Ισοζύγιο πληρωμών: μύθοι και πραγματικότητες

Σπάρτακος 32, Γενάρης-Απρίλης 1992

ΓΙΑ ΤΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΛΗΡΩΜΩΝ

Μύθοι και πραγματικότητες

Μετά την παραγωγικότητα και το δημόσιο χρέος, ο συγγραφέας συνεχίζει την απομυθοποίηση της κυρίαρχης οικονομικής ιδεολογίας με την κριτική ανάλυση του ισοζυγίου πληρωμών. Είναι άραγε η Ελλάδα ο «φτωχός συγγενής» του αναπτυγμένου καπιταλισμού, όπως θέλουν να μας την παρουσιάζουν; ‘Η μήπως, αντίθετα, η ένταξη στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα δείχνει δυναμισμό και ευημερία;

Δ. ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ

Το ισοζύγιο πληρωμών αποτελείται από δύο μικρότερα ισοζύγια: Το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών (εμπορικό ισοζύγιο) και το ισοζύγιο άδηλων πόρων. Ας τα εξετάσουμε το καθένα χωριστά.

Το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών αποτελείται από τις εισαγωγές και τις εξαγωγές. Δίνουμε τον πίνακα των δύο κλάδων τα τελευταία χρόνια, σε εκατομμύρια δολάρια.

Εμπορικό ισοζύγιο
Έτος	Εισαγωγές	Εξαγωγές	& εξαγωγές επί εισαγωγών
1983	9.941	4.105	43,30%
1984	9.745	4.394	45,00%
1985	10.561	4.293	40,50%
1986	10.198	4.512	44,20%
1987	12.556	5.613	44,70%
1988	13.565	5.934	39,70%
1989	15.115	5.994	39,60%
1990	18.652	6.360	34,10%
1991 (*)	19.000	7.000	37,00%

(*) Προσωρινοί λογαριασμοί

Παρατηρούμε ότι το 1991 οι εξαγωγές αυξήθηκαν περίπου 10%, ενώ οι εισαγωγές μόνο 2%. Το σημειώνουμε γιατί θα αναφερθούμε παρακάτω σ’ αυτό το γεγονός. Βλέπουμε ότι οι εισαγωγές ήταν αυξημένες από το 1988 μέχρι το 1990, αλλά το 1991 επανέρχονται στα ποσοστά τους. Εκείνο που παρατηρούμε γενικά στην ιστορία εισαγωγών – εξαγωγών είναι ότι πάντα οι πρώτες είναι μεγαλύτερες από τις δεύτερες. Ομως τα τρία χρόνια που αναφέραμε ήταν ιδιαίτερα αυξημένες οι εισαγωγές. Η κατηγορία των πρώτων υλών είχε αυξηθεί πάνω από 50% και τα βιομηχανικά είδη κατανάλωσης περίπου κατά 80%, αυτά τα τρία χρόνια. Πολλοί εισαγωγείς, έμποροι και βιομήχανοι εισήγαγαν πολλά προϊόντα αυτών των κατηγοριών με την ελπίδα ή μάλλον την πεποίθηση τότε ότι θα γίνει υποτίμηση της δραχμής. Με γεμάτες αποθήκες θα αποκόμιζαν μεγάλα κέρδη από την απότομη αύξηση των τιμών των εισαγομένων. Η Νέα Δημοκρατία έκανε τόσο θόρυβο για τα χάλια της οικονομίας της χώρας, ώστε μόνη λύση για τη βελτίωση έμενε η υποτίμηση της δραχμής. Σαν συνέπεια θα είχαμε να γίνουν φθηνότερα τα ελληνικά προϊόντα για τους ξένους και να αυξηθούν οι εξαγωγές. Αλλά να έρθουν και περισσότεροι τουρίστες, αφού οι υπηρεσίες, ξενοδοχεία, εισιτήρια, γεύματα και ό,τι τροφοδοτεί ο τουρισμός θα γινόντουσαν φθηνότερα.

Ομως η υποτίμηση δεν έγινε γιατί η εικόνα που έδιναν τα έντυπα και οι οικονομολογίζοντες δεν ήταν η σωστή. Η δραχμή όχι μόνο δεν υποτιμήθηκε αλλά, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, ανατιμήθηκε. Είναι ένα από τα πιο απλά φαινόμενα της οικονομίας, αλλά μπερδεύει πολύ τον κόσμο, αφού δεν του εξηγούν καθαρά τι σημαίνει αυτή η ανατίμηση.

Οταν η χώρα δεν έχει συναλλαγματικά αποθέματα, όταν κινδυνεύει γιατί δεν έχει να πληρώσει τις δόσεις των δανείων της, τα προϊόντα και τα υλικά που χρειάζεται, τότε πρέπει να ξεπουλήσει τα προϊόντα της. Πρέπει να κάνει όπως είπαμε παραπάνω, φτηνές εξαγωγές και φτηνό τουρισμό για να πληθύνουν οι πελάτες της. Δηλαδή υποτίμηση της δραχμής. Αν π.χ. το 1990 έπαιρνες για ένα μάρκο 98 δρχ, το 1991 έπρεπε να πάρεις με πληθωρισμό 22% 119,5 δρχ. Ομως η τιμή αλλαγής έφτασε τις 109,6 δρχ. Αυτό σημαίνει ότι με ένα μάρκο το 1991 πήρε λιγότερα από το 1990. Και αυτό με ένα νόμισμα που είχε από τις καλύτερες τιμές.

Υποτίμηση δεν έγινε γιατί δεν υπήρξε τέτοια ανάγκη. Οι αγωνιώδεις κραυγές για την οικονομία έκρυβαν την επίθεση στα εισοδήματα των εργαζομένων και συνταξιούχων για να πληρώσουν τις ζημιές του κράτους που αυτοί οδήγησαν σε δύσκολη κατάσταση.

Η οικονομία όμως της χώρας δεν είναι μόνο το κράτος. Οι εξαγωγές εξακολουθούσαν να είναι στα ίδια επίπεδα και ψηλότερες. Παρόλο τον πόλεμο του Κόλπου, ο τουρισμός αύξησε τα έσοδά του. Το μεταναστευτικό και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα αυξήθηκαν σημαντικά. Επομένως δεν υπήρχε λόγος να γίνει υποτίμηση, αφού τα ταμεία γέμιζαν συνάλλαγμα. Ετσι η δραχμή έγινε πιο ακριβή για τους ξένους. Εξηγούμε. Κανονικά το συνάλλαγμα πρέπει να ακολουθεί το ρυθμό του πληθωρισμού. Χωρίς να γίνεται επίσημη υποτίμηση γίνεται αυτό που ονομάζουν διολίσθηση. Οπως δείξαμε παραπάνω με το παράδειγμα του μάρκου.

Ομως τα οικονομικά της χώρας ήταν τόσο ισχυρά ώστε η διολίσθηση ήταν μικρότερη από τον πληθωρισμό. Αυτή η μικρότερη διολίσθηση έναντι του πληθωρισμού, δηλαδή διολίσθηση 11% με πληθωρισμό 18%, έχει σαν αποτέλεσμα η δραχμή να γίνεται πιο ακριβή για τον ξένο.

Αυτοί που ήθελαν πιο φτηνή δραχμή με υποτίμηση φώναζαν ότι η δραχμή ακριβαίνει και καταστρέφεται η χώρα. Εφόσον όμως τα ταμεία της Τράπεζας της Ελλάδος γεμίζουν, η ανατίμηση της δραχμής παραμένει. Η δραχμή αρχίζει να γίνεται ζητούμενο και σκληρότερο νόμισμα, εκφραστής μιας ισχυρής οικονομίας.

Το δεύτερο ισοζύγιο των αδηλων πόρων έχει και αυτό εισπράξεις και πληρωμές. Οι εισπράξεις αποτελούνται από τις παρακάτω κύριες πηγές που αξίζει να τις κοιτάξουμε πιο λεπτομεριακά.

Άδηλοι πόροι
(σε εκατομμύρια δολλάρια)
Έτος	Ταξιδιωτικό τουριστικό	Μεταφορές ναυτιλιακό	Μεταναστευτικό	Τόκοι μερίσματα κέρδη
	1	2	3	4
1983	1.176	1.309	934	81
1984	1.313	1.095	981	136
1985	1.428	1.039	801	123
1986	1.834	1.001	983	82
1987	2.268	1.193	1.379	111
1988	2.396	1.380	1.727	205
1989	1.976	1.375	1.394	247
1990	2.575	1.778	1.824	271

«Επιλογή», Οκτώβριος 91/86

1. Το ταξιδιωτικό – τουριστικό

Θα πρέπει να σταθούμε περισσότερο. Από πολλούς ασχολούμενους με τα οικονομικά της χώρας μας εκφράζεται η ανησυχία για την αύξηση του τουρισμού. Και, πιστεύοντας σε όσα λέγονται για την αποβιομηχάνιση, καθυστέρηση, περιθωριοποίηση, κλπ., ανησυχούν ότι θα γίνουμε μια χώρα γκαρσονιών. Μάλιστα μερικοί φτάνουν να μιλάνε περιφρονητικά για τον τουρισμό γενικά και για τους τουρίστες που καταστρέφουν τη χώρα μας. Οπωσδήποτε είναι και στη μόδα να παραπονιέσαι κάπως αριστοκρατικά κατά του μαζικού τουρισμού.

Κατ’ αρχήν η Ελλάδα δεν έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο πληθώρας περιηγητών. Πολλές άλλες χώρες είναι πιο πλημμυρισμένες από τουρίστες. Η Ισπανία το 1989 είχε 54.178.000 τουρίστες με πληθυσμό 39 εκατομμύρια. Η Ελβετία 11.560.000 με 6,7 εκατομμύρια κατοίκους. Η Ελλάδα τον ίδιο χρόνο είχε 7.778 εκατομμύρια με 10 εκατομμύρια κατοίκους. Κανείς δεν σκέφτηκε ότι η Ισπανία και η Ελβετία έπαψαν να είναι πλήρως καπιταλιστικές χώρες και έγιναν χώρες γκαρσονιών.

Αλλά, ακόμα κι άν αφαιρέσουμε την περιφρονητική σημαία για τα γκαρσόνια, που δεν είναι σωστή, θα θέλαμε να πούμε ότι οι διεκδικήσεις των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο, αλλά και την Ευρώπη ιδιαίτερα, περιλαμβάνουν και τις ετήσιες άδειες. Πρόκειται για μεγάλη διεκδίκηση. Μάλιστα σε μερικές χώρες όπως στη Γερμανία έχουν πετύχει τις 5 εβδομάδες άδεια. Αυτό σημαίνει περισσότερα ταξίδια. Και ένας εργαζόμενος ταλαιπωρημένος από τη δουλειά του όλο το χρόνο, και περισσότερο αυτοί των βόρειων κλιμάτων, έχουν κάθε δικαίωμα να επιζητούν άδεια σε ηπιότερα κλίματα. Και ένα από τα ωραιότερα κλίματα στο κόσμο έχουμε εμείς στην Ελλάδα. Πολλές φορές έχω ρωτήσει αυτούς τους «αντιγκαρσονικούς» πώς πρέπει πρακτικά να υπερασπίσουμε τη χώρα από την τουριστική επιδρομή. Να απαγορεύσουμε την είσοδο στους συναδέλφους που έρχονται να διασκεδάσουν, να λιαστούν και να κολυμπήσουν; Είναι κάτι το αδύνατο.

Δεν είναι περιφρονητικό να έχουμε χώρα εύκρατη. Ούτε ο τουρισμός είναι υπηρετικό επάγγελμα. Είναι μια σύγχρονη βιομηχανία ανάπαυσης και αναψυχής μεγάλων μαζών. Το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών εγκαταστάσεων, ξενοδοχείων, εστιατορίων, κλπ., έχει εκβιομηχανιστεί, έχει περάσει στην αυτοεξυπηρέτηση. Αλλά και το γκαρσόνι που κάνει αξιοπρεπώς τη δουλειά του είναι ένας συνάδελφος όπως όλοι οι άλλοι, για να μην πω ότι κάνει σπουδαιότερη λειτουργία, αφού προσπαθεί να εξυπηρετήσει εμάς και τις οικογένειές μας. Είναι και άλλοι εργαζόμενοι που κάνουν «βρώμικες» δουλειές. Σκουπιδιάρηδες, νοσοκόμοι και άλλα πολλά. Αντί να τους ευχαριστούμε πρέπει να τους περιφρονούμε; Από την άλλη, είναι πολλοί που κάνουν υποτίθεται «προλεταριακή» εργασία, είναι μάστοροι και είναι αναξιοπρεπέστατοι, ασυνεπείς και βασανιστικοί προπαντός για τους φτωχούς πελάτες. Σημασία έχει λοιπόν όχι το είδος της δουλειάς αλλά ο τρόπος με τον οποίο την κάνεις. Υπάρχουν θαυμάσια γκαρσόνια, ξενοδοχοϋπάλληλοι, τουριστικοί παράγοντες αξιοπρεπέστατοι, που εμπνέουν το σεβασμό για τη φροντίδα που δείχνουν στους πελάτες τους. Κάπου λοιπόν πρέπει να επανεξετάσουμε τη στάση μας.

Αλλωστε το μέγεθος των εισπράξεων από τουρισμό στο σύνολο των άδηλων πόρων, παρά την αύξηση των επισκεπτών στην Ελλάδα, μειώνεται αντί να αυξάνεται όπως θα περίμενε κανείς. Αυτό δείχνει και ο παρακάτω πίνακας.

Τουρισμός
σε εκατομμύρια δολλάρια
Έτος	Σύνολο άδηλων πόρων	Ταξιδιωτικό τουριστικό	% τουριστικό επί συνόλου
1960	273,2	51,4	18,8
1970	949,2	193,6	20,4
1980	6.159,40	1.733,50	28,1
1990	12.960,00	2.575,00	19,9

Συνοπτική Στατιστική Επετηρίς της Ελλάδος 1962/216
Στατιστική Επετηρίς 1982/454
Επιλογή 1976/1238, Επιλογή Δεκέμβριος 1991/78

2. Μεταφορές (Ναυτιλιακό)

Προέρχεται κυρίως από εισπράξεις της ναυτιλίας. Στον πίνακα «Ανάλυση του ναυτιλιακού συναλλάγματος» δίνουμε τη διάρθρωση αυτών των εσόδων τα τελευταία χρόνια.

Το σύνολο δεν μεταβλήθηκε σοβαρά τα τελευταία 10 χρόνια. Το εφοπλιστικό είχε διακυμάνσεις, επειδή πέρασαν μερικά χρόνια κρίσης στις παγκόσμιες μεταφορές. Ενώ το εφοπλιστικό αυξάνεται πάλι από το 1986, των ναυτεργατών αντίθετα συνεχώς πέφτει. Οφείλεται στη μείωση της απασχόλησης. Λιγότεροι ‘Ελληνες στα ελληνικά καράβια. Πρώτον γιατί μειώθηκε η οργανική σύνθεση των πληρωμάτων και τα καράβια ταξιδεύουν με λιγότερους, δηλαδή εντατικοποιήθηκε η εργασία. Δεύτερον γιατί οι ελληνικές κυβερνήσεις άφησαν ελεύθερη τη χρησιμοποίηση Αφρικανών και Ασιατών στα πλοία με μεροκάματα της χώρας τους. Που σημαίνει πολύ μικρότερα των ελληνικών. Αυτό φαίνεται και στις εισφορές για το ΝΑΤ, οι εισπράξεις του οποίου μειώθηκαν δραματικά αφού για τους ξένους εργάτες δεν πληρώνουν τέτοια ασφάλιση. Είναι ένα σοβαρό δείγμα της καπιταλιστικής πολιτικής που οδηγεί στην καταστροφή των Εργατικών Ταμείων και την πτώση των εισοδημάτων των συνταξιούχων, οι οποίοι οδηγούνται στα όρια της εξαθλίωσης. Τη στιγμή που ο ελληνικός εμπορικός στόλος κρατάει την παγκόσμια πρωτιά σε μέγεθος αλλά και σε έσοδα ασφαλώς.

Ανάλυση του ναυτιλιακού συναλλάγματος 1981-1990
σε εκατομμύρια δολλάρια
‘Ετος	Εφοπλιστικό	Ναυτικών	ΝΑΤ	Ναύλοι	Ανεφοδιασμός Επισκευές	Επιβάτες	Σύνολο
1981	1.113,70	300,9	228,3	68,9	111,5	3	1.826,30
1982	989,6	263,1	222,7	46,1	131,7	3,3	1.656,60
1983	727,2	197,1	258,9	49	73,1	3,3	1.308,70
1984	616,3	173,2	210,8	57,5	32	4,8	1.094,70
1985	551,6	154,2	193,1	62,6	63,9	7,9	1.038,50
1986	521,9	158,6	154,9	80,6	72,8	11,9	1.009,90
1987	679,1	167,3	116,9	115,4	86,7	27,6	1.193,10
1988	895,6	172,5	62,7	137,6	82,3	28,8	1.379,60
1989	880,9	135,5	119,3	142,9	80,3	15,8	1.374,80
1990	1.185,90	180,3	82,1	192,3	91,9	29,2	1.761,80

Καθημερινή 27.10.1991 και 26.10.1991, «Επιλογή» Νοέμβριος 1991, «Ενότητα» 82

3. Το Μεταναστευτικό

‘Οπως βλέπουμε στον πίνακα των «‘Αδηλων Πόρων«, το «μεταναστευτικό» συνεχώς αυξάνεται, αλλά θα έπρεπε κάπως να διορθώσουμε το όνομα. Δεν είναι πλέον μετανάστες οι περισσότεροι που στέλνουν χρήματα, αλλά είναι ομογενείς. Είναι Ελληνες του εξωτερικού. Ουσιαστικά η μετανάστευση από την Ελλάδα προς άλλες χώρες σταμάτησε από το 1974. Αυτοί που πηγαίνουν να δουλέψουν στο εξωτερικό είναι επιστήμονες, τεχνίτες κλπ. Δεν είναι δυστυχισμένοι μετανάστες που φεύγουν από τη φτώχεια της Ελλάδας. Πάνε για καλύτερα κέρδη και όχι για βασικά.

Ετσι αλλάζει και η φύση του μεταναστευτικού συναλλάγματος που συνεχίζει να ονομάζεται έτσι από παλιά. Πολλοί από τους μετανάστες που παραμένουν στις χώρες υποδοχής έχουν γίνει συνταξιούχοι ή επιστήμονες ή καταστηματάρχες, βιοτέχνες και άλλα επαγγέλματα. Αυτό σημαίνει ότι κερδίζουν περισσότερα. Οι καταθέσεις Ελλήνων στο εξωτερικό λογαριάζονται σε πάνω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Κάνουμε εδώ μια διευκρίνιση. Υπάρχουν Ελληνες σε πολλές χώρες που έχουν πάρει την υπηκοότητα, όπως στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία. Τους δίνουν αυτό το δικαίωμα. Υπάρχουν άλλοι που παραμένουν Ελληνες υπήκοοι γιατί οι χώρες υποδοχής δεν δίνουν εύκολα την υπηκοότητα, όπως η Γερμανία. Στην πρώτη περίπτωση δεν λέγονται πια μετανάστες.

Οι Ελληνες του εξωτερικού φέρνουν συνάλλαγμα για διάφορους λόγους. Για σπίτια, διαμερίσματα, οικόπεδα, κτήματα, επιχειρήσεις, μαγαζιά, κλπ.

4. Τόκοι – Μερίσματα – Κέρδη

Στις άδηλες εισπράξεις υπάρχει άλλο ένα έσοδο που πρέπει να προσέξουμε. Πρόκειται για το «τόκοι, μερίσματα, κέρδη«. Αυτά που κερδίζουν Ελληνες απ’ αυτές τις πηγές, τόκους καταθέσεων, μερίσματα μετοχών και ομολόγων εξωτερικού, κέρδη από συμμετοχή σε επιχειρήσεις, ελλήνων υπηκόων που τα δηλώνουν επίσημα. Ενδιαφέρον είναι να δούμε ότι συνεχώς αυξάνουν αυτά τα έσοδα. Ακόμα είναι μικρό το ποσοστό συμμετοχής τους στις συνολικές εισπράξεις. Αλλά έχει υπερτετραπλασιαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια και οπωσδήποτε θα αυξάνει συνέχεια. Αποτελεί στοιχείο της επέκτασης καπιταλιστικών δραστηριοτήτων στο εξωτερικό. Αλλωστε και επίσημα πλέον μπορούν οι Ελληνες υπήκοοι με απόφαση του υπουργού κ. Χριστοδούλου να επενδύσουν ελεύθερα σε 57 ξένα χρηματιστήρια (Ελευθεροτυπία, 5.1.92).

Τα κεφάλαια μπορούν να κινούνται ελεύθερα πλέον και στις τρίτες εκτός ΕΟΚ χώρες. Αλλά και το τουριστικό συνάλλαγμα των Ελλήνων προς Τρίτες χώρες φτάνει τώρα τα 1.400 ecu, περίπου 320.000 δρχ., που σημαίνει στην ουσία ελεύθερο.

Ο ελληνικός καπιταλισμός διαθέτει κεφάλαια και δεν υπάρχει πλέον καμμιά διάθεση να τα κρύψει. Οι συναλλαγές του μπορούν να γίνονται και να προστατεύονται επίσημα από την ελληνική κυβέρνηση και τα αρμόδια όργανα της ΕΟΚ.

Τώρα, ας προχωρήσουμε σε ένα άλλο κεφάλαιο. Τις αναλήψεις από μετατρέψιμες καταθέσεις. Τετραπλασιάστηκαν τα τελευταία 8 χρόνια. Πρόκειται για καταθέσεις Ελλήνων κυρίως, αλλά και μερικών ξένων, σε συνάλλαγμα. Τοποθετούνται στις ελληνικές τράπεζες για εξασφάλιση και τόκο μέχρι να τοποθετηθούν σε επιχείρηση, σπίτι, οικόπεδο, κτήμα κλπ. Η εξασφάλιση βρίσκεται στο ότι οποιαδήποτε στιγμή θέλουν μπορούν να τα αποσύρουν, να τα ξαναπάρουν στο εξωτερικό σε ξένο νόμισμα μαζί με τους τόκους τους. Ακριβώς εδώ βρίσκεται μια ιδιομορφία. Ακόμα και στις χειρότερες στιγμές, αυτές οι καταθέσεις δεν αποσύρονται μαζικά ώστε να απειλήσουν το ισοζύγιο πληρωμών.

Αναλήψεις από μετατρέψιμες καταθέσεις
σε εκατομμύρια δολάρια
1983	411	1987	1.135
1984	372	1988	1.327
1985	451	1989	1.494
1986	596	1990	2.168

«Επιλογή», Οκτώβριος 91/86

Να σημειώσουμε ότι αυτού του είδους οι καταθέσεις καταγράφονται σαν μέρος του Εξωτερικού Δημόσιου Χρέους. Γι’ αυτό που τόσο μας τρομοκρατούν κάθε λίγο. Αυτή η ιδιομορφία υπάρχει σε χώρες που έχουν πολλούς ομογενείς στο εξωτερικό, όπως η Ιρλανδία, η Ιταλία, κλπ.

Ολη αυτή η ευνοϊκή εξέλιξη για τον ελληνικό καπιταλισμό αντικατοπτρίζεται στα συναλλαγματικά αποθέματα όπως μας τα αναφέρει η Τράπεζα της Ελλάδας, η οποία και τα διαχειρίζεται. Τα εμφανίζουμε στον παρακάτω πίνακα, σε εκατομμύρια δολάρια.

Συναλλαγματικά αποθέματα
σε εκατομμύρια δολάρια
1983	1.042	1988	4.591
1984	1.103	1989	4.172
1985	1.794	1990	4.294
1986	2.360	1991 (*)	6.400
1987	3.738

(*) Προσωρινά στοιχεία «Επιλογή» Ιανουάριος 1992

Αυτή η πληθώρα ξένου συναλλάγματος έκανε την ελληνική κυβέρνηση να ανακοινώσει στις 10 Φεβρουαρίου 1992 ότι δεν θα ζητήσει τη δεύτερη δόση του δανείου από την ΕΟΚ. Ισως και να μη της το έδιναν με τόσα αποθέματα που διαθέτει. Αλλά θυμόσαστε τις δραματικές εκκλήσεις του κ. Μητσοτάκη πέρισυ: «Πρέπει επιτέλους ο ελληνικός λαός να καταλάβει ότι βρισκόμαστε σε δύσκολη οικονομική κατάσταση«, κτλ., κτλ. Ολη εκείνη η φιλολογία της καταστροφής που έφερνε την Ελλάδα στα όρια του γκρεμού. Υποχρέωνε υποτίθεται την κυβέρνηση να υφίσταται τόσους μικροπρεπείς ελέγχους από τους διάφορους επιτρόπους της ΕΟΚ. Πώς άλλαξαν όλα αυτά σ’ ένα χρόνο; Σπάνια στην ιστορία της χώρας υπήρχαν τόσα πολλά συναλλαγματικά διαθέσιμα.

Καπιταλιστική ευημερία

Ολα αυτά που αναφέραμε για το Ισοζύγιο πληρωμών, τα συναλλαγματικά αποθέματα, την ανατίμηση της δραχμής, δείχνουν μια εικόνα ευημερίας για τον ελληνικό καπιταλισμό. Ποτέ στην ιστορία του δεν είχε καλύτερα αποτελέσματα, αλλά και προοπτικές.

Το άλμα που επιχειρείται τώρα προς τα κράτη της πρώην ΕΣΣΔ και τα Βαλκάνια προσθέτουν νέες προοπτικές. Η χρησιμοποίηση Βούλγαρων, Αλβανών, Ρουμάνων εργατών στο ελληνικό έδαφος τους προσφέρει νέα φτηνά, πάμφτηνα χέρια. Χωρίς ασφάλιση, δώρα, αποζημιώσεις, ταμεία κτλ. κτλ.

Και όχι μόνο εδώ στην Ελλάδα, αλλά και στις ίδιες τις χώρες από τις οποίες προέρχεται το προλεταριάτο αυτό. Χρησιμοποιούνται στον τόπο τους σαν εργάτες φασόν για ελληνικές εταιρίες που εξάγουν τα προϊόντα ή τα πουλούν στην Ελλάδα. Νέες προοπτικές μεγάλων προλεταριακών μαζών, φτηνών και χωρίς διεκδικήσεις, χωρίς συνδικάτα και συμβάσεις.

Αλλά και η επέκταση σ’ αυτές τις χώρες ευρύνει την αγορά του ελληνικού καπιταλισμού σε απροσμέτρητα όρια. Νέες αγορές, φτωχές ακόμα αλλά παρθένες, εξελισσόμενες και διψασμένες για όλα τα καταναλωτικά προϊόντα που μέχρι τώρα φαινόντουσαν άπιαστα όνειρα.

Ομως σ’ αυτή τη φάση του ελληνικού καπιταλισμού αυτή όλη η ευμερία του, οι άφθονες προοπτικές του δεν σημαίνουν ευημερία και για τους έλληνες εργαζόμενους, αλλά ούτε και για ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας των πιο αδύναμων να αντιδράσουν, όπως οι συνταξιούχοι. Το ότι κερδίζει πολλά ο ελληνικός καπιταλισμός δεν σημαίνει ότι είναι διατεθειμένος να τα μοιραστεί και με τους ασθενέστερους πολίτες αυτής της χώρας. Το αντίθετο. Εχοντας κυριαρχήσει πολιτικά, με μια κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας, αλλά και ιδεολογικά με την πληθώρα των επιχειρημάτων που του έδωσε η κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, μεγιστοποιεί τα κέρδη του. Αυτή άλλωστε είναι η ιδεολογία του καθεστώτος. Να μεγαλώσει το κέρδος οπωσδήποτε, με όλα τα μέσα. Ανελέητα, πιεστικά, χωρίς οίκτο για τους αδύνατους.

Ολα αυτά γίνονται χωρίς αντίσταση ουσιαστικά, αφού οι περισσότερες πολιτικές οργανώσεις και τα συνδικάτα βρίσκονται σε κατάσταση αφασίας, διάλυσης, απογοήτευσης, εσωτερικών αλλαγών ύστερα από τη μεγάλη κρίση. Ζαλισμένα από τον ορυμαγδό της πτώσης των κομμουνιστικών κομμάτων.

Αυτή η ευημερία του ελληνικού καπιταλισμού σημαίνει συγχρόνως μείωση του βιοτικού επιπέδου εργαζόμενων και απόμαχων της εργασίας. Σημαίνει γενική πτώση ενός μέρους της κοινωνίας. Απογοήτευση και αποκλεισμό από την κοινωνία της αφθονίας που διαλαλούν οι διαφημίσεις. Περιθωριοποίηση πλατιών κομματιών της κοινωνίας. Διεύρυνση του 4ου κόσμου, που ζεί δίπλα μας, χωρίς πολλές φορές να το αντιλαμβανόμαστε, στα όρια ή και παρακάτω της φτώχειας και της δυστυχίας.

Αυτή είναι η κοινωνία των 2/3 που ευαγγελιζόταν και πραγματοποίησε στην Αγγλία η μοιραία Θάτσερ. Για μια τέτοια κοινωνία υστεροθατσερισμού μάχονται χαιρέκακα τα καθυστερημένα τετράγωνα της Νέας Δημοκρατίας.

Κάπου όμως το παρατράβηξαν και μερικοί δικοί τους ανησυχούν. Κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Να μην το παρακάνουν με το ελληνικό προλεταριάτο και ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Να μην το παίζουν αδυσώπητοι βλαχο-γιάπις γιατί εδώ υπάρχει παράδοση. Υπάρχουν πολλές και μάλιστα ξαφνικές εξεγέρσεις τα τελευταία 50 χρόνια στην Ελλάδα.

Ενα από τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα αυτής της ταχτικής βλέπουμε συχνά στον Πειραιά, στους δρόμους όπου βρίσκονται τα γραφεία των εφοπλιστικών εταιριών. Πρόκειται για μια από τις πιο πλούσιες, από τις πιο ισχυρές, οικονομικά, καπιταλιστικές ομάδες του κόσμου. Σε αυτούς τους ίδιους δρόμους συχνά, ιδιαίτερα τις γιορτές, διαδηλώνουν μερικές χιλιάδες ηλικιωμένοι ναυτεργάτες και χήρες ναυτικών, γιατί δεν έχουν πάρει τη μικρή τους σύνταξη.

Μακάβριο το θέαμα, ιδιαίτερα όταν κάποιος το βλέπει από τα ψηλά παράθυρα των εταιριών που συναλλάσσονται τα εκατομμύρια δολάρια. Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει αυτή η αντίθεση; Με ποιά λογική; Δεν το χωράει ο νούς του ανθρώπου. Και όμως αυτό χρησιμεύει σαν παράδειγμα, όπως φαίνεται, για τους αποφασιστικούς της Νέας Δημοκρατίας. Οι συνταξιούχοι και οι χήρες είναι μη αποδίδοντες, ανίκανοι πολίτες. Δεν υπάρχει λόγος να πολυζούν. Ο ορθολογισμός στην αποθέωσή του.

Αυτή η εικόνα ευημερίας του ελληνικού καπιταλισμού από τη μια μεριά και η επέκταση της φτώχειας από την άλλη ζαλίζει πολλούς οικονομολόγους και από την αριστερά. Δεν μπορούν να φανταστούν καθεστώς που κερδίζει και δεν δίνει.

Νομίζουν ότι το σύστημα κάπου χάνει και χρειάζεται διόρθωση. Προσπαθούν, λοιπόν, φιλότιμα και καλόπιστα πολλές φορές να διορθώσουν το σύστημα. Να προτείνουν λύσεις που μοιράζουν ένα μέρος του πλούτου για να μη χαθεί το όλον, από το φόβο των κρίσεων και των αναταραχών. Σωρεία τέτοιων διορθωτών απ’ όλες τις πλευρές των κομμάτων.

Τους διαφεύγει ότι δεν είναι λάθος του συστήματος η τάση προς απόλυτη εκμετάλλευση, αλλά η ίδια του η ουσία. Αν κάποιες φορές, σε κάποιες περιόδους, παραχωρεί αρκετά πράγματα, αφήνει να εργαστεί κάποιο κράτος πρόνοιας, αυτό γίνεται όταν αναγκάζεται. Οταν υπάρχουν ισχυρές αντιστάσεις από την εργατική τάξη. Οταν δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Η λογική του συστήματος του καπιταλισμού είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους και τίποτε άλλο. Οσο περισσότερο κερδίζει τόσο πιο επιτυχημένο είναι.