο Οκτώβριο γνωστοποιήθηκε ότι από τις αμερικανικές τράπεζες απεσύρθησαν σαουδαραβικά κεφάλαια ύψους 200 δις δολαρίων και μεταφέρθηκαν σε τράπεζες της Μαλαισίας, από ένα σύνολο περίπου 600 δις, που λένε ότι υπήρχαν μέχρι τότε. Έγινε επίσης γνωστό ότι τα κεφάλαια της Λιβύης τα οποία τόσα χρόνια κατευθύνονταν στη Δύση και προσπαθούσαν να επενδυθούν σε ευρωπαϊκές αξίες, βιομηχανίες, τουρισμό, τράπεζες κλπ., αποσύρονται. Κατευθύνονται προς τις γειτονικές της Λιβύης, Τσαντ, Νιγηρ και αλλού, ώστε να επηρεάζουν και πολιτικά αυτές τις χώρες. Αποφάσισαν ότι αρκετούς εξευτελισμούς υπέστησαν από τη δυτική υπεροψία, η οποία επωφελείτο από τα κεφάλαιά τους, αλλά τους είχε και για παρακατιανούς. Οι τράπεζες, το άλλοτε αλαζονικό συγκρότημα της Δύσης, που δεν επέτρεπε εύκολα να επιζήσει τράπεζα άλλων χωρών, απολύουν κατά χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες, το άλλοτε τόσο επαινούμενο προσωπικό που μπορούσε να εκπληρώσει όλες τις επιθυμίες ασφάλειας των καπιταλιστών όλου του κόσμου. Τώρα αγωνίζονται να επιζήσουν με απολύσεις προσωπικού, όταν όλη η σπατάλη ζωής τους ήταν γεμάτη εκμεταλλευτικές αμαρτίες. Πολλές τράπεζες των υποτιθέμενων πλέον «καθυστερημένων» καπιταλιστικών κρατών, κρατούν τους λογαριασμούς των νέων πετρελαιάδων και άλλων καπιταλιστών των χωρών του νέου καπιταλισμού. Κατά μάζες αποχωρούν τα κεφάλαια των Σαουδαράβων, Λίβυων, και άλλων από τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες και οδηγούνται σε άλλες χώρες, όπως η Μαλαισία, η Σιγκαπούρη κλπ. σαν ασφαλέστερα καταφύγια. Ξεφεύγουν από τις απειλές του ξετρελαμένου αμερικανικού καπιταλισμού που απειλεί, αλλά και πραγματοποιεί κατασχέσεις λογαριασμών «υπόπτων» καπιταλιστών του τρίτου κόσμου. Ο καπιταλισμός του τσαμπουκά των ΗΠΑ, της Βρετανίας κλπ., δεν έχει πια τόση πέραση. Αντίθετα, αυτοί οι πρώην κυρίαρχοι στερούνται πολύτιμα κεφάλαια πάνω στα οποία στήριζαν όλο το αλαζονικό, αλλά και μη πραγματικά συναγωνίσιμο οικονομικό τους καθεστώς. Στήριζαν την οικονομία τους σε ένα είδος ιδιότυπης τρομοκρατίας χρήματος.
Η ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ
Οι άλλοτε πανίσχυρες αεροπορικές εταιρίες, που με το στόλο τους έφερναν την υπερήφανη κυριαρχία σε όλα τα μέρη της Γης, σήμερα διαλύονται σαν πύργοι τραπουλόχαρτων. Τώρα φαίνεται αυτό που πραγματικά ήταν. Τεράστιοι μηχανισμοί προβολής, χωρίς καμιά σοβαρή οικονομική μελέτη στη λειτουργία τους. Επέκταση των πανίσχυρων ενόπλων δυνάμεων, αεροπορικών και θαλάσσιων στόλων, που στηρίζουν τα έξοδά τους σε στρατιές ανέργων και εξαθλιωμένων προλετάριων. Η TWA, AMERIKAN AIRLINES, η UISSAIR, η SABENA οι πιο μεγάλες εντυπωσιακές και πρόσφατες διαλύσεις αεροπορικών εταιριών και έπονται και άλλες στη συνέχεια.
Τράπεζες και αεροπορικές συγκοινωνίες αποτελούσαν τα μεγάλα οχήματα της παγκοσμιοποίησης. Του μεγάλου αυτού πομφόλυγας, συνθήματος της νομαδικής οικονομίας των κεφαλαίων, προωθημένης από την αμερικανική δύναμη. Τα δύο τεράστια συγκροτήματα έπεσαν πληγωμένα από την απληστία των περιφερόμενων κεφαλαίων των δυτικών χρηματιστηρίων. Η μόνη παγκόσμια δύναμη που δεν έχει πραγματικά σύνορα, απέμεινε η αυτοκρατορία του υπόκοσμου η οποία ασύδοτη δρα, στηριζόμενη στον παγκόσμιο «τσαμπουκά» των ΗΠΑ.
Το σύνθημα της παγκοσμιοποίησης, που πάντα ήταν απατηλό, έμεινε στο περιθώριο της αμερικανικής συνθηματολογίας. Όπως το περιμέναμε άλλωστε από το τέλος της δεκαετίας του 1990. Κάτι άλλο θα ερχόταν και φάνηκε η τρομοκρατία. Το νέο σύνθημα, ο νέος τροπος σκέψης των αμερικανικών, νομαδικών κεφαλαίων, στηρίζεται πλέον στην απειλή και όχι τον ελεύθερο συναγωνισμό που πρέσβευε σαν πανάκεια της παγκόσμιας οικονομίας. Ακόμα μερικοί καθηγητές, δημοσιογράφοι, νοσταλγοί της καπιταλιστικής ουτοπίας, κάθε τόσο ψελλίζουν τα περί παγκοσμιοποίησης.
Η ΠΑΙΔΕΙΑ
Οι οικονομικές συνθήκες επηρεάζουν και την εκπαίδευση. Σ’ αυτές τις χώρες του ανερχόμενου καπιταλισμού, έχουμε αύξηση της εκπαίδευσης, αναγκαία για την παραγωγική μηχανή. Μερικά στοιχεία για τους εκπαιδευμένους άνω των 15 ετών, που γνωρίζουν να διαβάζουν και να γράφουν.
| Πίνακας 2 | ||
| 1980 | 2000 | |
| Κίνα | 66 % | 85 % |
| Ιράν | 51 % | 77 % |
| Σρι Λάνκα | 85 % | 92 % |
| Τατζικιστάν | 94 % | 99 % |
| Φιλιππίνες | 89 % | 95 % |
| Ινδονησία | 69 % | 87 % |
| Ινδία | 41 % | 56 % |
| Νότ. Αφρική | 80 % | 93 % |
| Αλγερία | 77 % | 85 % |
| Νιγηρία | 27 % | 47 % |
| EMMANUEL TODD APRE L’ EMPIRE – ESSAIS SUR LA DECOMPOSITION DU SYSTEME AMERICAIN – GALLIMARD | ||
Στις ΗΠΑ, αλλά και τις άλλες δυτικές χώρες, το επίπεδο εκπαίδευσης υποχωρεί, όπως πολλές φορές λένε και γράφουν. Δεν έχουμε σχετικούς αριθμούς, αλλά ενδείξεις. Όμως είναι τραγικό να διαβάζουμε στο μεγάλο αμερικανικό περιοδικό NEWSWEEK, 30 Σεπτ. 2002: «Ένα εκπληκτικό 47% των κατοίκων του Ντιτρόιτ, σχεδόν ένας στους δύο, ενήλικους σ’ αυτήν την κατ’ εξοχήν μαύρη πόλη, είναι λειτουργικά αναλφάβητοι. (Με την ευκαιρία συγκρίνουμε τον αριθμό για το Βιετνάμ 6,7% και Κροατία 1,7% NEWSWEEK). Λειτουργικά αναλφάβητος σημαίνει ανικανότητα να διαβάσει, να γράψει, να λογαριάσει, να συμπληρώσει μια αίτηση εργασίας, να διαβάσει εφημερίδα… Στην πλουσιότερη χώρα του κόσμου 23% των ενήλικων Αμερικανών – 44 εκατομμύρια ανδρών και γυναικών – δεν μπορούν να κάνουν αυτά τα πράγματα», γράφει το περιοδικό. Αλλά σημαίνει ότι όλοι αυτοί δεν ψηφίζουν, γι’ αυτό φαίνονται τόσο μεγάλα τα ποσοστά διαφοράς πληθυσμού και ψηφοφόρων. Δεν τους εγγράφουν καν στους εκλογικούς καταλόγους. Και εδώ δεν λογαριάζονται οι μετανάστες που χρόνια μένουν χωρίς τα χαρτιά που δικαιούνται μετά την πενταετία, αφού δεν γνωρίζουν αυτή την προϋπόθεση γραφής και ανάγνωσης, όπως λέει ο νόμος. Είναι τραγική οπισθοχώρηση. Και κατά καιρούς διαβάζουμε παρόμοια για τη Βρετανία.
Η ΡΩΣΙΑ
Μια άλλη εξέλιξη των τελευταίων χρόνων προήλθε από τη Ρωσία, από τότε που παραιτήθηκε ο πρόεδρος Γιέλτσιν, υποχείριο της αμερικανικής πολιτικής, αλλά εκφραστής και της διάλυσης της πρώην ΕΣΣΔ, τα οικονομικά του νέου ρωσικού καπιταλισμού βελτιώθηκαν σημαντικά. Με διάφορους τρόπους, στην αρχή απομάκρυναν τους ολιγάρχες δεμένους με τα δυτικά κεφάλαια. Όπως ο Γκουζίνσκι και ο Μπερεζόφσκι. Στη συνέχεια πειθαρχήθηκαν οι εξουσίες των 89 κυβερνείων και επανήλθαν, κατά κάποιο τρόπο, στον παλιό γραφειοκρατικό συγκεντρωτισμό της κεντρικής εξουσίας.
Και αυτή η προσπάθεια συνεχίζεται, πειθαρχούν τα μεγάλα κεφάλαια των κρατικών οργανισμών, που εξακολουθούν να είναι κυρίαρχα, ιδιαίτερα των εταιριών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Απόδοση των φόρων στο Δημόσιο και εξυγίανση της δημοσιονομικής πολιτικής και πολλά άλλα τέτοια μέτρα. Σε όλα αυτά βοήθησε πάρα πολύ και η αλλαγή της παγκόσμιας οικονομικής συγκυρίας του 1999. Άρχισαν να ανεβαίνουν οι τιμές πετρελαίου και αερίου. Τα ταμεία του ρωσικού κράτους άρχισαν να βλέπουν πάλι χρήμα. Με ανάλογη νομοθεσία περιόρισαν και τους τρόπους δράσης των ρωσικών εταιριών που δρούσαν στο εξωτερικό.
Όμως τους βοήθησε και το γεγονός της έλλειψης ενεργειακής δύναμης της Ευρώπης. Ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός, φοβούμενος τις αγριάδες του αμερικανού συμμάχου προς τους πετρελαιοπαραγωγούς των αραβικών και χωρών του τρίτου κόσμου, φρόντισαν να εξασφαλίσουν την ενεργειακή τους δύναμη από τη Ρωσία με συμφωνίες-μαμούθ, σαν αυτή που έκλεισε ο πρόεδρος Σιράκ με τον πρόεδρο Πούτιν. Δεν είναι ακριβώς γνωστό το ποσοστό της εξάρτησης από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές, αλλά πρέπει να φθάνει το 40% του συνόλου της Δυτικής Ευρώπης. Ενώ καινούριοι αγωγοί των δύο προϊόντων επεκτείνονται σε όλη την ήπειρο.
ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΥΝΘΕΣΗ
Αυτό το καθεστώς του μαραμένου καπιταλισμού ζει σ’ έναν αφάνταστο ναρκισσισμό που αποκοιμίζει τις ανησυχούσες υπάρξεις του. Όλα είναι καλά στον κόσμο, αν μιμούνται τα δυτικά πρότυπα. Αν φοράς σκοτσέζικη φουστανέλα, ή βαυαρική στολή, απλώς είσαι ένας χαριτωμένος Ευρωπαίος. Αν φοράς κελεμπία και μαντήλα είσαι ένας καθυστερημένος τριτοκοσμικός. Αν καλείς εκείνο το άθυρμα που αποκαλείται Μάικλ Τζάκσον, είσαι ένας προοδευτικός και πρωτοποριακός. Αν τον αποδοκιμάζεις είσαι καθυστερημένος. Το συνεχές γδύσιμο των γυναικών στην τηλεόραση αποτελεί προοδευτική τέχνη. Αν φοράς ποδήρη ενδυμασία είσαι μια καθυστερημένη Τουρκάλα, Ιρανή. Είναι κι αυτό ένα χαρακτηριστικό της παρακμής, να μην μπορεί αυτή η διευθυνόμενη διαμόρφωση «κοινής γνώμης» να ανεχθεί οτιδήποτε άλλο, εκτός από τα δικά της πρότυπα, όσο εξευτελιστικά για τον άνθρωπο και αν είναι.
Μ’ αυτή τη λογική, τα επιτελεία του αμερικανικού και ευρωπαϊκού καπιταλισμού από πίσω του, προσπάθησαν χρόνια να δημιουργήσουν τον μονοδιάστατο πανάνθρωπο, ο οποίος τρώει στα Μακ Ντόναλντ ένα είδος ακαθόριστης γεύσης και ποιότητας τροφής, που πίνει διεθνώς τα ίδια ποτά, αφού οι πολυεθνικές τού έχουν κλείσει κάθε εγχώριο ποτό. Όπως στην Ελλάδα, ξεχάσαμε την παραδοσιακή μας γκαζόζα, την τζιτζερέλα, τη βυσσινάδα και άλλα παλαιά ποτά. Τον μονοδιάστατο άνθρωπο που ντύνεται οπωσδήποτε με τα πρότυπα των δυτικών οίκων μόδας.
Όσο για το θέαμα, έγινε τεράστια, ευτυχώς αποτυχημένη, προσπάθεια, αν και συνεχίζεται με μανία, να ταυτιστούμε όλοι με την αμερικανική μουσική, το αμερικανικό φιλμ, το αμερικανικό σίριαλ του κονσερβοποιημένου γέλιου από τηλεοράσεως. Ούτε να γελάς δεν είναι ανάγκη. Η τηλεόραση έχει και γελοία κονσέρβα να σου προσφέρει, υποδεικνύοντας ότι εκεί πρέπει να διασκεδάζεις, ενώ εσύ δεν καταλαβαίνεις πού είναι το αστείο. Όμως σου μένει η εντύπωση ότι εσύ φταις που δεν καταλαβαίνεις αυτούς τους διάσημους, επειδή είσαι καθυστερημένος και ακόμα απροσάρμοστος.
ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΙ
Αυτοί οι καινούριοι, ισχυροί καπιταλισμοί, δεν είναι βέβαια και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Σκοτώνουν και εκμεταλλεύονται το ίδιο όπως και οι παλαιοί. Μερικοί αναρωτιούνται, π.χ., γιατί ο νιγηριανός καπιταλισμός ήταν τόσο αδυσώπητος με το λαό που διαμαρτυρόταν για τα καλλιστεία. Το ζήτημα δεν ήταν τα καλλιστεία. Αυτή η έκρηξη του δευτέρου δεκαήμερου του Νοεμβρίου στη χώρα των 120 εκατομ. ανθρώπων, με τον απέραντο πλούτο των πετρελαιάδων και την απέραντη φτώχεια, ήταν το αποτέλεσμα πολυετούς δυσαρέσκειας των εξαθλιωμένων από τη δυστυχία Νιγηριανών. Οι δικαιολογίες του δυτικού τύπου περί θρησκευτικού φανατισμού, καθυστέρησης είναι ανάλογες της άγνοιας ή και της ηθελημένης συκοφάντησης των άλλων λαών.
Κατ’ αρχήν, τα καλλιστεία αντιπροσωπεύουν μιαν από τις χειρότερες μορφές εξευτελισμού των γυναικών και γι’ αυτό το ζήτημα ας ρωτήσει κανείς τις φεμινιστικές οργανώσεις. Δεύτερον, η επίδειξη πολυτέλειας με την προβολή της γυμνότητας των ωραίων κορασίδων, δεν μπορεί να σκεπάσει το γεγονός της φτώχειας. Σε μια χώρα μπορεί να βαδίζει μαζί ο πλούτος μιας καπιταλιστικής τάξης με τη δυστυχία των μεγάλων ομάδων πληθυσμού. Ας μην ξεχνάμε το παράδειγμα της βικτωριανής εποχής στην τότε Μεγάλη Βρετανία. Επί βασιλείας της Βικτωρίας, τον 19ο αιώνα, η Βρετανία ήταν στον κολοφώνα πλούτου και μεγαλείου της καινούριας ανερχόμενης αστικής τάξης. Αυτή την ίδια εποχή, έχουμε, ευτυχώς, τα βιβλία του Καρόλου Ντίκενς, αυτού του μεγάλου Βρετανού συγγραφέα, που μας περιγράφουν τη δυστυχία των φτωχών του Λονδίνου και άλλων περιοχών της μεγαλειώδους Βρετανίας. Οι εργάτες πουλούσαν τα παιδιά τους για να ζήσει η οικογένεια. Περισσεύει εκεί μέσα η δυστυχία. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί στις καινούριες καπιταλιστικές χώρες. Από τη μια μεριά ο απέραντος πλούτος της νέας ανερχόμενης καπιταλιστικής τάξης και από την άλλη η απέραντη δυστυχία των φτωχών στρωμάτων. Που βρίσκουν οποιαδήποτε ευκαιρία και με οποιοδήποτε πρόσχημα, ακόμα και θρησκευτικό, να εκδηλώσουν την απέχθειά τους στις συμπεριφορές μιας άρχουσας, αναιδούς και προκλητικής αστικής τάξης.
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Η οικονομική γεωγραφία του κόσμου αλλάζει. Κοντά και η πολιτική, ανάλογες και οι προοπτικές. Εκεί που φαίνεται αδιέξοδο επεμβαίνουν οι μεγάλες ομάδες λαού με πρώτη την εργατική τάξη. Η κοινωνία έχει πάντα λύσεις, οι οποίες και διακρίνονται. Αλλά, αν έχουμε την ευκαιρία, θα μιλήσουμε την επόμενη φορά.
ΤΠΤ - "4" 
