Η πορτογαλική Δεξιά ξανακερδίζει την εξουσία

Σπάρτακος 64, Απρίλης 2002

του Sergio Vitorino *

Το Μπλοκ της Αριστεράς ήταν το μόνο ρεύμα της Αριστεράς που κατάφερε να αυξήσει τη δύναμή του στις πρόωρες εκλογές της 17ης Μάρτη στην Πορτογαλία κερδίζοντας 20 χιλ. ψήφους περισσότερο απ’ ό,τι στις προηγούμενες εκλογές. Το αποτέλεσμα αποτελεί μια ήττα του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΣΚ) και μια γενική υποχώρηση της Αριστεράς με εξαίρεση το Μπλοκ- και την επιστροφή της Δεξιάς στην εξουσία μετά 7 χρόνια αντιπολίτευσης. Οι εκλογές είχαν κηρυχθεί επειδή ο σοσιαλιστής Antonio Guterres παραιτήθηκε από την ηγεσία του κόμματός του αφού έχασε πρόσφατα τις πιο σημαντικές πόλεις στις δημοτικές εκλογές.

Το αποτέλεσμα είναι έκφραση της φθίνουσας υποστήριξης στην κυβέρνηση που χωρίς την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο είχε στηριχθεί στη Δεξιά για να περνάει την πολιτική της. Αυτή η πολιτική όμως ήταν ή ανοιχτά νεοφιλελεύθερη και υποτάχθηκε στην πίεση των χρηματιστηριακών ελίτ ή απλά ανούσια και αποτυχημένη όπως οι συνεχείς χειροτερεύσεις στις δημόσιες υπηρεσίες, υγεία, παιδεία και κοινωνικές ασφάλειες και οι ατέλειωτες αναβολές της φορολογικής μεταρρύθμισης που είναι τόσο επειγόντως αναγκαία για να σταματήσει η τρομακτική φοροδιαφυγή των πλούσιων.

Ήταν καλό το αποτέλεσμα του Μπλοκ, που κέρδισε πάνω από 150 χιλ. ψήφους, δηλαδή 2,8% σε όλη τη χώρα ανεβάζοντας τις έδρες του από 2 σε 3. Για πρώτη φορά ένα μέλος του Μπλοκ βγήκε στο Οπόρτο, τη δεύτερη πόλη της χώρας και παραλίγο να κέρδιζε και μια τέταρτη έδρα στο Σετουμπάλ. Συνολικά όμως ήταν ένα κακό αποτέλεσμα για την Αριστερά και για τη χώρα, ιδιαίτερα επειδή το κύριο δεξιό κόμμα της αστικής τάξης, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (ΣΔΚ-PSD), που κέρδισε μόνο τη σχετική πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, θα πρέπει να σχηματίσει κυβέρνηση με την υποστήριξη του Λαϊκού Κόμματος (ΛΚPP), που αυτοονομάζεται “κεντρο-χριστιανικό” αλλά η ρητορική και το ύφος του κινούνται όλο και περισσότερο στην Ακροδεξιά σε ζητήματα-κλειδιά όπως η μετανάστευση και εγκληματικότητα.

Πρόκειται για την πορτογαλική εκδοχή κυβερνητικών συνασπισμών που φαίνεται ότι μάλλον θα γίνουν η νέα μανία στην Ευρώπη. Αφού οι “κεντροαριστεροί” συνασπισμοί στη Γαλλία και στη Γερμανία όπως και στην Πορτογαλία τους άνοιξαν όλες τις πόρτες, ακόμα πιο λαϊκίστικα και ξενόφοβα κόμματα από τα παραδοσιακά ετοιμάζονται για την εξουσία.

Η Αριστερά νικημένη από το ΣΚ

Ο αριθμός εδρών, που τα δύο κόμματα της Δεξιάς κέρδισαν (102 το ΣΔΚ, 14 το ΛΚ), τους δίνει πραγματικά την απόλυτη πλειοψηφία σε σχέση με όλες τις έδρες της Αριστεράς (95 το ΣΚ, 12 το ΚΚ και 3 το Μπλοκ), γεγονός που θεωρητικά τους επέτρεπε να σχηματίσουν μια σταθερή κυβέρνηση. Η εκλογική νίκη τους πιθανώς δεν οφείλεται τόσο στην εμπιστοσύνη στην οποία θα μπορούσε να στηριχθεί η ίδια η Δεξιά. Είναι σίγουρο ότι αυτή η νίκη δεν μπορεί να αποδοθεί στην ακτινοβολία του ηγέτη του ΣΔΚ και νέου πρωθυπουργού Durao Barroso που στην πραγματικότητα είναι αδύναμος και καθόλου χαρισματικός. Η αιτία της ήταν περισσότερο η λογική της εναλλαγής στην εξουσία ανάμεσα στα δύο κύρια κόμματα και πάνω απ’ όλα η ψήφος διαμαρτυρίας ενάντια στη σοσιαλιστική κυβέρνηση και στην ανικανότητά της να κυβερνήσει με ένα αριστερό πρόγραμμα.

Όσον αφορά στα περισσότερα αποφασιστικά ζητήματα της χώρας, τα παραδοσιακά κόμματα, δηλαδή το ΣΚ και το ΣΔΚ, δεν παρουσιάζουν διαφορές ούτε στην πολιτική τους ούτε στον αλαζονικό τρόπο που την εφαρμόζουν. Ακριβώς αυτά είναι τα ζητήματα που το Μπλοκ χρησιμοποίησε ως κεντρικά θέματα της καμπάνιας του αντιπολιτευόμενο σε αυτό που το εκλογικό μανιφέστο του ΣΔΚ αποκάλεσε το “συντηρητικό εκσυγχρονισμό” που η Πορτογαλία διένυσε κατά τα τελευταία 25 χρόνια: μεταρρυθμίσεις του εκπαιδευτικού συστήματος και του συστήματος υγείας που βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης εξαιτίας της πολιτικής των ιδιωτικοποιήσεων και περικοπών που ακολούθησαν και τα δύο κόμματα. Άλλα σημαντικά ζητήματα της καμπάνιας ήταν τα ναρκωτικά και η ναρκομανία, ένα κοινωνικό δράμα πρώτης τάξης στην Πορτογαλία, που το Μπλοκ κατάφερε να πετύχει μερικές σημαντικές βελτιώσεις στη νομοθεσία, όπως και η φορολογική μεταρρύθμιση όπου το ΣΚ υποχώρησε επανειλημμένα λόγω της πίεσης που ασκούσε ο χρηματιστηριακός τομέας, η μεταρρύθμιση της δημόσιας διοίκησης που είναι αργή, γραφειοκρατική και ανεξήγητη και επίσης η αποποινικοποίηση της έκτρωσης.

Η καμπάνια του Μπλοκ της Αριστεράς, που ήταν δυναμική, εύστοχη και προκλητική αναφέρθηκε σε σαφή πολιτικά ζητήματα και η πρόθεσή της ήταν να αναστατώσει τις δυνάμεις του κατεστημένου, έφερε πριν τις εκλογές κιόλας μερικά αποτελέσματα.

Για παράδειγμα φερέφωνα ισχυρών οικονομικών συμφερόντων αντέδρασαν αγανακτισμένα στην επιχειρηματολογία της καμπάνιας για τη φορολόγηση μεγάλων περιουσιών. Τέτοιες δημόσιες πρωτοβουλίες συνάντησαν μια υποστήριξη και συμμετοχή σε τέτοιο βαθμό που ξεπέρασε όλα τα προηγούμενα, και έτσι οι προτάσεις του Μπλοκ επηρέασαν μεγαλύτερα στρώματα από ποτέ πριν. Και οι σκληρές, επιθετικές κοινοβουλευτικές παρεμβάσεις των δύο βουλευτών του Μπλοκ που είχαν εκλεγεί το 1999 συνέβαλαν σημαντικά στην επιτυχία της καμπάνιας. Τα εκλογικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν αυτήν την εκτίμηση και δείχνουν ότι αυτή η μαχητική Αριστερά είναι καλύτερα απ’ όλα τα άλλα κόμματα σε θέση να αντισταθεί στην προέλαση της Δεξιάς στην Πορτογαλία.

Η φτώχεια ιδεών των δύο μεγάλων κομμάτων ήταν τόσο φανερή που η αύξηση του Μπλοκ της Αριστεράς ήταν το αναμενόμενο παρά την πίεση στους ψηφοφόρους να ρίξουν την ψήφο τους για λόγους “τακτικής” υπέρ του ΣΚ για να φράξουν το δρόμο στη Δεξιά. Στην πρώτη βδομάδα της καμπάνιας το κύριο ζήτημα ήταν το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου, που θα γίνει το 2004 στην Πορτογαλία, και η έλλειψη πόρων για την ικανοποίηση της όρεξης των κερδοσκόπων που θέλουν να οικοδομήσουν καινούργια γήπεδα. Αυτή η υπόθεση περιόρισε το επίπεδο των συζητήσεων στο σημείο μηδέν. Υπήρξε επίσης μια αύξηση του λαϊκισμού που εκδηλώθηκε στη στροφή του ΣΚ να μιλήσει “σκληρά” για την εγκληματικότητα και ασφάλεια προσπαθώντας έτσι να καλύψει το χώρο στα δεξιά του. Μερικές απ’ αυτές τις προσπάθειες είχαν σαφώς ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Έτσι ήταν αποτυχημένο το λογοπαίγνιο στην καμπάνια του ΣΚ όταν ο ηγέτης του κόμματος Ferro Rodrigues υποσχέθηκε να κυβερνήσει με ένα “mao de ferro”, δηλαδή με σιδερένιο χέρι. Αυτό ήταν η απάντηση στο σύνθημα του ΛΚ που επεδίωκε να κυβερνήσει με ένα “braco direito”, με ισχυρό/ δεξί μπράτσο” συνδυάζοντας τις ιδέες μιας “δεξιάς” κυβέρνησης με την υποστήριξη στο ΣΔΚ μέσω ενός “δεξιού χεριού”. Όλ’ αυτά έδειξαν τελικά ότι η Δεξιά είχε σαφές προβάδισμα τόσο στις προτάσεις αυταρχικών λύσεων όσο και στην ανάπτυξη ανούσιων τεχνικών μάρκετινγκ.

H κρίση του ΚΚ της Πορτογαλίας

Η ήττα των σοσιαλιστών δεν ήταν όμως η καταστροφή που είχαν φοβηθεί. Πέτυχαν μερικές νίκες, π.χ. στο Οπόρτο και εμπόδισαν το ΣΔΚ να κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία. Αλλά αυτό το αποτέλεσμα οφείλεται περισσότερο στην ψήφο “τακτικής” ενάντια στον κίνδυνο η Δεξιά να πάρει την εξουσία παρά στις ίδιες τις αποδόσεις τους. Το κόμμα είχε αποφασίσει να αντικαταστήσει τον πρώην ηγέτη του και πρωθυπουργό Antonio Guterres με το Ferro Rodrigues ο οποίος υπηρέτησε ως συντονιστής της παλιάς ηγεσίας και γι’ αυτό δυσκολεύτηκε πολύ να πείσει τους ψηφοφόρους ότι ο ίδιος δεν είχε εμπλοκή στα λάθη του παρελθόντος.

Το Μπλοκ της Αριστεράς ενισχύθηκε ως κίνημα που έχει ριζώσει σε όλη τη χώρα εξασφαλίζοντας σημαντικά αποτελέσματα σε σχεδόν κάθε μεγάλη πόλη και σε ορισμένες περιπτώσεις σχεδόν ξεπερνώντας το ΛΚ και το ΚΚ, έχασε όμως σχεδόν 1% των ψήφων του που είχε κερδίσει στις προηγούμενες εκλογές στη Λισσαβόνα, ακριβώς στα αριστερά στρώματα που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στον πειρασμό να ψηφίζουν για λόγους “τακτικής”.

Ιδιαίτερα το ΚΚ (PCP) αποδυναμώθηκε απ’ αυτόν τον παράγοντα. Η αργή εκλογική κάμψη του πήρε αυτήν τη φορά πιο σοβαρές διαστάσεις μοιάζοντας σχεδόν με κατάρρευση. Το ΚΚ έχασε 5 των 17 βουλευτών του όπως και τη θέση του ως «τρίτο κόμμα» της χώρας προς όφελος του ΛΚ που επίσης έχασε ψήφους. Και οι εσωτερικοί χωρισμοί ξεπέρασαν σε οξύτητα κάθε προηγούμενο. Λίγο μετά τις δημοτικές εκλογές περισσότερα από 500 μέλη συμπεριλαμβανομένης της πλειοψηφίας της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος απαίτησαν δημόσια τη σύγκληση έκτακτου συνεδρίου προκειμένου να συζητηθεί το ενδεχόμενο κυβερνητικού συνασπισμού με τους σοσιαλιστές, μια στάση που η «σκληροπυρηνική» ηγεσία την απορρίπτει. Ως συνέπεια των τελευταίων απογοητευτικών αποτελεσμάτων περισσότερες διαφωνίες άρχισαν να προκύπτουν.

Αντισταθείτε!

Αυτό είναι τώρα το σύνθημα μετά τα πρώτα μέτρα που η δεξιά κυβέρνηση ανακοίνωσε. Το πρόγραμμα βάσει του οποίου εκλέχθηκε, ήταν πολύ ασαφές και θα συναντήσει την πιο αποφασισμένη αντίσταση από το Μπλοκ της Αριστεράς, αφού οι υπόλοιπες δυνάμεις της Αριστεράς βρίσκονται σε κατάσταση εξαχρείωσης.

Επίκεινται η επέκταση της επιλογής στο εκπαιδευτικό σύστημα, ένα φορολογικό “σοκ” που θα αντιμετωπίσει όλους, τους πλούσιους και τους φτωχούς, με τον ίδιο τρόπο, η ιδιωτικοποίηση της κρατικής τηλεόρασης, η σκλήρυνση του αστυνομικού κράτους, η κατάργηση των κοινωνικών κεκτημένων που κερδήθηκαν με δυσκολίες κατά τα περασμένα 7 χρόνια, περισσότεροι περιορισμοί της μετανάστευσης και των δικαιωμάτων των αλλοδαπών, το πάγωμα των μισθών στο δημόσιο τομέα και η συρρίκνωση των δαπανών για τις δημόσιες υπηρεσίες για να αντιμετωπιστούν τα δημόσια ελλείμματα, κι αυτά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου που ήδη έχει ανακοινωθεί.

Τώρα είναι καθήκον του Μπλοκ της Αριστεράς, της μόνης δύναμης της Αριστεράς που ενισχύθηκε στις εκλογές, να αναλάβει την ηγεσία στην αντιπολίτευση ενάντια στην κυβέρνηση. Πρέπει επίσης να προκαλέσει την υπόλοιπη Αριστερά στην αναζήτηση των αιτιών για τα αποτελέσματα των εκλογών οι οποίες οδήγησαν στη νίκη της Δεξιάς. Το Μπλοκ έχει την ευθύνη να προωθήσει μια σειρά μαχών για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία όπως η αποποινικοποίηση της έκτρωσης αφού γυναίκες εξακολουθούν να δικάζονται για τις εκτρώσεις, μάχες που μια αποθαρρυμένη Αριστερά δεν αποκλείεται να εγκαταλείψει αλλά μπορούν να συνεχιστούν σε μια άλλη κατάσταση. Αυτή η νέα κατάσταση δεν είναι αναγκαστικά λιγότερο ευνοϊκή. Η δεξιά κυβέρνηση βασίζεται σε μια συμφωνία συνασπισμού που μπορεί να αποδειχθεί ασταθής. Η κοινωνική βάση της είναι αδύναμη. Το από τα κυβερνητικά καθήκοντα απαλλαγμένο ΣΚ σίγουρα θα κλίνει να υιοθετήσει μια πιο αντιπολιτευόμενη στάση.

Εξάλλου η Δεξιά παίρνει την εξουσία σε μια νέα οικονομική συγκυρία όπου το “μάννα εξ ουρανού” της Ε.Ε. τελείωσε και η προβλεπόμενη κρίση έχει ήδη ξεκινήσει και θα φέρει κι άλλα μέτρα λιτότητας. Όλ’ αυτά θα απαιτήσουν και θα καταστήσουν δυνατές νέες απαντήσεις και νέες κινητοποιήσεις από τα κοινωνικά κινήματα.