του Δημήτρη Κατσορίδα
ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΜΑΧΟ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΗ ΓΙΑΝΝΗ ΧΑΤΖΗΔΗΜΟΥ[1]
Ερωτ.: Σχετικά με την απεργία του 1936 στη Θεσσαλονίκη θα ήθελα να μου πείτε πως δούλευε η Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή και με ποιο τρόπο είχε εκλεγεί από τις τοπικές και ομοιοεπαγγελματικές επιτροπές;
Γ. Χατζηδήμου: Η Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή (Κ.Α.Ε.) είχε εκλεγεί από τη βάση. Δηλαδή, γίνονταν τοπικές συνελεύσεις κάθε συνδικαλιστικής οργάνωσης και εκλέγονταν οι αντιπρόσωποι. Αυτοί αποτέλεσαν μια επιτροπή, περίπου 45 ατόμων, τα οποία ανήκαν σχεδόν σε όλες τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Επικεφαλής βρίσκονταν το Εργατικό Κέντρο και το Κεντρικό Γραφείο. Οι βασικοί αντιπρόσωποι του Κεντρικού Γραφείου ήταν το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, η Καπνεργατική Ομοσπονδία των εργατών της Καβάλας, η Καπνεργατική Ομοσπονδία, η Ενωτική ΓΣΕΕ που δεν είχε εκπροσώπους και οι τραπεζικοί υπάλληλοι, οι οποίοι παίζανε σοβαρό ρόλο στην κοινωνική ζωή της περιοχής. Ουσιαστικά, ήταν μια πενταμελής επιτροπή που χειρίζονταν τα θέματα της κίνησης του απεργιακού αγώνα.
Ερωτ.: Αυτή η πενταμελής επιτροπή λειτουργούσε μαζί με την Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή;
Γ. Χατζηδήμου: Βεβαίως. Συνέρχονταν από κοινού και έπαιρναν, πάλι, από κοινού τις αποφάσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο λειτούργησε καλά η επιτροπή αυτή. Αλλά παρ’ ότι τα γεγονότα ήταν αιματηρά και η τρομοκρατία οργίαζε, εντούτοις οι αστυνομικοί είχαν φοβηθεί με αποτέλεσμα να κλειστούν μέσα στα αστυνομικά τμήματα. Όλη η Θεσσαλονίκη βρισκόταν στα χέρια των εργατών. Ο στρατός κλείστηκε μέσα στα συντάγματα. Όμως, ένα μέρος του στρατού προσχώρησε στους απεργούς. Συγκεκριμένα, ο ίδιος ο συνταγματάρχης Μαρινάκης προσχώρησε στους απεργούς. Μάλιστα, ακολούθησε την κηδεία των εννέα νεκρών. Ήταν Κρητικός. Γενικά, η εξουσία βρισκότανε στα χέρια των εργαζομένων. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να φέρει το στόλο και να στείλει από τη Λάρισα μια μεραρχία στρατού για να καταστείλει το εργατικό κίνημα.
Ερωτ.: Η Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή πως δούλευε;
Γ. Χατζηδήμου: Δούλευε κατά τομέα. Καθένας είχε τον τομέα δράσης του. Η Τούμπα είχε την τοπική επιτροπή της Τούμπας. Η Καλαμαριά, το Κολέ καφέ, η Νεάπολη, η Αγία Παρασκευή, όλες οι περιοχές είχαν τοπικές επιτροπές. Κάθε συνοικία είχε σύνδεση με την Κεντρική Απεργιακή Επιτροπή. Η κάθε τοπική επιτροπή ήταν εκλεγμένη από την ίδια τη τοπική συνοικία, από τους εργαζομένους. Βέβαια, αυτές οι συνοικίες που αναφέρω ήταν εργατικές. Η πλειονότητα τότε ήταν εργάτες. Η χειρονακτική εργασία απασχολούσε τότε πολλούς εργάτες. Να σκεφτείτε ότι η Θεσσαλονίκη απασχολούσε δύο χιλιάδες υποδηματεργάτες. Σήμερα, ούτε η βιομηχανία της Αθήνας δεν απασχολεί δύο χιλιάδες υποδηματεργάτες. Άλλαξαν τα συστήματα εργασίας.
Ερωτ.: Τελικά, τι απέγινε αυτό το μεγαλειώδες κίνημα;
Γ. Χατζηδήμου: Κατά τη γνώμη μου η απεργία προδόθηκε. Προδόθηκε κατά τον εξής τρόπο. Ενώ η ηγεσία του ΚΚΕ, την εποχή εκείνη, έπρεπε να βρίσκετε στη Θεσσαλονίκη, δηλαδή όλο το Πολιτικό Γραφείο του κόμματος, ο ίδιος ο Ζαχαριάδης, ο Σκλάβενας, ο Παρτσαλίδης και να πρωτοστατούν, δεν το έκαναν. Αντίθετα, άφησαν το κίνημα να τραβάει χρονικά, με αποτέλεσμα η άρχουσα τάξη, συγκεκριμένα ο Μεταξάς, κατάφερε να κινητοποιήσει τις δυνάμεις καταστολής και σε μια νύχτα το κατέπνιξε. Στις τρεις η ώρα το πρωί είχαν συλληφθεί όλα τα στελέχη του κινήματος.
Ερωτ.: Η στάση του βουλευτή του ΚΚΕ, Μ. Σινάκου, ποια ήταν;
Γ. Χατζηδήμου: Ο Μιχάλης Σινάκος βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη. Ήταν ένας υπέροχος άνθρωπος. Αυτός ήταν ο μόνος που βοηθούσε, από μεριάς στελεχών του κόμματος και δεν ήταν ούτε μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Δεν θυμάμαι αν ήταν στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ. Στα γεγονότα κράτησε υπέροχη στάση. Δηλαδή πρωτοστατούσε και μάλιστα ήταν επικεφαλής των απεργών. Γενικά βρίσκονταν παντού. Ήταν άνθρωπος με πίστη. Κατάγονταν από πλούσια αγροτική οικογένεια. Είχαν κτήματα και μεγάλη περιουσία. Αυτός από τα μαθητικά του χρόνια προσχώρησε στο ΚΚΕ και ουδέποτε ξέφυγε από την γραμμή που χάραζε το κόμμα. Ουσιαστικά, ο Σινάκος, τότε, έκανε αυτό που δεν έκανε το Πολιτικό Γραφείο. Όμως και τον ίδιο το Σινάκο τον πρόδωσαν. Δεν τον βοήθησαν. Τι να κάνει ένας άνθρωπος μόνος εκεί; Έναν τέτοιο αγώνα, ο οποίος θα μπορούσε να εξελιχθεί και να επεκταθεί σε όλη την Ελλάδα, ώστε να μη περάσει η δικτατορία του Μεταξά, τον άφησαν να καταπνιγεί. Κατ’ εμένα, αυτή την στάση την ονομάζω προδοσία. Διότι, ενώ αγωνιζόμασταν γι’ αυτό το σκοπό επί χρόνια, όταν ήρθε η κατάλληλη στιγμή, βάσει οργανωμένου σχεδίου που είχαμε θέσει στο Εργατικό Κέντρο -η Ομοσπονδία των Καπνεργατών και γενικά όλες οι συνδικαλιστικές οργανώσεις- όταν λοιπόν ήρθε η στιγμή να τσακίσουμε το φασισμό μια για πάντα και να φέρουμε έστω μια κατάσταση Δημοκρατική, τον Παπαναστασίου επί παραδείγματι ο οποίος ήτανε ηθικό στοιχείο, αστός σοσιαλιστής αλλά με αρχές θετικές, χάσαμε την ευκαιρία.
Ερωτ.: Ας πάμε, τώρα, σ’ ένα άλλο ιστορικό θέμα, το οποίο έχει σχέση με μια ιστορική προσωπικότητα του εργατικού κινήματος: τον Παντελή Πουλιόπουλο. Απ’ ότι γνωρίζω, το 1932 Ο Παντελής Πουλιόπουλος βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη. Το γραφείο του ήταν Εγνατίας 60, απέναντι από τον Κινηματογράφο «Αλκαζάρ». Τι θυμόσαστε από την παρουσία του στη Θεσσαλονίκη;
Γ. Χατζηδήμου: Ο Παντελής ήρθε στη Θεσσαλονίκη γιατί νόμιζε ότι μπορούσε να οργανώσει από εκεί την ομάδα του, ώστε να αναπτυχθεί το κίνημα. Κάθισε δύο χρόνια μαζί με τη γυναίκα του. Όμως, παρ’ όλες τις προσπάθειες που κατέβαλε, ο οποίος ήταν ένας δυναμικός και πανέξυπνος άνθρωπος, δεν κατάφερε να οργανώσει έναν ισχυρό πυρήνα από βασικά στελέχη του κόμματος, να κερδίσει δηλαδή από το κόμμα στελέχη και να μπορέσει το κίνημα αυτό να αναπτυχθεί. Δεν το κατάφερε αυτό το πράγμα. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, οφείλεται στο ότι η αίγλη τότε του ΚΚΕ, το οποίο ανήκε στην Κομμουνιστική Διεθνή, ήταν τεράστια. Κατά συνέπεια, δεν ήταν δυνατόν να υποσκελιστεί ο σταλινισμός από τον Πουλιόπουλο. Επηρέαζε τους εργάτες ο Στάλιν. Ακόμη και ο καπιταλισμός υπολόγιζε τον Στάλιν, διότι ήταν άνθρωπος που δεν ήταν εκδηλωτικός, δεν μιλούσε συχνά. Όταν επρόκειτο να μιλήσει ο Στάλιν, ο οποίος μιλούσε μια φορά το χρόνο, όλοι οι καπιταλιστές, όλος ο κόσμος ήτανε στα ραδιόφωνα για να ακούσουν τι θα πει ο Στάλιν. Είχε τεράστια επιρροή ως δικτάτορας, διότι βέβαια τη δημοκρατία την είχε καταπνίξει. Ως παράδειγμα αναφέρω τους Έλληνες του Πόντου της Κριμαίας, τους οποίους εξόρισε κατά χιλιάδες στη Σιβηρία, κλείνοντας τα ελληνικά σχολεία. Τα ίδια έκανε και ο Χότζα και έγινε χειρότερος από τον Στάλιν.
Ερωτ.: Δηλαδή, ο σταλινισμός είχε τόσο μεγάλη επιρροή που δεν επέτρεψε στον Πουλιόπουλο να αναπτύξει την ομάδα του;
Γ. Χατζηδήμου: Ο Πουλιόπουλος παρ’ ότι διαφωνούσε ριζικά με την γραμμή του ΚΚΕ, η οποία ήταν μια γραμμή της Σοβιετικής Ένωσης, συμφωνούσε πλήρως με τον Τρότσκι. Μπορούμε να πούμε ότι ο πρώτος τροτσκιστής στην Ελλάδα ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος. Είχε ένα «πατριωτισμό» μέσα του που νόμιζε ότι κάποια μέρα θα περάσει το Κόμμα στην επιρροή της Αριστερής Αντιπολίτευσης, της οποίας ηγέτης ήταν ο Τρότσκι. Άλλα η δικτατορία του Στάλιν εξολόθρεψε κάθε ίχνος τροτσκισμού. Δεν άφησε κανέναν μα κανέναν απολύτως. Ακόμη και στα συνδικάτα, αλίμονο, αν αντιλαμβάνονταν κάποιον με ιδέες οι οποίες συνταυτίζονταν με αυτές του Παντελή Πουλιόπουλου, αμέσως τον απομόνωναν.
Ερωτ.: Ο Πουλιόπουλος μέσω της Εργατικής Βοήθειας βοηθούσε τους εργάτες, καθώς επίσης τα στελέχη και μέλη του κόμματος;
Γ. Χατζηδήμου: Βοηθούσε γιατί, όπως είπα, είχε μεγάλο κομματικό πατριωτισμό μέσα του. Γενικά θυμάμαι ότι βοηθούσε.
Ερωτ.: Το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ στην Αθήνα έμαθε ότι η οργάνωση της Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ, το 1932, συνεργαζόταν με τον Παντελή Πουλιόπουλο. Έκανε, μάλιστα, σύσταση στα κομματικά όργανα και στα μέλη του ΚΚΕ της Θεσσαλονίκης να μην έχουν επαφές με τον Πουλιόπουλο. Απ’ ότι έχω μάθει, τα μέλη του κόμματος στη Θεσσαλονίνη συνέχισαν τις επαφές μαζί του και τότε το Πολιτικό Γραφείο δημοσίευσε παρατήρηση ως ποινή, με προειδοποίηση διαγραφής, σε όσους συνέχιζαν να έχουν σχέσεις με τον Πουλιόπουλο. Ισχύει αυτό;
Γ. Χατζηδήμου: Ισχύει. Εγώ μπορώ να σου πω ότι παρ’ ότι κατείχα τη θέση του Γενικού Γραμματέα του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, είχα κάποια επαφή με τον Πουλιόπουλο. Και τούτο γιατί τον εκτιμούσα ως πρόσωπο. Όχι μόνο τον Πουλιόπουλο, αλλά γενικά όλους τους τροτσκιστές που ήταν εκεί. Ήταν κάποιος Μελανικίδης από τον Πόντο, πολύ δραστήριο στέλεχος της ομάδας του Πουλιόπουλου. Επίσης, κάποιος Χρήστος Βλάχος από τη Σαμαρίνα. Γενικά, είχε τρία-τέσσερα ικανά στελέχη, που προέρχονταν από το κόμμα και τα οποία μέσα στα συνδικάτα εκφράζανε ανοιχτά τις απόψεις τους. Αυτούς εγώ τους αξιοποιούσα στους απεργιακούς αγώνες και στους καθημερινούς αγώνες, διότι ήταν ικανοί άνθρωποι. Το κόμμα αντιλαμβάνονταν ότι εγώ τους αξιοποιούσα, αλλά δεν έφτασαν στο σημείο να με διαγράψουν, διότι είχα -χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω- μεγάλη επιρροή, όχι μόνο στα στελέχη του κόμματος στη Θεσσαλονίκη, που ήταν πολυάριθμα, αλλά και στο λαό της Θεσσαλονίκης. Αρκεί να σας πω ότι προτάθηκα τρεις φορές υποψήφιος βουλευτής και θα ήμουν ο μικρότερος βουλευτής στη Βουλή των Ελλήνων εκ μέρους του ΚΚΕ αν είχα δικαίωμα εκλογής. Θυμάμαι πως η εμφάνισή μου και μόνο σε μια συγκέντρωση δέκα χιλιάδων εργατών, το 1932, μαζί με τον Πορφυρογέννη, ο οποίος ήταν τότε Γενικός Γραμματέας της Εργατικής Βοήθειας της Ελλάδος, είχε ως αποτέλεσμα να ξεσηκώσω πλήθος χειροκροτημάτων. Είχα μια πολύ μεγάλη επιρροή τότε. Επίσης, πολύ συμπαθής και πολύ ικανός άνθρωπος ήταν ο δικηγόρος Μηλιαρέσης, ο οποίος πέθανε από φυματίωση στα Μελίσσια. Ήταν αγαπητός άνθρωπος. Μια φυσιογνωμία πολύ ισχυρή. Ο θάνατός του ήταν μια τεράστια απώλεια για το ΚΚΕ.
Ερωτ.: Με ποιο τρόπο αξιοποιούσατε τον Παντελή Πουλιόπουλο, παρά την εντολή του κόμματος;
Γ. Χατζηδήμου: Τον ενημέρωνα για τις εξελίξεις και τις αποφάσεις μας. Ήμουν στην ουσία κάτι σαν «σύνδεσμος» του Πουλιόπουλου. Τον συμπαθούσα. Ο Πουλιόπουλος ήταν μια εξέχουσα φυσιογνωμία για το εργατικό κίνημα . Ήταν ένας άνθρωπος που πίστευε στη πράξη. Στην εκτέλεσή του, στο Νεζερό, κράτησε στάση υπέροχη, άφοβη. Η τόλμη του περνούσε τα όρια της παλικαριάς. Αυτά τα έμαθα από κάποιον που έζησε αυτά τα γεγονότα και γλίτωσε την εκτέλεση από τους Ιταλούς. Ονομάζονταν Ξενοφών Φανερός. Αυτός μου έδωσε τις πληροφορίες. Ήταν κι αυτός κρατούμενος. Μετά τον πήραν οι Γερμανοί στο Νταχάου μαζί με τον Ζαχαριάδη και εκεί τον εκτέλεσαν, ενώ τον Ζαχαριάδη δεν τον εκτέλεσαν. Ο Ξενοφών ήταν Κούτβης. Τον είχαν στείλει στη Ρωσία για ανώτερο στέλεχος. Εκεί εξέφρασε κάποιες απόψεις διαφωνίας. Όταν ήρθε στην Ελλάδα ήταν, ήδη, ειδοποιημένος ο μηχανισμός του κόμματος και τον αποξένωσαν. Αυτός μου είχε πει αρκετά για την κατάσταση εκεί στη Σοβιετική Ένωση, δηλαδή ότι δεν είναι όπως μας τα παρουσιάζουν. Επίσης, συμπαθούσε πολύ τον Πουλιόπουλο ο Δημήτρης Σαββόπουλος που ήταν ραπτεργάτης και ήταν φανατικός οπαδός του Πουλιόπουλου, ενώ τα αδέλφια του ήταν σταλινικοί. Ο ένας από αυτούς, ο οποίος εκτελέστηκε στην Καισαριανή, είχε στείλει ένα μήνυμα που έλεγε: «Παρακαλώ τα αδέλφια μου να συνεχίσουν τον αγώνα μέχρι την τελική νίκη του Προλεταριάτου». Λεγότανε Σάββας Σαββόπουλος. Ο Δημήτρης Σαββόπουλος, που ήταν ο μεγαλύτερος από τα αδέλφια, ήταν όπως ήδη είπα φανατικός οπαδός του Πουλιόπουλου. Το βιβλίο μου του άρεσε πολύ. Αλλά μου έκανε παρατήρηση επειδή έγραψα πολύ λίγα για τον Πουλιόπουλο ενώ μπορούσα να γράψω περισσότερα. Πέθανε το 2000, σε ηλικία 93 χρονών. Υπέροχος άνθρωπος. Μέχρι που ξεψυχούσε ήταν δοσμένος στον Παντελή Πουλιόπουλο και στον Λέων Τρότσκι.
(Με τον Γιάννη Χατζηδήμου συνομίλησε ο Δημήτρης Κατσορίδας)
[1] Ο Γιάννης Χατζηδήμου είναι ένας βετεράνος αγωνιστής του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς. Διετέλεσε, κατ’ επανάληψιν, Γενικός Γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης, την ίδια περίοδο υπήρξε μέλος της Κομματικής Οργάνωσης του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη. Άρχισε να εργάζεται ως υποδηματεργάτης από 13 ετών και ξεκίνησε την πολιτική του δράση το 1924-25, όταν έγινε μέλος της ΟΚΝΕ, σε ηλικία περίπου 15 ετών. Αγωνίστηκε από τις γραμμές της ΟΚΝΕ, στο συνδικαλισμό, στο Τμήμα Νέων του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, μέχρι το Μάρτιο του 1928, όπου και έγινε μέλος του ΚΚΕ. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής κατατάχτηκε στο ΕΑΜ στις 15/12/1942 και πολέμησε μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής από τιι; 16/9/1943 έως τις 25/2/1945, όπου και απολύθηκε μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Είναι συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο: «Σημειώσεις από την ιστορία του εργατικού μας κινήματος», το οποίο έκδωσε με δικά του έξοδα, όπου περιγράφει με αναλυτικό τρόπο πολλά από τα σημεία που αναφέρονται στην εν λόγω συνέντευξη που είχαμε μαζί του.
ΤΠΤ - "4" 
