Maurice Rajsfus: Για την Παλαιστίνη

Σπάρτακος 30, Ιούνιος-Αύγουστος 1991

ΒΙΒΛΙΑ

Maurice Rajsfus:

Για την Παλαιστίνη και το Ισραήλ

Δύο αξιοσημείωτα «αιρετικά»βιβλία

Ο σκοπός του κειμένου αυτού είναι να παρουσιάσει δύο από τα βιβλία του Maurice Rajsfus, ενός συγγραφέα του οποίου, απ’ ό,τι γνωρίζουμε, κανένα από τα έργα δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά.

Γιάννης ΖΩΓΡΑΦΙΩΤΗΣ

Τα βιβλία αυτά είναι

«Israel / Palestine. L’ennemi interieur» (Εκδόσεις EDI/La Breche, 1987)
και «Retours d’Israel» (Eκδόσεις L’Harmattan, 1987).

Ουσιαστικά άγνωστα, όσο και συναισθηματικά φορτισμένα τα θέματα των δύο βιβλίων: οι συνθήκες διαβίωσης στην κατεχόμενη Υπεριορδανία και η ισραηλινή κοινωνία. Αγνωστα, επειδή δεν αρκεί ένα περισσότερο ή λιγότερο συνεχές κύμα πληροφοριών μέσω των ΜΜΕ για να κάνει γνωστή μια πολυσύνθετη πραγματικότητα. Συναισθηματικά φορτισμένα, επειδή δυστυχώς η χώρα στην οποία ζούμε, πέρα από έλλειψη ουσιαστικής πληροφόρησης και που αφορά το προηγούμενο σημείο, πάσχει και από αδυναμία βαθειάς και μακροπρόθεσμης πολιτικής και κοινωνικής ανάλυσης. Παθιαζόμαστε (;) εύκολα για τον αγώνα του παλαιστινιακού λαού και αντιπαθούμε συνολικά την ισραηλινή κοινωνία. Τι γνωρίζουμε όμως τόσο για τον ένα όσο και για την άλλη;

Το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου βιβλίου αναφέρεται στις διάφορες πλευρές της καθημερινής ζωής στην κατεχόμενη Υπεριορδανία: η διαβίωση σ’ ένα στρατόπεδο προσφύγων (Deheishe) κοντά στην πόλη Hebron (Χεβρώνα) και οι συχνές, πάσης φύσεως, συγκρούσεις με τους Ισραηλινούς εποίκους της γειτονικής Kiryat Arba, το τι σημαίνει να είναι κανείς φοιτητής ή διδάσκων στο γνωστότερο ίσως πανεπιστήμιο των κατεχόμενων (Bir-Zeit), η καθημερινή καταστολή που ασκούν οι στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις κατοχής, τι συνέπειες αντιμετωπίζει κάποιος όταν είναι εβραίος, πολίτης του ισραηλινού κράτους και αντιτίθεται θεωρητικά και πρακτικά στην πολιτική του κράτους αυτού στα κατεχόμενα και γενικότερα (περίπτωση Michel Warchawski). Στο τελευταίο αυτό σημείο θα επανέλθουμε, μια και είναι κάτι που αφορά (και) την ισραηλινή κοινωνία, θέμα του δεύτερου βιβλίου. Ας μην ξενίσει το γεγονός ότι ο συγγραφέας δεν αναφέρεται στη λωρίδα της Γάζας. Το βιβλίο δεν διεκδικεί δάφνες κοινωνιολογικής και πολιτικής ανάλυσης των κατεχόμενων, παρά εκθέτει τις εμπειρίες του συγγραφέα από ένα ταξίδι στην Υπεριορδανία. Στη λωρίδα της Γάζας γίνεται αναφορά στο δεύτερο βιβλίο, χωρίς όμως να είναι το κεντρικό θέμα.

Στο βιβλίο αυτό, λοιπόν, παρουσιάζονται οι εντυπώσεις του συγγραφέα από δύο ταξίδια του στο Ισραήλ σε διάστημα ενάμιση χρόνου, για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Ταξίδι αυτογνωσίας και ξεκαθαρίσματος με το παρελθόν και την πολιτιστική κληρονομιά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το πρώτο, ταξίδι μελέτης και συλλογής στοιχείων το δεύτερο. Εδώ γίνεται μια ιδιαίτερη αναφορά σ’ εκείνους που εκδήλωσαν με τη φυγή τους από το Ισραήλ την αντίθεσή τους σε κάποια πλευρά της ζωής εκεί ή και στο όλο πολιτικό και κοινωνικό κλίμα που επικρατεί. Μέσα από τις συνεντεύξεις που πήρε ο Maurice Rajsfus από τους ανθρώπους αυτούς, άνδρες και γυναίκες, αναδεικνύεται η ποικιλία και η πολυπλοκότητα των λόγων που οδήγησαν αυτά τα «παιδιά του Ισραήλ» στο να μεταναστεύσουν ή να επιστρέψουν στη χώρα από όπου είχαν ξεκινήσει το ταξίδι προς τη «Γη της Επαγγελίας». Από το αντιμιλιταριστικό αίσθημα που μπορεί να ξυπνήσει ακόμη και πολύ μετά την εκπλήρωση της μακρόχρονης και σκληρής στρατιωτικής θητείας, μέχρι την αποδοχή εκείνης της ιδιαιτερότητας της διαρκούς μετακίνησης και φυγής. Ιδιαιτερότητας που βιώνεται σαν επιλογή και όχι σαν κάτι το σύμφυτο, σαν εκείνο που στο παρελθόν καταλογίστηκε στο λαό αυτό σαν «αμάρτημα», όχι μόνο από τους «γνωστούς» και «φανερούς» εχθρούς του, αλλά και από διάφορους «καλώς σκεπτόμενους» και υποτιθέμενους «προστάτες» και «συμμάχους».

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που θίγεται με διαφορετικό τρόπο στο καθένα από τα δύο βιβλία: είναι η ισραηλινή αριστερά (με ή χωρίς εισαγωγικά), ίσως ο μεγαλύτερος άγνωστος της ισραηλινής κοινωνίας και όχι τυχαία, κατά τη γνώμη μας. Είτε πρόκειται για τη σχέση της με την πολιτική και την κοινωνία (δεύτερο βιβλίο), είτε πρόκειται για τις απόψεις κάποιου που, εκ των πραγμάτων, θεωρείται σαν ο «εκπρόσωπος» της «άλλης» ισραηλινής αριστεράς, όπως είναι ο Michel Warchawski (πρώτο βιβλίο), τα όσα αναφέρει ή καταχωρεί ως συνέντευξη ο Maurice Rajsfus, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικά για τους αναγνώστες, και ας μας επιτραπεί να επιμείνουμε, ιδιαίτερα για εκείνους, που «ενάντια στο ρεύμα», διατηρούν ορισμένες πολιτικές και κοινωνικές ευαισθησίες.

Ο συγγραφέας έχει το σημαντικότατο, για μας, πλεονέκτημα να μπορεί να περιγράφει και ν’ αναλύει τις πλέον φορτισμένες συναισθηματικά καταστάσεις, αφενός μεν χωρίς να προκαλεί την ευκαιριακή εκείνη συγκίνηση που εξαφανίζεται μόλις κλείσουμε το βιβλίο, αφετέρου δε με την απλότητα εκείνη που υποδηλώνει την βαθειά και με ουσιαστική προσπάθεια αποκτηθείσα κατανόηση των πραγμάτων.

Η περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης και καταστολής στα κατεχόμενα απαιτεί και θέληση για κατανόηση των όσων σε μικρό χρονικό διάστημα βλέπει ο επισκέπτης, και απαλλαγή από τις «ενοχές» του «δυτικού» που επισκέπτεται τα «θύματα» που «άθελά του προκάλεσε», και καθολική άρνηση του ρόλου του «συμβουλάτορα» για το τι «μέλλει γενέσθαι». Πράγματι δύσκολο το να προετοιμάσει κάποιος το μυαλό και την καρδιά του για να προσπαθήσει να καταλάβει εκείνους που μάχονται και να μην περιπέσει στην ύβρη της συμπόνιας προς αυτούς που την αρνούνται.

Η περιγραφή της καθημερινότητας της ισραηλινής κοινωνίας και του κοινωνικού γίγνεσθαι αυτής της τόσο ιδιόμορφης χώρας, άραγε πόση συναισθηματική αποφόρτιση απαιτεί από κάποιον που έχασε την οικογένειά του από τις μεθοδεύσεις και τις πρακτικές των ναζί που διατείνονταν ότι ενεργούσαν στο όνομα του τότε «εκλεγμένου» λαού, τότε που «ήταν μεσάνυκτα στον αιώνα μας». Από κάποιον που θεωρεί παρελθόν και πολιτιστική κληρονομιά, εκείνο που σήμερα αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους μέλος ενός άλλου «εκλεγμένου λαού», το αντιμετωπίζουν σαν εθνική ταυτότητα; Γιατί ακόμη και τώρα προς το τέλος του θεωρούμενου «αιώνα του πολιτισμού», χρειάζεται θάρρος και αυτογνωσία από κάποιον για να αρνείται την εθνική ταυτότητα που προσπαθούν με το «ζόρι» να του δώσουν, για να δηλώνει:

«… Το Ισραήλ δεν ήταν δικό μου πρόβλημα. Ηταν μια χώρα όπως οι άλλες, καλή για επίσκεψη ίσως, αν παρουσιαζόταν η ευκαιρία. Από τη στιγμή όμως που βρέθηκα εκεί, αυτή η εκτίμηση άλλαξε: Αμεσα ή έμμεσα, δηλωμένοι εβραίοι ή θεωρούμενοι σαν τέτοιοι, μας αφορά λιγότερο ή περισσότερο, μας αφορά το γίγνεσθαι αυτής της χώρας, αποικιοκρατικής με χρονική καθυστέρηση, που επιβάλλει ένα καθεστώς φυλετικών διακρίσεων, εντελώς απαράδεκτο στη μέση μιας όασης δημοκρατίας που θα μπορούσε να φανεί παραδειγματική. Πάντοτε είχα κρατήσει τις αποστάσεις μου από αυτό το κράτος -από το 1948-, αλλά όταν εξηγώ ότι απλώς είμαι εβραϊκής καταγωγής, πολλοί από τους μη εβραίους συνομιλητές μου επιχειρούν παρ’ όλ’ αυτά να μου αποδώσουν ένα μέρος από αυτό το Ισραήλ που υποτίθεται ότι είναι το αγαθό όλων των εβραίων. Τι να κάνω εκεί; Δεν γίνεται πάντα καλά κατανοητή η δική μου άρνηση να θεωρούμαι εκ των προτέρων πολίτης αυτής της χώρας που τόσο αναφέρεται σαν παράδειγμα. Ο κόσμος κοιτάζει το Ισραήλ, κρίνει τις πράξεις του, τις θαυμάζει ή τις αποδοκιμάζει. Σ’ ό,τι με αφορά, αρνούμαι να φέρω ένα μέρος του φορτίου που αντιπροσωπεύει αυτή η εβραϊκή χώρα που υποβάλλει τους Παλαιστίνιους σε συνθήκες καταπίεσης που ορισμένοι από τους πολίτες της γνώρισαν αλλού και άλλοτε. Δεν θέλω να με πιστέψουν συνένοχο -σ’ οποιονδήποτε βαθμό- εκείνων που θεωρούν φυσικό να κάνουν τους Παλαιστίνιους να πληρώσουν για τα εγκλήματα που έκαναν οι ναζί…». (Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου «Επιστροφή από το Ισραήλ» -Retours d’Israel-).

Γιάννης ΖΩΓΡΑΦΙΩΤΗΣ

Εργοβιογραφικό σημείωμα για τον Maurice Rajsfus

Γεννημένος το 1928 από Πολωνοεβραίους γονείς, ο Maurice Rajsfus είναι δημοσιογράφος. Κατάφερε να σωθεί από τις ρατσιστικές διώξεις των Εβραίων, Γάλλων πολιτών και μεταναστών, από τις γερμανικές αρχές κατοχής και τους γάλλους συνεργάτες τους.Πριν προχωρήσουμε σε μια παράθεση των έργων του, ας μας επιτραπεί να υπογραμμίσουμε την φειδώ με την οποία παρέχονται τα βιογραφικά στοιχεία του στα βιβλία του, φειδώ η οποία σε ορισμένα από αυτά τείνει στην πλήρη απουσία. Δεν νομίζουμε ότι θα προδώσουμε τον συγγραφέα, αν τολμήσουμε να πούμε ότι η στάση αυτή είναι ίδιο μιας κατηγορίας ανθρώπων με συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές απόψεις. Των ανθρώπων εκείνων, που ενώ δεν καλλιεργούν κανενός είδους μυστήριο γύρω από το πρόσωπό τους για λόγους προσωπικής προβολής ή άλλους, εντούτοις δεν θεωρούν ότι η προσωπική τους ζωή, η προσωπική τους ευτυχία ή τα προσωπικά τους δράματα μπορούν να αναχθούν σε μέτρο κρίσης και ερμηνείας της ιστορίας.

Τα έργα του Maurice Rajsfus έχουν γραφεί στα γαλλικά. Παραθέτουμε τον τίτλο κάθε βιβλίου, τον εκδοτικό οίκο, και τη χρονολογία έκδοσης, και στη συνέχεια μια όσο το δυνατό συντομότερη αναφορά στο θέμα.

Des Juifs dans la collaboration. L’UGIF, 1941-1945 (EDI, 1980). (To πρώτο ντοκουμέντο που αποκάλυψε τις δραστηριότητες και τις σχέσεις συνεργασίας της Γενικής Ενωσης Ισραηλιτών Γαλλίας με τις γερμανικές αρχές κατοχής κατά τη διάρκεια του πολέμου).
Sois Juif et tais-toi! Les Francais israelites face au nazisme, 1930-1940 (EDI, 1981). (Αποκαλύπτει τη στάση των προυχόντων της εβραϊκής Συνόδου στη Γαλλία (constistoire), απέναντι στους εβραίους πρόσφυγες από τη Γερμανία της περιόδου 1933-1939).
Quand j’etais Juif (Megrelis, 1982). (Μαρτυρία της σύλληψης και της εκτόπισης των γονέων του το 1942).
L’An proclain la Revolution. Les communistes juifs immigres dans la tourmente stalinienne (Mazarine, 1985). (Aναφέρεται στους εβραίους κομμουνιστές πρόσφυγες από την Ανατολική Ευρώπη στη Γαλλία, από τις αρχές της δεκαετίας του ’20, στη συμμετοχή τους στον ισπανικό εμφύλιο και στη δράση τους εναντίον των γερμανικών αρχών κατοχής στη Γαλλία, καθώς και στη στάση του Γαλλικού ΚΚ απέναντί τους).
Retours d’Israel (L’Harmattan, 1987).
Jeudi noir, 16 juillet 1942: l’honneur perdu de la France profonde (L’Harmattan, 1988). (Αναφέρεται στις συλλήψεις και εκτοπίσεις των Εβραίων στη Γαλλία από τις γερμανικές αρχές κατοχής και τους γάλλους συνεργάτες τους).
Ιsrael/Palestine. L’ennemi interieur (EDI/La Breche, 1988).
Mon Pere l’etranger. Un immigre juif polonais a Paris dans les annees 1920 (L’Harmattan, 1989). (Μέσω της ιστορίας του πατέρα του, αναφέρεται στη μετανάστευση των πολωνοεβραίων στη Γαλλία, μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο).
Identite a la carte. Le judaisme francais en questions (Arcantere, 1989). (Παρουσίαση του γαλλικού ιουδαϊσμού).
Une terre promise? Des Juifs dans la collaboration (II) (L’Harmattan, 1990). (Η συνέχεια του πρώτου από τα βιβλία που παραθέτουμε).
Retour de Jordanie. Les refugies palestiniens dans le royaume hachemite (La Breche, 1990). (Οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες στην Ιορδανία).
Palestine. Chronique des evenements courants, 1988-1989 (L’Harmattan, 1990). (Χρονικό της Ιντιφάντα για τη διετία 1988-1989).
Drancy. Un camp de concentration tres ordinaire, 1941-1944 (Manya, 1991). (Η ιστορία του Drancy, ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης έξω από το Παρίσι, κατά τη διάρκεια των χρόνων 1941-1944, που αποτέλεσε και τον προθάλαμο για το Αουσβιτς για Εβραίους, Γάλλους και μη, που συνελλήφθησαν στη Γαλλία είτε σαν πολιτικοί πρόσφυγες, είτε σαν όμηροι, είτε σαν φυγάδες από τη Γερμανία και την Ανατολική Ευρώπη, είτε σαν αντιστασιακοί, είτε απλώς …σαν εβραίοι.

Επειδή από το 1987 και μετά, έχουμε παρατηρήσει μιαν αλματώδη αύξηση του αριθμού των έργων του Maurice Rajsfus που εκδίδονται, δεν θα μας φαινόταν παράξενο, αν τη στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές, έχουν κυκλοφορήσει στη Γαλλία και άλλα βιβλία του συγγραφέα. Φαίνεται ότι οι συνθήκες δημοσιοποίησης του έργου του είναι τώρα πολύ καλύτερες. Οτιδήποτε νεότερο υποπέσει στην αντίληψή μας, ελπίζουμε να το αναφέρουμε ή και να το παρουσιάσουμε στο άμεσο μέλλον.