ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
Η περίπτωση τής Γαλλίας
Σχετικά με την τοποθέτηση του Pierre Vidal-Naquet
Ο Emile Jonas επιδιώκει να προσεγγίσει τη στάση των Γάλλων διανοουμένων στη διάρκεια του πολέμου στον Κόλπο σκιαγραφώντας ταυτόχρονα τα καθήκοντα των επαναστατών-μαρξιστών σε παρόμοιες τραγικές συγκυρίες.
του Emile JONAS
Κάθε μέρα καί περισσότερο, ο πόλεμος μας παρουσιάστηκε, ζωντανός αλλά καί σχολιασμένος, σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη τών τηλεοπτικών πληροφοριών: το CNN παντού, στρατιωτικοί πανταχού παρόντες καί δημοσιογράφοι που διαμαρτύρονταν εδώ καί εκεί ενάντια στην λογοκρισία… Ο πόλεμος σάν να βρισκόμασταν καί εμείς εκεί, θα έλεγε κανείς. Αυτό είναι κάτι γιά το οποίο πρέπει να αμφιβάλλουμε.
Η καθημερινή κριτική τής επέμβασης στον τηλεοπτικό λόγο είναι, αναμφίβολα δικαιολογημένη, είναι επίσης απαραίτητη, αν καί τείνει να εγγραφεί στην γενική κίνηση παραίτησης τού μαζικού κινήματος: ενώ ικανοποιούμασταν να διακρίνουμε τις κατηγορίες καί τα αναθέματα ενάντια στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είχαμε ξεχάσει το ουσιώδες. Δηλαδή: το να πάρουμε επειγόντως ξεκάθαρη θέση γιά τον πόλεμο, γιά την φύση τής σύρραξης.
Η ιστορία μάς έχει δείξει με πολλές ευκαιρίες ότι την ώρα πού το μαζικό κίνημα ψάχνεται, διστάζει μπροστά σε συγκεχυμένες καταστάσεις τίς οποίες ο επίσημος Τύπος παρουσιάζει παραμορφωμένες, οι διανοούμενοι μπορούν να παίξουν έναν αποφασιστικό ρόλο. Αν το αντιπολεμικό κίνημα κατάφερε να πραγματοποιήσει, ενάντια στον Bush, κάμποσες μαζικές κινητοποιήσεις σ’έναν αριθμό χωρών – αλλά χωρίς να υπάρχει ένα ακατανίκητο κίνημα – περιμέναμε επίσης την αποφασιστική στράτευση μερικών γνωστών προσωπικοτήτων, γιά να δώσουμε περισσότερη ένταση στην διαμαρτυρία ενάντια στον βρώμικο πόλεμο. Το λιγώτερο πού θα μπορούσαμε να πούμε, είναι ότι ο λόγος τών διανοούμενων δεν συνεισέφερε πραγματικά στην διευκρίνηση καί στην συμμετοχή. Αλλά, κάτι πού είναι χειρότερο, ήρθε να εγγραφεί σε κείνο το σύστημα συσκότισης τών μοναδικών πραγματικών διακυβευόμενων – Να σταματήσουμε την σφαγή πού κάνουν οι Bush, Mitterrand καί Σια – πού επιχειρούνταν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Ο ιστορικός Pierre Vidal-Naquet είναι πολύ γνωστός σαν ειδικός της Αρχαίας Ελλάδας καί σαν αντι-ιμπεριαλιστής αγωνιστής. Γι’αυτό καί η άποψή του επισημάνθηκε από τον ελληνικό Τύπο. Αυτό μας δείχνει μέχρι πιό βαθμό επιβάλλεται, σ’αυτή την ιδιαίτερα τραγική περίοδο, να ξανακαταλάβουν τον εαυτό τους οι διανοούμενοι, δηλαδή να κατορθώσουν να βρούν τις δυναμικές γραμμές τής εξέλιξης τού κόσμου: ακόμα κι’άν παίρνει απρόσμενες καί παράδοξες μορφές είναι βέβαια αυτή η ίδια η ταξική πάλη πού εξήγησε τις 2000 καθημερινές εξόδους τής αεροπορίας τών ιμπεριαλιστών, καί όχι τα μουστάκια τού Σαντάμ πού είναι βέβαια αρκετά διαφορετικά από του Χίτλερ.
Vidal-Naquet: δεν βλέπω πως μπορούμε να διαδηλώνουμε υπέρ της ειρήνης χωρίς να παίζουμε το παιχνίδι τού Σαντάμ.
Αυτή η φράση συγκεφαλαίωνει την σκέψη τού Pierre Vidal-Naquet γιά την σύρραξη. Πρώτο: Ο κύριος εχθρός είναι ο Σαντάμ . Δεύτερο: Ακόμα κι’άν κάτι τέτοιο είναι δυσάρεστο είναι προτιμώτερη μιά νίκη τών ΗΠΑ καί τών συμμάχων τους. Αυτό πού είναι τραγικό στην περίπτωση, είναι ότι αυτοί οι δυό λαθεμένοι άξονες χρησίμεψαν σαν βάση τής σκέψης ενός ανθρώπου πού κατάλαβε πολύ καθαρά καί πολύ οδυνηρά τις συνέπειες αυτού τού πολέμου: «Κίνδυνος ενός καθαρού θριάμβου τής Δύσης, επίταση τού χάσματος ανάμεσα στον Τρίτο Κόσμο καί στις πλούσιες χώρες».Καί δεν μπορούμε ν’ αμφιβάλλουμε γιά την ειλικρίνεια τού αγωνιστή τών δίκαιων υποθέσεων όταν αυτός διαμαρτύρεται ότι «το κύριο θύμα τής σύρραξης στον Κόλπο είναι το δημοκρατικό κίνημα στις αραβικές χώρες».
Καμμιά αμφιβολία: όταν αναλύει ότι «η εγκληματική πολιτική τών ισραηλινών κυβερνήσεων εδώ καί πολλά χρόνια, η απόλυτη άρνησή τους να διαπραγματευτούν με την Οργάνωση γιά την απελευθέρωση τής Παλαιστίνης (PLO) εγκαθίδρυσαν μιά ζωντανή ουσιαστική συνάφεια ανάμεσα στα παραληρήματα καί τις προσαρτήσεις τού Σαντάμ Χουσείν καί την κατάσταση τών Παλαιστινίων», ο Pierre Vidal-Naquet δεν ενώνεται ολόψυχα με το στρατόπεδο τών διανοούμενων τού σαλονιού όπου καταφεύγουν οι μετανιωμένοι πρώην-αριστεριστές καί παρασημοφορημένοι ηθικολόγοι. Αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι στην συγκυρία ο Pierre Vidal-Naquet έχασε τον μπούσουλα, αυτόν τον μπούσουλα πού χρησιμεύει γιά να επαναδιατυπώνουμε τις αρχές όταν οι δρόμοι σκοτεινιάζουν. Υπαίτιος γιά όλα είναι ο Σαντάμ: «ότι αυτό το πρόσωπο είναι χιτλερικού τύπου γι’αυτό δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία». «Είναι προφανές ότι έχουμε να κάνουμε με μιά επεκτατική πολεμική μηχανή». Χαρακτηρίζοντας έτσι το ιρακινό καθεστώς, ο Pierre Vidal-Naquet θα μας βρεί περίπου σύμφωνους. Αλλά πέρα από το γεγονός ότι θα μπορούσαμε να πούμε τα ίδια γιά αρκετά άλλα καθεστώτα (γιά τον θρησκευτικό φανατισμό τού Bush καί τη πολεμική μηχανή του…) λείπει ένα ουσιαστικό στοιχείο στον συλλογισμό, αυτό πού όφειλε να μας βοηθήσει όχι μόνον να διαλέξουμε το στρατόπεδό μας, αλλά κυρίως να δεσμευτούμε να κάνουμε το κάθε τι γιά την άμεση απόσυρση τών ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων. Χωρίς να ξαναγυρίσουμε στον οπλισμό τού Σαντάμ (δεν υπάρχει ούτε ένα κουμπί τών στολών χημικού πολέμου πού να μην δόθηκε στον ιρακινό στρατό από τις δυτικές επιχειρήσεις!), το βασικό ερώτημα ήταν: Ποιός θέλησε αυτήν την σύρραξη;
Καί σ’αυτό το θέμα δεν επιτρέπεται καμμιά αμφιβολία: Οι ΗΠΑ έκαναν ότι ήταν δυνατό γιά να πέσει στην παγίδα ο Σαντάμ [βλέπε σχετικά την ανάλυση τού Salah Jaber στον ΣΠΑΡΤΑΚΟ Νο 27]. Οι λεπτομέρειες τής πρόκλησης αρχίζουν να γίνονται γνωστές: η διήγηση τού Pierre Salinger, προοδευτικού αμερικανού δημοσιογράφου, είναι δυσβάστακτη γιά την αμερικανική κυβέρνηση. Πόσο καιρό θα χρειαστεί νά περιμένουμε ακόμα γιά να μάθουμε περισσότερα; Τι ψέμματα ενάντια στην κοινή γνώμη τών χωρών τους δεν θα χρησιμοποιηθούν από τις δυτικές ηγεσίες γιά να δικαιολογήσουν την χερσαία επίθεση τής νύχτας τής 24ης Φεβρουαρίου (αυτή η ημερομηνία είχε αποφασιστεί σθεναρά τουλάχιστον δυό βδομάδες νωρίτερα) την στιγμή πού ο ιρακινός δικτάτορας φαινόταν ωστόσο να πραγματοποιεί μιά κίνηση απόσυρσης από το Κουβέιτ;
Ολες αυτές οι πολεμικές επιχειρήσεις εγγράφτηκαν σε μιά κίνηση πού οι δυτικοί πληθυσμοί διαισθάνθηκαν, χωρίς να διατυπώσουν καθαρά: Πολύ λίγοι πίστεψαν ότι αυτός ο πόλεμος γινόταν με μόνο στόχο το δημοκρατικό ιδεώδες, την απελευθέρωση τού Κουβέιτ. Απελευθέρωση πού δημιουργούσε πρόβλημα αυτή η ίδια: Να διώξουν τον ιρακινό εισβολέα γιά να τοποθετήσουν ποιόν; Τα παράπονα τών φιλοπόλεμων πλούσιων κουβειτιανών από τις χρυσές «εξορίες» τους, δεν κατόρθωσαν να γεννήσουν στην Ευρώπη ή στις ΗΠΑ κανένα μαζικό σύνθημα γιά την νομιμότητα τής επιστροφής στην εξουσία τού σείχη Jabber. Λέγοντας κάτι τέτοιο σημαίνει ότι καταλαβαίνουμε τι διακυβευόταν: αυτό πού ήθελε ο Bush, ήταν να εγκαταστήσει μιά «νέα διεθνή τάξη». Καί αυτό ήταν καθαρό από τις 2 Αυγούστου γιά όλους αυτούς πού έχουν σαν επάγγελμα να σκέφτονται…. Το χειρότερο έγκλημα τού Σαντάμ ήταν ότι έδωσε τον λαό του, την χώρα του, τον παλαιστινιακό λαό καί τούς καταπιεσμένους τών αραβικών καθεστώτων τροφή στον ιμπεριαλισμό. Τίποτε λιγώτερο. Αλλά τι άλλο μπορούσε να κάνει μιά μαριονέττα πού, εξάλλου, είχε δουλέψει κάποια εποχή γιά την CIA;
Το να μην τα καταλαβαίνει όλα αυτά, ένας διανοούμενος, δεν σημαίνει βέβαια ότι περνάει στο στρατόπεδο τών ιμπεριαλιστών – ακόμα καί αν ο Pierre Vidal-Naquet καταλήγει σ’ένα ολέθριο συμπέρασμα γιά τούς ειρηνιστές – αλλά σημαίνει τουλάχιστον μιά σοβαρή ήττα τής σκέψης. Καί από αυτή την άποψη, είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι αυτό το κάλεσμα τής σκέψης, το ξαναβρίσκουμε ακριβώς μέσα στο στρατόπεδο τών οπαδών τής μη-επέμβασης, ακόμα καί αν δεν δηλώνουν όλοι αντι-ιμπεριαλιστές. Ετσι το ερώτημα τού καθολικού πανεπιστημιακού Andre Mandouze, τού οποίου η φωνή έχει έρθει συχνά να βοηθήσει τις δίκαιες υποθέσεις: «Μήπως, χωρίς να περιμένουμε μ’έναν μοιρολατρικό τρόπο αυτή την ώρα τής αλήθειας πού μας έχουν υποσχεθεί, δεν θα καταλήξουμε στο τέλος να ξαναγυρίσουμε στούς ίδιους τούς εαυτούς μας καί να ξαναγίνουμε οι ίδιοι οι εαυτοί μας χωρίς να χαθούμε ακόμα μιά φορά μέσα στούς υπερθεματισμούς πού είναι διαρκώς έτοιμοι να μας «συμφιλιώσουν» με τον πιό διεστραμένο ανορθολογισμό, αυτόν πού τείνει να μας κάνει να πιστέψουμε ότι, όταν ισχυρίζεται ότι θέλει να εγκαθιδρύσει νόμους, διανοείται να τούς κάνει σεβαστούς με τον πόλεμο;» (βλέπε Le Monde τής 16-2-91). Αυτό το άρθρο τέλειωνε με ένα κάλεσμα σ’αυτήν την «κριτική σκέψη πού την βρίσκω αυτή την στιγμή περιφρονημένη καί σε κάθε περίπτωση απούσα από το πραγματικό πεδίο τής μάχης μιάς ανθρώπιμης πολιτικής πού θα σεβόταν τον εαυτό της».
Αντίθετα, μιά από τις πιό λυπηρές παρατηρήσεις τής συνέντευξης τού Pierre Vidal-Naquet, αυτή πού αποδεικνύει ενδεχόμενα καλύτερα την σύγχυση τών ανδρών καί τών γυναικών τών οποίων τα λόγια,η πρωτότυπη καί σωστή άποψη αναμενόταν σε κάθε μεγάλη ευκαιρία είναι αυτές οι δυό μικρές φράσεις: «Ωστόσο δεν καταλαβαίνω σε τι χρησιμεύουν οι μυστικές υπηρεσίες. Πως συνέβη καί δεν σκότωσαν τον Σαντάμ Χουσείν;». Οταν ξέρουμε ότι ο Pierre Vidal-Naquet έχει προσπαθήσει να επισημάνει, σαν ιστορικός τής αρχαιότητας, ό,τι ήταν τής τάξης τού μύθου, καί να δείξει πώς η λογική σκέψη (ο αρχαιοελληνικός Λόγος) αναπτύχθηκε μαζί με την Πόλη καί συνεπώς μαζί με την πολιτική, δεν μπορούμε παρά να απαγοητευτούμε μ’αυτήν την υποχώρηση σε μιά μορφή ανορθολογικής σκέψης (pensee magique). Σ’αυτό το στάδιο ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στην ελπίδα τού Pierre Vidal-Naquet καί καί στις απλοικές καί εγκληματικές ευχές ενός ξαναμμένου στρατηγού;
Η διαφορά υπάρχει εντούτοις: ακόμα καί αν ο ελληνικός Τύπος δεν μίλησε περισσότερο γι’αυτήν, ο Pierre Vidal-Naquet υπόγραψε στην συνέχεια καλέσματα, αναμφίβολα πιό ρεφορμιστικά (γιά την σύγκλιση τής γενικής συνέλευσης τού ΟΗΕ) αλλά πού επέμεναν «να μπεί τέλος στον πόλεμο καί ν’αναζητηθεί μιά μόνιμη ειρήνη στηριγμένη στον σεβασμό τών δικαιωμάτων όλων τών λαών τής περιοχής».
Το κακό όμως έχει γίνει, οι επιπτώσεις του είναι σκληρές γιά την ιδέα τής ειρήνης, γιά τούς καταπιεσμένους, γιά τούς επαναστάτες διανοούμενους. Να τι λέει γι’αυτό το ζήτημα ο Michel Warshawsky, εβραίος επαναστάτης στο Ισραήλ πού υποστηρίχτηκε πρόσφατα από τον Pierre Vidal-Naquet ενάντια στο σιωνιστικό κράτος: «είναι χαρακτηριστικό τής αισιοδοξίας να συνδέεται με την υπόθεση τών μικρών, οι οποία συχνά φαίνεται χαμένη υπόθεση. Η απαισιοδοξία,εκείνη, μας κάνει να γυρίζουμε προς την εξουσία πού φαίνεται νάναι, παρά την εμπειρία πού καταρρίπτει πάντοτε αυτήν την φαινομενικότητα, η μόνη εγγύηση τών ελευθεριών μας καί τών δικαιωμάτων μας. Μιά φορά ο Pierre Vidal-Naquet έπεσε στην παγίδα τής απαισιοδοξίας».
η πτώση ήταν πιό σκληρή
Αν o Pierre Vidal-Naquet κατάφερε να διστάζει, άλλοι κατρακύλησαν ουσιαστικά, ακριβώς στο όνομα τής τυπικής δημοκρατίας πού χαρακτηρίζει τα καπιταλιστικά καθεστώτα καί πού επιτρέπει στον εαυτό της να επιβραβεύει urbi et orbi τα καλά καί τα άσχημα χαρακτηριστικά καί της οποίας το μυστικό είναι ότι ξέρει να κάνει τις πιό εγκληματικές επιχειρήσεις στο όνομα τής ελευθερίας.
Αν παρατηρήσουμε στον γαλλικό Τύπο τον μεγάλο αριθμό δηλώσεων διανοούμενων βλέπουμε ότι η άποψη τού Pierre Vidal-Naquet έχει τουλάχιστον το προνόμιο τής τραγικής επιλογής.
Ολοι αυτοί, αν έχουν κάνει κακό, δεν είναι εξαιτίας δικής τους ευθύνης, αλλά εξαιτίας τής θέσης πού τούς εμπιστεύτηκαν: έτσι προάχθηκε σε μεγάλο στοχαστή ο καλλιτέχνης Yves Montand, πρώην σταλινικός τών καζίνων ο οποίος κήρυττε τον πόλεμο καί την τιμωρία τών ειρηνιστών, αν καί δεν αντιπροσώπευε παρά τον εαυτό του.
Αλλά υπήρξε μιά άλλη παραλλαγή, πιό σπάνια, αν καί πιό επικίνδυνη, γιατί ήταν ακριβώς με τον λόγο τους πού αρκετοί αγωνιστές τής αριστεράς εμποδίστηκαν να δράσουν: ήταν αυτοί πού μέτραγαν τα καλά καί τα κακά σημεία τού Ιράκ καί τών ΗΠΑ καί έδειχναν ότι και οι δυό είχαν άδικο. Οπως έκανε ο Καστοριάδης. Γύριζαν στην ιστορία τού Ιράκ γιά να δείξουν ότι δεν είχε γνωρίσει καμμιά πραγματική αποικιοποίηση. Ο Maxime Rodinson (γνωστός στην Ελλάδα από τα βιβλία του), ειδικός τού αραβικού κόσμου καί προοδευτικός πανεπιστημιακός, επέδρασε με το βάρος του στο να μετατοπιστούν τα πραγματικά προβλήματα: ωστόσο είναι αληθινό ότι δεν καταγγέλουμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο καί μιά ενδοαστική σύρραξη. Στην ίδια κατεύθυνση είχε κινηθεί καί ο Henri Weber, πρώην επαναστάτης πού έγινε σοσιαλδημοκράτης στοχαστής: «το Ιράκ δεν είναι καθόλου από την πλευρά τών καταπιεσμένων» , αντίθετα με τούς παλαιστίνιους. Δηλαδή, ο πόλεμος ήταν δικαιολογημένος, καί κάτι περισσότερο, μπορούσε να είναι δίκαιος…γιά τούς παλαιστίνιους!
γιά την τιμή;
Πράγματι έχουμε το γενικό συναίσθημα ότι η πλειοψηφία τών διανοούμενων διάλεξε το στρατόπεδο τών δυνατότερων, το στρατόπεδο τών νικητών. Νικημένοι από την εξέλιξη τού κόσμου, μη έχοντας ποτέ αποκτήσει πραγματικό αντι-σταλινικό προσανατολισμό, απογοητευμένοι ακόμα από την αδυναμία να κατανοήσουν τούς τρέχοντες αγώνες αλλά καί από την δική τους αναποτελεσματικότητα, είναι σαν να διάλεξαν τον λιγώτερο θαρραλέο δρόμο, αυτόν πού χαρακτηρίζεται από ευθυγράμμιση με την ισχύ τού άμεσου νικητή. Ηττα τής κατανόησης, λέμε εμείς.
Επίσης πρέπει να υπογραμμίσουμε το θάρρος αυτών πού μίλησαν καθαρά γιά το σταμάτημα τού πολέμου, καί πάλαιψαν πρός αυτή την κατεύθυνση: τα άρθρα τών φιλόσοφων Deleuze καί Scherer, το κάλεσμα προς τούς στρατιώτες τού συγγραφέα Gilles Perrault ο οποίος επέσυρε το μίσος όλων τών καλοθελητών, από τούς φασίστες μέχρι τούς σοσιαλιστές.
Βέβαια, αυτοί οι διανοούμενοι, με το να τοποθετηθούν μαζί με τούς αντι-ιμπεριαλιστές, έσωσαν την αξιοπρέπεια τών διανοούμενων. Αλλά πρέπει επίσης να προσθέσουμε ότι με παρόμοιες πράξεις δεν καταπνίγηκε η κριτική καί ενεργητική σκέψη , αυτή πού θα μας επιτρέψει αύριο ν’αποτρέψουμε το αναπόφευκτο μίσος, καί να προχωρήσουμε προς λύσεις πού δεν περνάνε ούτε από τον πόλεμο ούτε από τα εμπάργκο τού ΟΗΕ. Αυτή τη λύση πού θα μας επιτρέψει να ξαναποκτήσουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας καί να προχωρήσουμε, με την μαζική κινητοποίηση τών λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό καί τούς υπηρέτες του, άσχετα αν ονομάζονται Shamir, Moubarak ή Χουσείν…
Το πιό γελοίο είναι ότι είδαμε όλους αυτούς τούς διανοούμενους να ευθυγραμμίζονται πίσω από έναν αμερικανό πρόεδρο ο οποίος, νομίζοντας ότι έδειχνε βαθιά καλλιέργεια, δήλωνε τον Ιανουάριο ότι είχε περάσει τον Ρουβικώνα. Αυτή η ιστορική αναφορά στον Καίσαρα ήταν πολύ καθαρή, έχοντας περάσει με τον στρατό του αυτό το μικρό ποτάμι βόρεια τής Ρώμης, ο Καίσαρας ήταν ήδη ένας εκτός νόμου, σύμφωνα με τούς δημοκρατικούς νόμους. Αφημένος χωρίς αντιπολίτευση, μπόρεσε τότε να προσπαθήσει να γίνει αυτοκράτορας!..
Emile JONAS
Μετάφραση: Στέλιος Νικολαϊδης
ΤΠΤ - "4" 
